قازاق مەملەكەتتىلىگى تۋرالى ءسوز بولعاندا، اڭگىمە اۋانى ىلعيدا حالقىمىزدىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋى مەن قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى جانە «قازاق» ەتنونيمىنىڭ پايدا بولۋى دەلىنەتىن ءۇش ۇلكەن تاقىرىپقا اۋناي بەرەتىنى بار. ونىڭ ۇستىنە، ءبىراز تاريحشىلاردىڭ وسى ءۇش بىردەي پروبلەمانى ءبىر عانا XV عاسىردىڭ ورتا شەنىمەن، اتاپ ايتقاندا، 1465 جىلمەن كەسىپ-پىشىپ  قوياتىنىن قايتەرسىز. بىلاي قاراعاندا، ءدال وسى تۇستا اتالعان ءۇش ماسەلە بىردەي شەشىمىن تاپقان سەكىلدى. بۇل ارادا باسىن اشىپ الاتىن ءبىر ماسەلە - XV عاسىردىڭ ورتا كەزى قازاق مەملەكەتىنىڭ قالىپتاسۋ ۇدەرىسىنىڭ اياقتالعان جانە «قازاق حاندىعى» دەگەن اتپەن قۇرىلعان جاڭا مەملەكەت تاريحىنىڭ باستالعان كەزى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا، بايىرعى قازاق دالاسىن عاسىرلار بويى مەكەندەپ كەلە جاتقان تۇركى-وعىز تەكتى ۇلىستار نەگىزىندە قالىپتاسقان ورتاق ءتىل، ورتاق ءداستۇر، ورتاق تەرريتوريا، ورتاق مەنتاليتەتتەگى بايىرعى سۋپەر ەتنوستىڭ قايتادان «قازاق» دەگەن جاڭا اتپەن تاريح ساحناسىنا شىققان كەزى. ياعني، بۇرىننان ءار ءتۇرلى اتالىپ كەلگەن (ساق، عۇن، ءۇيسىن، تۇرىك، وعىز، تۇركەش، قىپشاق، ت.ب.) ەتنوس جاڭا ەتنونيمگە يە بولدى. جاڭادان پايدا بولعان «قازاق» ەتنونيمىنە بايلانىستى، ولاردىڭ مەملەكەتى «قازاق حاندىعى» دەپ اتالدى. بار بولعانى وسى. ۇلت تا، مەملەكەت تە ەشقايدان كەلگەن جوق، نەمەسە، اياق استىنان پايدا بولا قالعان جوق، تەك جاڭا اتاۋعا جانە جاڭا ستاتۋسقا يە بولدى. دەمەك، XV عاسىردىڭ 60-جىلدارىندا-اق، قازاق حاندىعى ۇلتتىق قۇرامى، اۋماقتىق تۇتاستىعى، مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسى، سونداي-اق ىشكى-سىرتقى ساياساتى جاعىنان قالىپتاسقان مەملەكەت رەتىندە ءومىر ءسۇرىپ تۇردى. ارينە، وعان قازىرگى تاڭداعى حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىندەگى «مەملەكەت» ولشەمىمەن قاراۋعا كەلمەيتىن. ونىڭ ۇستىنە، «مەملەكەت» دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى تاريحي مانگە يە. وعان ۇدايى دامۋ، كەمەلدەنۋ نەگىزىندەگى تاريحي ۇدەرىس رەتىندە قاراۋ كەرەك. ويتكەنى، قازاق حاندىعى قۇرىلعان XV عاسىردا دۇنيەجۇزىندەگى بارلىق ەلدەر (مەملەكەتتەر) ءبىزدىڭ بۇگىنگى ۇعىمىمىزداعى مەملەكەتتىك ولشەمگە جاۋاپ بەرە المايتىن. دەمەك، قازاق حاندىعى العاش قۇرىلعان كۇننەن باستاپ، سول كەزدەگى ەۋروپا مەن ازيانىڭ كەز-كەلگەن ەلىمەن تەڭ تۇرا الاتىن. مۇنداعى ەڭ باستى سەبەپ، بۇعان دەيىن دە قازاق جەرىندەگى مەملەكەتتىلىك ءداستۇردىڭ تامىرى تىم تەرەڭدە جاتقاندىعى ەدى. قازاق دالاسى ورتا ازيانى اينالا جاتقان ەجەلگى وركەنيەتتى الەممەن ەجەلدەن قويان-قولتىق بايلانىستا دامىعان ايماق. ەجەلگى «جىبەك جولىنىڭ» كۇرە تامىرىندا وتىرىپ، ول اينالاداعى وركەنيەتتەر مەن مەملەكەتتىلىك داستۇردەن قۇر الاقان قالدى دەگەنگە كىم سەنەدى؟ ءبىر عانا ەرتە زامان كەزەڭىن قاراستىرساق، قازاق حالقىنىڭ ەتنيكالىق تەگى مەن مەملەكەتتىلىگىنىڭ ەكى ۇلكەن نەگىزى بولدى: ول ورتاازيالىق جانە سولتۇستىكازيالىق نەگىز، ياعني، ەجەلگى ساق جانە عۇندىق نەگىز. قازاق حالقىنىڭ ەتنوگەنەزى مەن ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىنا ۇيىتقى بولعان گەوگرافيالىق ماندەگى ورتاازيالىق جانە سولتۇستىك ازيالىق نەگىزگە سولتۇسىك قىتايداعى ورتالىق حۋانحە باسسەينى، مونعول ۇستىرتىنەن باستاپ كاسپي تەڭىزىنە، سىر بويىنا دەيىنگى ۇلانعايىر دالا جاتادى. ال ەتنيكالىق نەگىزگە وسى دالادا ءومىر سۇرگەن كونە عۇندار مەن ساقتار كىرەدى. تاريحي دەرەكتەر كونە عۇندار مەن ساقتاردىڭ تەگى ءبىر ەكەنىن جانە ولاردىڭ ءبىر كەزەڭدە ءوز الدىنا جەكە دارا مەملەكەت رەتىندە ءومىر سۇرگەنىن كورسەتەدى.

اۆتوردىڭ Facebook جەكە پاراقشاسىنان