اسا قامقور، ەرەكشە مەيىرىمدى اللانىڭ اتىمەن باستايمىن! بارلىق ماداق الەمدەردىڭ يەسى اللا تاعالاعا ءتان. پايعامبارىمىز مۇحاممەدكە، ونىڭ اۋلەتى مەن ساحابالارىنا سالاۋاتتار مەن سالەمدەر بولسىن!

اسىل ءدىنىمىز يسلامدا وتباسىعا، ونىڭ ىشىندە ەر مەن ايەلدىڭ كوركەم قارىم-قاتىناسىنا اسا ءمان بەرەدى. يسلامدا ەر مەن ايەلدىڭ وزىنە جاراسا قۇقىقتارى، قۇرمەتى مەن حاقىلارى بار. اللانىڭ رۇقسات ەتكەن نارسەسىنە امال ەتىپ، تىيىم سالعانىنان اۋلاق بولعان ادام مىندەتتى تۇردە باقىتقا كەنەلەدى. ويتكەنى، جاراتۋشى يەمىز ءوزىنىڭ جاراتقان قۇلىنا نەنىڭ قاجەت ەكەنىن جاقسى بىلەدى.

ەلىمىزدەگى وتباسىعا قاتىستى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردى قارايتىن بولساق، وكىنىشكە قاراي، وتكەن جىلى 50 مىڭنان استام شاڭىراقتىڭ شاتتىعى ۇزاققا سوزىلماپتى. ارينە، بۇل جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەمەس. اسىرەسە، ەر ازاماتتاردىڭ وزدەرى تاڭداپ العان جارىنا تالاق ايتىپ، اق نەكەگە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراي الماۋى جانىمىزعا باتادى. ءدىني اعىمدا جۇرگەن كەيبىر ادامدار تالاق ايتىپ، اجىراسا سالۋدى وڭاي سانايتىن بولدى. نەكەنى ويىنشىققا اينالدىرعانداردىڭ سەبەبىنەن قوعامدا جالپى مۇسىلمان جاماعاتىنا دەگەن سالقىن كوزقاراستىڭ پايدا بولعانى دا جاسىرىن ەمەس. وسى ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولدارى تۋرالى ءوز ويلارىمىزبەن ءبولىسۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.

1.ىزگى جار تاڭداۋ

پايعامبارىمىز مۇحاممەد (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) جار تاڭداۋدا 4 نارسەگە كوڭىل ءبولۋدى وسيەت ەتكەن: «ايەل زاتىنا ۇيلەنۋ ءتورت نارسەگە نەگىزدەلەدى: بايلىعى ءۇشىن، اتاعى (تەگى) ءۇشىن، سۇلۋلىعى ءۇشىن جانە ءدىنى ءۇشىن. سەن ءدىنى بارىن تاڭدا، ايتپەسە كوپ جاقسىلىقتان قۇر قالاسىڭ!»

راسىندا، ايەل بالاسى ەڭ اۋەلى ار-ۇياتىمەن، يمانىمەن كورىكتى. اباي اتامىز ءوزىنىڭ وسيەتتى ولەڭدەرىنىڭ بىرىندە جاستارعا بىلايشا ناسيحات ايتادى:

«جاساۋلى دەپ، مالدى دەپ بايدان الما،

كەدەي قىزى ارزان دەپ قۇمارلانبا.

ارى بار، اقىلى بار، ۇياتى بار،

اتا-انانىڭ قىزىنان عاپىل قالما».

يماندى ايەلدىڭ جانى جاقسىلىققا قۇشتار بولماق.  

2.وزگەدەن ەمەس وزىنەن باستاۋ

يسلام ءدىنى مۇسىلمان ادامنىڭ جاقسى امالدا وزگەگە ءبىرىنشى بولىپ ۇلگى بولۋعا تاربيەلەيدى. اسىرەسە، ەر ازامات ءوز وتباسىن جاقسىلىققا شاقىرىپ، جاماندىقتان تىيۋ قاجەت. ايەل، بالا-شاعاسىنىڭ تىرشىلىگى مەن قۇلشىلىعىندا ءبىر اللاعا بويسۇنۋىنا، ولارعا يماني تاربيە بەرۋگە اسا كوڭىل ءبولۋى كەرەك.

اللا تاعالا قاسيەتتى قۇراندا ادامزات بالاسىنا: «وتباسىڭا ناماز وقۋدى بۇيىر. ءوزىڭ دە ناماز وقۋدا تاباندىلىق تانىت»، – دەپ بۇيىرعان («تاھا» سۇرەسى، 132-ايات).

اياتتان تۇسىنگەنىمىزدەي، وتاعاسى وتباسى الدىندا جاقسى ىستەردە جەتەكشى بولۋى كەرەك. مۇسىلمان ادام وزگەنى تۇزەتۋدەن بۇرىن ءوزىن تۇزەۋى ءتيىس. سوندا ونىڭ ءسوزى دە ءوتىمدى، امالى ناتيجەلى بولادى. جاقسىلىققا ۇمتىلعان جانۇيا جاماندىقتان ىرگەسىن اۋلاق ۇستايدى.

3.اجىراسۋعا اسىقپاۋ

پايعامبارىمىز مۇحاممەد (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر حاديسىندە: «اللانىڭ قۇزىرىندا رۇقسات ەتىلگەنىمەن، قاتتى ۇنامسىز ءىس – اجىراسۋ»، – دەگەن. اللا تاعالا ەر مەن ايەلدىڭ بولماشى نارسەلەر ءۇشىن اجىراسۋىن قالامايدى. سول سەبەپتى نەكەنى بۇزۋدىڭ وزىندىك شارتتارى، ۋاقىتتارى، ادەپتەرى بار. بۇل سەبەپتەر ەكى جاقتىڭ «اجىراسامىن» دەگەن ويلارىنان قايتۋ ءۇشىن جاسالعان ۇلكەن مۇمكىندىكتەر ەسىگى دەپ تۇسىنگەن ابزال.

راببىمىز بارشا ادامزات بالاسىنا نەكەنى ايەلدىڭ ءۇش ەتەككىردەن تازارعان كەزىندە عانا بۇزۋىنا رۇقسات ەتتى. ءۇش ەتەككىردەن تازارماعان ايەلدى ۇيىنەن شىعارىپ جىبەرۋ – دۇرىس ەمەس. اللا تاعالا ءار نارسەنى كوركەم تۇردە، جاقسى جاعدايدا رەتتەپ، شەشۋدى بۇيىرعان. ال قۇران ۇكىمى مىناداي:

«ۋا، پايعامبار! قاشان ايەلدەردى تالاق ەتسەڭدەر، ولاردى بەلگىلى مەرزىمىندە اجىراتىڭدار جانە ول مەرزىمدى ەسەپتەڭدەر. راببىلارىڭ اللادان قورقىڭدار. ولاردى ۇيلەرىڭنەن شىعارماڭدار ءارى وزدەرى دە كەتپەسىن، تەك اشىق ارسىزدىق ىستەسە عانا بولادى. ال، قاشان ولاردىڭ مەرزىمدەرى جەتسە، ولاردى دۇرىستىقپەن ۇستاڭدار نەمەسە تۋرالىقپەن اجىراسىڭدار» («تالاق» سۇرەسى، 1-2-اياتتار).

4. «اجىراسامىن» دەپ ازىلدەمەۋ

قالجىڭ سوزبەن «تالاق» دەپ ايتىلعان ءسوز دە تالاق رەتىندە ەسەپتەلىپ كەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان ەر مەن ايەل بۇل ءسوزدى ايتۋدان اسا ساق بولۋى قاجەت. ال اسىل دىنىمىزدە «تالاق» دەپ ازىلدەپ ايتۋعا رۇقسات جوق. يسلام نەكەنى ويىنشىققا اينالدىرماۋعا شاقىرادى. اللا ەلشىسى مۇحاممەدتىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «ءۇش نارسەنىڭ شىنى دا شىن، ءازىلى دە شىن: ولار – نەكە، قۇل ازات ەتۋ، تالاق»، – دەگەن ءحاديسىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.   

يسلامنىڭ كەيبىر عالىمدارى «تالاق» دەپ ازىلدەپ بولسىن ايتىلعان ءسوز تالاق رەتىندە ەسەپتەلەدى دەگەن تۇجىرىمعا كەلگەن. ال كەيبىر عالىمدار بولسا، بۇل ماسەلەنى ادامنىڭ نيەتىنە قالدىرعان. بۇدان ۇعاتىنىمىز – «تالاق» ءسوزىن قالجىڭداپ بولسىن ايتۋعا، ءتىپتى «سەنىمەن اجىراستىم»، «نەكەنى بۇزدىم» دەپ تە سويلەۋگە بولمايدى. مۇنداي جاعدايدا ەر كىسىنىڭ ءۇش تالاق بەرۋ مۇمكىندىگىنىڭ بىرەۋى كەتەدى.

5.ادامنىڭ جاقسى مىنەزىن كورە ءبىلۋ

اجىراسۋ ماسەلەسىندە بايقالاتىن جاعدايدىڭ ءبىرى – ادامنىڭ كەمشىلىگىن كوبىرەك كورۋ. وسى جاعداي ءتۇبى جاقسىلىققا اكەلمەيدى. ال حاديس نە دەيدى: «ءمۇمىن ەر ادام ەش ۋاقىتتا ءمۇمىن ايەلدى جەك كورۋشى بولماسىن. ەگەر دە قانداي دا ءبىر ءمۇمىن ايەلدىڭ الدەبىر مىنەزى كوڭىلىنە جاقپاسا، باسقا ءبىر قاسيەتىن ۇناتار».

ەشبىر ادام كىرشىكسىز ەمەس. بارلىق ادامنىڭ ءالسىز تۇسى بولادى. ءالسىز تۇسى ونىڭ جامان ەكەنىن بىلدىرمەيدى. جاقسى مىنەزى ءالسىز تۇسىنان باسىم بولۋى – ونىڭ جاقسى ادام ەكەنىن ايعاقتاسا كەرەك. سوندىقتان ءبىر السىزدىگى ءۇشىن 10 جاقسى تۇسىن جوققا شىعارۋ – ادىلەتسىزدىك ەمەس پە؟

6.«ەڭ جاقسىلارىڭ – ايەلدەرىڭە جاقسى قاراعاندارىڭ...»

پايعامبارىمىز مۇحاممەدتىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «يمان تۇرعىسىنان مۇمىندەردىڭ ەڭ كامىلى – مىنەز-قۇلقى ەڭ جاقسى بولعاندار. ەڭ جاقسىلارىڭ – ايەلدەرىمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولعاندارىڭ»، – دەگەن ءحاديسى بولاشاق وتاعاسىنىڭ جادىندا ءاردايىم جاڭعىرىپ تۇرسا جاقسى.

امر يبن ءال-احۋاس ءال-جۋشامي (اللا وعان رازى بولسىن) مىنا وقيعانى بىلاي باياندايدى: «پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) قوشتاسۋ قاجىلىعىندا اللا تاعالاعا ماقتاۋ ايتىپ، شۇكىرشىلىك بىلدىرگەن سوڭ جاماعاتقا بىلاي دەپ ناسيحات ايتقانىن ەستىدىم: «ايەلدەرىڭە جاقسى قاراڭدار، ويتكەنى سەندەر شىن مانىندە ولارعا جاۋاپتىسىڭدار. انىق ارسىزدىق جاسامايىنشا (كۇيەۋىنە وپاسىزدىق جاسامايىنشا نەمەسە بويسۇنۋدان باس تارتپايىنشا)، ولارمەن تەك جاقسى قارىم-قاتىناستا بولۋعا تيىسسىڭدەر. سەندەر ءۇشىن بۇدان باسقا جول جوق...» دەگەن.

7.ەر مەن ايەلدىڭ حاقىلارى مەن مىندەتتەرى

وتباسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك نەمەسە تۇسىنبەۋشىلىك ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءبىر-بىرىنىڭ مىندەتتەرىن ءجىتى بىلمەۋىنەن تۋىنداپ جاتادى. ەكى تاراپ وزىنە قاتىستى مىندەتتەردى بىلمەگەن سوڭ كەيبىر ماسەلەدە شەكتەن شىعىپ قالادى. بۇل شەكتەن شىعۋشىلىق جاقسىلىققا اكەلمەيتىنى انىق. ال اللا تاعالا ءوز قۇلدارىنا قاتىستى مىندەتتەردى قۇراندا بايانداپ قويعان:

«ەر ادامدار ايەلدەرىنە باسشى (ياعني، ايەلدى باعىپ-قاعۋ، قورعاۋ جانە تاربيەلەۋ – ەر ادامنىڭ مىندەتى). ويتكەنى، اللا تاعالا (كۇش-قۋات تۇرعىسىنان) ولاردى بىر-بىرىنەن (ەر ادامدى ايەل زاتىنان) ۇستەم قىلدى ءارى ەر ادامدار (وتباسىنىڭ) ءناپاقاسىن تابۋشى. ال، ساليقالى ايەلدەر اللاعا جانە ەرلەرىنە باسى ءبۇتىن بويسۇنادى. (ەرلەرى جوق كەزدە) اللا ولاردىڭ قۇقىعىن قالاي قورعاسا، ولار دا ەرلەرىنىڭ حاقىسىن قورعاپ، ابىرويلارىن ءارى ەرلەرى تاپقان دۇنيە-مۇلىكتى ساقتايدى ءھام ارالارىنداعى سىرعا بەرىك بولادى» («نيسا» سۇرەسى، 34-ايات).  

قورىتا ايتقاندا، ماجبۇرلىكتەن تىس سەبەپسىز، ءجونسىز اجىراسۋ – ەكى جاققا دا ابىروي، جاقسىلىق اكەلمەيتىن ءىس. ءبىر-بىرىن سىيلاي بىلگەن، سىيلاتا بىلگەن، ءقادىرىن ءبىلىپ، قۇرمەت تۇتقان جانداردىڭ باقىتى باياندى بولماق. حالقىمىزدا: «ەرى ايەلىن سىيلاسا – ەردىڭ باقىت تاپقانى، ەرىن ەلى سىيلاسا – ايەل باقىت تاپقانى»، – دەگەن ناقىل ءسوز بار.

اللا تاعالا مۇسىلمان وتباسىنا بەرەكەسىن جاۋدىرىپ، ءاربىر شاڭىراققا شاتتىق، باقىت ءناسىپ ەتكەي! ءامين!        

تالعات وماروۆ،

قمدب-نىڭ قىزىلوردا وبلىسى بويىنشا وكىلى،

وبلىستىق «اقمەشىت-سىرداريا» مەشىتىنىڭ باس يمامى