الەۋمەتتانۋشىلار ق ر ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنە وتىرىپ، سوڭعى جىلدارى قازاقستاندىقتاردىڭ شەتەلگە كوپتەپ كوشىپ جاتقانىن ايتادى. وتكەن جىلى ەلدەن 32930 ادام كوشىپ كەتكەن دەپ جازادى camonitor.kz. كوبىسى ساياسي نەمەسە ەكونوميكالىق ماسەلەلەرگە بايلانىستى قازاقستاننان كوشپەيدى ەكەن. وندا وتانداستارىمىز قانداي سەبەپپەن وزگە ەلدەرگە كەتىپ جاتىر؟
كرەديتكە زيراتتان جەر الۋ...
الماتىلىق جۋرناليست گۇلنار نۇرپەيسوۆا 10 جىل بۇرىن كاناداعا كوشىپ كەتتى. وتكەن جازدا ول ەلدەن كەتكەلى العاش رەت قازاقستانعا كەلدى.
«جۇبايىم ەكەۋىمىز دۇنيە تانىمىمىزدى كەڭەيتۋ ءۇشىن كوپ ساياحاتتادىق. 2007 جىلى كاناداعا كوشكەندە قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى تۇراقتى ەدى. ول ۋاقىتتا سۇيىكتى جۇمىسىمىز، ءوز ءۇيىمىز، بانكتە شوتىمىز بولدى. الايدا ەسەيگەندىكتەن بولار كوپتەگەن باعدارلامالار مەن ۋادەلەرگە سەنبەدىم. ءوزىمدى الداۋ نىسانى سەكىلدى سەزىندىم. كاناداعا كوشىپ بارعاندا ماتەريالدىق قيىندىقتار كوردىك. ءقازىر قالاي ەكەندىگىن بىلمەيمىن، 10-15 جىل بۇرىن قازاقستاندا كوممۋنالدى قىزمەت اقىسى تومەن بولدى. ال كانادادا سالىق – باستى شىعىن. دەسەك تە، ونىڭ قايتارىمى رەتىندە تازا سۋ مەن تازا اۋا، ەكولوگيالىق تازا ازىق-تۇلىك جانە ءدارى الاسىز. قازاقستاندا تەك جاعىمسىز ەموسيامەن عانا ءومىر ءسۇردىم دەپ ايتا المايمىن. مەنىڭ قازىرگى ومىرىمدە سترەسس كوپ. جۇمىسىم ۇنامايدى. مەن بالاباقشادا تاربيەشى بولىپ جۇمىس ىستەيمىن. ال كۇيەۋىم ولەگ ينجەنەر-مەحانيك. بۇل كانادا دا سىيلى ماماندىقتاردىڭ ءبىرى بولعانىمەن، فيزيكالىق تۇرعىدا وتە قيىن. سونىمەن قاتار، قازاقستاندا تۇرعاندا ءوزىمنىڭ جەرلەۋ ءراسىمىم تۋرالى قامدانۋ قاجەتتىگى ويىما كىرىپ شىقپايتىن. ونىڭ ىشىندە جەرلەيتىن ورىننان باستاپ، كوڭىل ايتىپ كەلگەندەرگە بەرىلەتىن اسقا دەيىن اقشا جيناۋ كەرەك. بالالارىمنىڭ موينىنا اتا-اناسىنىڭ جەرلەۋ ءراسىمى سەكىلدى اۋىرلىقتى سالماۋى ءۇشىن زيراتتان كەرەديتكە وزىمە جانە ولەگكە ەكى ورىن الىپ قويدىم. ەندى مەنىڭ جالاقىمنان اي سايىن 105 دوللاردى الىپ تۇرادى. ساتىپ الىنعان جەر مەنىڭ مەنشىگىم. اناما بۇل تۋرالى ايتقاندا ول ءوز رەنىشىن جاسىرمادى. بۇل قازاقتىققا دا، ورىستارعا دا جات ەكەنىن ايتتى. بىزدە قالاي، ادام قايتىس بولعاندا تۋىسقاندار كەلىپ، كورشى-قولاڭ جينالىپ قولدارىنان كەلگەنشە كومەكتەسەدى. ءبىرى اقشا بەرەدى، ەندى ءبىرى داستارحان جاسايدى. ءبىرى سوزبەن دەمەۋ بولادى» دەيدى گۇلنار.
«ءسىز ەدەن جۋاتىن ايەلسىز بە؟»
«پوستسوۆەتتىك كەزدەگى ادامداردىڭ ءجۇزى جىلىراق، ادامگەرشىلىگى دە مولىراق كورىنەدى. دەگەنمەن ادامدار ءبىر-بىرىن سىيلامايدى. ءدال وسى فاكتور كوپ ادامداردىڭ ەلدەن كەتۋىنە تۇرتكى بولادى. مەن گەرمانيا ەلشىلىگىنە ۆيزا جاساتۋ ءۇشىن بارعاندا مەنىڭ قۇجاتتارىمدى كورىپ، جاس سۇيكىمدى قازاق قىزى «ءسىز پول جۋاسىز با؟ سوندىقتان گەرمانياعا كەتىپ باراسىز با؟!» دەپ سۇراق قويدى. مۇنداي سوزدەردى ەستىگەندە ءوزىمدى قورلانعانداي سەزىندىم. مەنىڭ جۋرناليست رەتىندە گازەتتە جۇمىس ىستەيتىنىمدى كورگەن قىز بىردەن وزگەرىپ شىعا كەلدى.
مەنىڭ ۇلكەن قىزىم شەتەلدىككە تۇرمىسقا شىققاندا دا بيۋروكراتيالىق جولداردان وتۋىنە تۋرا كەلدى. ول ۋاقىتتا ەلدە جەمقورلىققا قارسى كۇرەس ءجۇرىپ جاتقان. اناۋ جەمقوردى ۇستادى، پارامەن مىناۋ شەنەۋنىكتى ۇستاپتى دەگەن اقاپاراتتى كۇندە ەستيتىن بولدىق. الايدا ودان ەشتەڭە دە وزگەرمەدى. ءبىز 500 دوللار بەرىپ ەدىك، بارلىعى وپ-وڭاي شەشىلە كەتتى. تانىستارىمىز وسى وقيعانى ەستىگەندە وسى ءۇشىن ەلدەن كەتىپ قالدىڭدار ما دەپ كۇلەدى. ءيا، ونىڭ ىشىندە قازاقستانداعى جەمقورلىق ماسەلەسى دە بار.
شەتەلگە كوشۋدىڭ قيىندىقتارى...
كانادا نەمەسە اقش-قا كوشكىسى كەلەتىندەر كوپ قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەلەتىنىن ەسكەرتەدى.
«ءبىز تاۋەلسىز ەمميگرانتتار سەكىلدى كوشىپ باردىق. دۇنيەجۇزى بويىنشا جۇمىس ىستەيتىن «دجەففەرسون» زاڭگەرلىك كومپانياسى قۇجاتتاردى راسىمدەۋگە كومەكتەستى. قالعانىنىڭ بارلىعىن ءوزىمىز جاسادىق. ال ارنايى باعدارلاما بويىنشا باراتىندار كوبىنە الدانىپ قالادى. ماسەلەن، مەنىڭ قۇربىم جەنيا دارىگەر رەتىندە كاناداعا باردى. الايدا كانادادا دارىگەر رەتىندە ءوزىڭدى دالەلدەۋ ءۇشىن تەمىردەي مىنەز كەرەك. ەڭ باستى ماسەلە – كانادالىق ءبىلىمنىڭ جوقتىعى جانە وندا جۇمىس تاجىربيەنىڭ بولماۋى. تورونتاعا دارىگەرلىك باعدارلاما بويىنشا كەلگەن جەنيا قاراپايىم ۋچاستكەلىك دارىگەر رەتىندە جۇمىس ىستەۋگە دايىن ەدى. الايدا تاجىريبەسى زور، پروفەسسور، وپەراسيا جاساي الاتىن حيرۋرگ-ورتوپەدكە، ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە عىلىمي جۇمىسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن دارىگەرگە تەك مەيىربيكە رەتىندە عانا جۇمىس ىستەي الاتىنىن ايتتى. مۇنىڭ ءوزىن ساتتىلىككە بالاۋعا بولادى. ماعان وڭايىراق بولدى. ورىس ءتىلدى جۋرناليستكە مۇندا جۇمىس تابۋ قيىن ەكەنىن تۇسىنەتىنمىن. ولەگتىڭ جالاقىسى جاقسى بولدى. سوندىقتان ءبىز كانادادا تۇراقتاي الدىق. الايدا ول ءۇشىن كۇيەۋىم كەشكى مەزگىلدە وقىتاتىن ۋنيۆەرسيتەتتە ءدارىس الۋىنا تۋرا كەلدى. كوپتەگەن ەميگرانتتار ورتاشا جالاقى الۋ ءۇشىن جىلداپ وقيدى. ال جاسىڭ 40-تان اسقاندا بۇل وتە قيىنعا سوعادى. مەن ەديونتانداعى وتباسىلىق جۇپتى بىلەمىن. كاپلاندار وتباسى ۋكراينادان كەلگەن. جاس كەزىندە كەلگەن ولار ءوز زەرگەرلىك دۇكەندەرىن اشىپ، ىستەرى العا باستى».
مۇڭلى ءومىر...
گۇلنار وتباسىمەن بىرگە قازاقستانعا قايتىپ كەلۋدى جوسپارلايدى ما؟
مەن دە ەشقاشان ونداي وي بولعان ەمەس. ارينە قاتتى قينالعان كەزىمدە تۋعان جەردى ساعىنىپ جىلاعان كەزدەرىم بولدى. ءبىراق انامنىڭ «سەن ءۇشىن قىزارىپ جۇرمەيىك» دەگەن ءسوزى ماڭگى جادىمدا ساقتالدى. ءقازىر قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن، ءبىراق ول كەزدە شەتەلدە ءومىر ءسۇرۋ كەرەمەت دەپ ەسەپتەلەتىن. ەگەر بىرەۋ قايتىپ ورالسا ونى زاڭ بۇعانى ءۇشىن قايتارىپ جىبەردى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. 1990 جىلدارى «ەستىدىڭ بە شنايدەرلەر وتباسى گەرمانيادان قايتىپ كەلىپتى. ۇنامادى دەيدى. قايداعى، وندا بارلىعى بار. بىردەڭەنى ۇرلاپ العان شىعار. سول ءۇشىن ەلدەن قۋىپ جىبەرگەن بولار» دەگەن اڭگىمەلەردى ەستيتىنمىن.
شىنىمدى ايتايىن، قازاقستان ءسوزى مەن ءۇشىن تەك بوس ءسوز عانا ەمەس. مەن تۋىسقاندارىمدى ساعىنامىن. كانادانى دا وسى 10 جىل ىشىندە ۇناتىپ ۇلگەردىم. قازاقستان، رەسەي قانداي دا ءبىر بۇرىنعى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قۇرامىندا بولعان ەلدى الىپ قاراساڭدا، بارلىعىندا بىر-بىرىنە مىقتىلىعىن دالەلدەپ جاتقان ادامدار. مەن ءۇشىن ەڭ باستىسى ومىردەن ءلاززات الۋدان گورى، ىڭعايلىلىق پەن قۋانىش ماڭىزدىراق. اتاپ وتكەندەردىڭ بارلىعىن قازاقستاندا ەمەس كانادادا تاپتىم. بۇل جۇمىستىڭ جوقتىعىنا، ماتەريالدىق قيىندىق كورگەنىمە قاراماستان تۋعان ەلىمدە الا الماعانىمدى كانادادا تاپتىم. مۇندا مەنىڭ جەكە باسىما ەشكىم تيىسپەيدى. بوس داراقىلىق جوق. ەدمونتان مۇناي استاناسى بولىپ ەسەپتەلسە دە وندا مەن ءوزىمدى ءقاۋىپسىز ايماقتا جۇرگەندەي سەزىنەمىن. جاقىندا ماسەلەن تۇنگى بىردە ۇيدەن جالعىز شىعىپ، اۋەجايعا باراتىن اۆتوبۋس بەكەتىنە جاياۋ باردىم. ءدال وسى جاعدايدى ءوزىم تۇرعان تالعاردا ەلەستەتە المايمىن. مەن جۇمىستان ساعات كەشكى وندا شىقسام ءبىر، ەكى ايالداما جۇرسەم دە تاكسي ۇستايتىنىمىن. سەبەبى مەنى توناپ، ۇرىپ، نەمەسە زورلاپ كەتۋ ءقاۋپى جوعارى بولدى. ءتىپتى كۇندىز سومكەمدى جۇلىپ اكەتپەك بولعان جاعدايلار بولعان.
اۋدارعان: اسەم المۇحانبەت
پىكىر قالدىرۋ