يسلام - بارشا ادامزاتتىڭ ەكى دۇنيەدەگى باقىتىن كوزدەيتىن ءدىن. ولاي بولسا، يسلام شاريعاتى ادام بالاسىنا قانداي دا ءبىر زيان تيگىزەتىن جاعدايعا جول بەرمەيدى. سەبەبى اللاھ تاعالا قاسيەتتى قۇران كارىمدە: «وزدەرىڭدى ءوز قولدارىڭمەن قاۋىپ-قاتەرگە تۇسىرمەڭدەر»[1]،-دەپ قاتاڭ ەسكەرتكەن. وسى بۇلتارتپاس دالەلگە سۇيەنە وتىرىپ، الەمگە اتى ايگىلى ءال-ازھار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءپاتۋا بەرۋ القاسى تەمەكىنى حارام ەكەندىگىنە ۇكىم شىعارعان. تەمەكىدەن زيانى اناعۇرلىم باسىم كەلەتىن قورقوردىڭ دا حارامدىعىن كورسەتكەن زاماناۋي عالىمدار دا بار. قورقوردىڭ قانشالىقتى زيان، حارام ەكەندىگىن راستايتىن مەديسينا ماماندارىنىڭ عىلىمي زەرتتەۋلەرى مەن پىكىرلەرىنە توقتالار بولساق:

مەديسينا ماماندارى قورقوردىڭ دا تەمەكى ءونiمدەرi ارقىلى ءازiرلەنەتiنiن، ونىڭ قانشالىقتى زيان ەكەنىن ايتۋدا. وسى سا­لاداعى جاسالعان سوڭعى زەرتتەۋلەرگە كوز جۇگىرتسەك، قورقور قۇرباندارىنىڭ وكپە، جۇرەك-قان تامىرلار اۋرۋلارىن، سونداي-اق جامان اۋرۋ - قاتەرلى ىسىكتىڭ ورشۋىنە اكەپ سوقتىرادى. ال دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ دابىلىنا قۇلاق تۇرسەك، قورقور ءتۇتىنى تەمەكىدە­گىدەن دە كوپ كومىرقىشقىل گازى مەن اۋىر مەتالداردان تۇرادى. قورقور شەگۋشىلەردىڭ قانىنداعى كوتونينا (cotinine) شىلىم شەگۋشىلەرگە قاراعاندا جوعارى بولادى ەكەن. كانادالىق مەديسينا ماماندارىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك - ادەتتەگى تاباك ءشوبىن قابىلداعانعا قاراعاندا كالياننىڭ زياندىلىعى ەداۋىر ۇلكەن دەگەن تۇجىرىمدا. نەمىس عالىمدارى كالياننىڭ زياندىعىن انىقتايتىن اپپارات ويلاپ تاپقان. ولار ادام وكپەسىندەي ءسيليندردىڭ ىشىنە قورقوردان شىعاتىن ءتۇتىندى جىبەرگەن. ناتيجەدە سول ءسيليندردىڭ ىشىنە ەنگەن ءتۇتىندى كورسەتىپ تۇراتىن قۇرىلعى وزىنە جۇتىلعان ءتۇتىننىڭ كولەمىنە قاراي سونشالىقتى زياندى قالدىقتاردىڭ جينالعانىن كورسەتكەن. قورقور شەگى ارقىلى ىشكە كىرەتىن 25 گرامم تاباك 60 تال شىلىم شەككەندەي اسەر بەرەدى. ال ول ءۇش قوراپ شىلىمنىڭ زياندىلىعىن بەرەرى ءسوزسىز.

قۇرامىندا نيكوتينى بار زاتتىڭ زياندى ەكەندىگىندە ەشكىمنىڭ دە ءشۇباسى جوق. قورقوردىڭ قۇرباندارىنىڭ پايىمداۋىنشا «قورقور قۇتىسىندا سۋ سۇزگىشى (فيلتر) بار، ول قورقور قۇرامىنداعى زياندى زاتتاردى جاقسى سۇزگىدەن وتكىزەدى» دەپ وزدەرىن اقتاپ الىپ جاتادى. الايدا قورقور قۇتىسىنداعى باياۋلاپ جانىپ تۇرعان كومىر مەن ءتۇتىننىڭ قىزۋى - سەلسيي بويىنشا 400 قۇرايدى. ءتىپتى، ونىڭ كاليانداعى سالقىن سۋ ارقىلى ءوتۋىنىڭ ءوزى زالالسىز تەمپەراتۋراعا دەيىن سۋىتىپ ۇلگەرە المايدى دەيدى مىسىرلىق مەديسينا سالاسىنىڭ عالىمدارى.

ارينە، حوش يىسكە قۇنىققان ادامنىڭ قۇمارلىعى ودان دا ارتا تۇسەتىنى بەلگىلى. تۇبىندە ول دەرتكە اينالادى. گيگيەنالىق تۇرعىدان تازا دەپ تە ايتا المايسىز. سەبەبى ءبىر ەمەس، بىرنەشە ادام ءبىر تۇتىكتەن سورعان سوڭ، ونى «جۇقپالى ىندەتتىڭ ورداسى» دەپ اتاۋعا دا بولادى. اۋىزدان-اۋىزعا وتكەن سوڭ، ودان گەرپەس، تۋبەركۋلەز، ساراۋرۋ سىندى جۇقپالى دەرتتەردىڭ ءورشي تۇسەتىنى دالەلدەنگەن.

شاريعات تالاپتارىنىڭ قويعان بەس ماقساتى - ءدىندى، ادام جانىن، اقىلىن، تەگىن جانە مال-دۇنيەسىن ساقتاۋدى كوزدەيدى. وسى اتالمىش بەس ماقساتتى تارقاتىپ ايتار بولساق - بىرىنشىدەن، قورقوردى شەگۋ - جوعارىداعى بەرىلگەن قۇران ۇكىمى مەن سوعان نەگىزدەلىپ بەرىلگەن بىلىكتى عالىمداردىڭ ءپاتۋاسىنا بايلانىستى شاريعاتقا قايشى امالداردىڭ قاتارىنا جاتادى. ەكىنشىدەن، جوعارىداعى مەديسينا ماماندارى مەن عالىمداردىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ادام جانىنىڭ ساۋلىعىن بۇزاتىندىعى عىلىمي تۇرعىدان انىقتالعان. ەندەشە اتالمىش مەديسينا ماماندارى مەن عالىمداردىڭ كوزقاراسىنا قاراعاندا كالياننىڭ ادامعا كەلتىرەر زيانى وراسان زور. يسلامدا ادامعا زيان تيگىزۋگە جول جوق. بۇعان بايلانىستى اللاھ ەلشىسى (اللاھتىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «زيان شەگۋگە دە، زيان كەلتىرۋگە دە بولمايدى»[2]،-دەگەن ماعىناسى تەرەڭ ءسوز قالدىرعان. سونداي-اق مۇنى شەككەن ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرىپ قانا قويماي، وزىنە ەرىكسىز تاۋەلدى ەتىپ قويادى. وسىلايشا ادام ونى باسىندا قىزىعۋشىلىقپەن، باسقالارعا ەلىكتەۋمەن شەگۋدىڭ ناتيجەسىندە، بىرتە-بىرتە ساتىلاپ تاۋەلدى بولىپ قالعانىن ءوزى دە بىلمەي قالادى. پايعامبارىمىز (اللاھتىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «اكە-شەشەسىنە قارسى كەلۋشى، كۇنالى ىسكە تاۋەلدى[3] كىسى جانە ىستەگەن جاقسىلىعىن بەتىنە باسىپ مىندەتسىنۋشى ءجانناتقا كىرمەيدى»[4]،-دەپ قاتاڭ ەسكەرتكەن ءحاديسى لاس زاتقا تاۋەلدىلىكتىڭ شاريعاتقا تومپاقتىعىن كورسەتەدى. ولاي بولاتىن بولسا، مۇنداي زاتتار ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا ەڭبەك ەتەتىن، جاناشىر ازاماتتارى مەن ازاماتشالارىنا زيانى كوپ.

ۇشىنشىدەن، قورقوردىڭ گەنگە زياندىلىعىن باعامداپ كورەر بولساق، بۇل لاس زات ادام ىشىنە ادەتتەگى ءبىز بىلەتىن نيكوتيندى كىرگىزگەنىمەن قوسا، ءقاۋىپتى دەپ تانىلعان بەنزاپيرەن دەگەن ۋلى زاتتى دا ەندىرەدى. بەنزاپيرەن - جوعارى دارەجەلى قاتەرلى ىسىكتىڭ پايدا بولۋىنا اپاراتىن زاتتەكتىڭ قاتارىنا جاتادى. سونىمەن قاتار بۇل زات ادام گەنىنىڭ بۇزىلۋىنا اپاراتىن بىردەن ءبىر فاكتور. دنك-نىڭ مۋتاسيالىق بۇزىلۋىنا سەبەپكەر بولادى. ال بۇل قانمەن بولاشاق بالاعا دا بارىپ، تۇقىم قۋالايتىن دەرتكە اينالادى دەپ دابىل قاعۋدا مەديسينا ماماندارى. دەمەك، شاريعات ماقساتتارىنىڭ ءۇشىنشىسى تەكتىڭ اماندىعىن بۇزىپ، كەسىرىن تيگىزەدى.

تورتىنشىدەن، كالياندى پايدالانۋ - وت تەگىنە قاراعاندا كومىرقىشقىل گازى گەموگلوبينمەن كوپ بايلانىستى بولادى. سول سەبەپتى قورقورقۇمارلار ۇنەمى گەپوكسياعا (وت تەگىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى) ءتۇسىپ جاتادى. ونىڭ سالدارىنان مي، جۇرەك، باۋىر، بۇيرەك، بۇلشىق ەتتەر مەن باسقا دا جاسۋشالار وت تەگىنىڭ جەتىسپەۋىنەن قاتتى قينالادى. اسىرەسە، مي مەن جۇرەك اۋىر سوعادى،-دەيدى مەديسينا ماماندارى. مۇنى قاسيەتتى قۇران تىلىمەن ايتار بولساق: «ولارعا جامان نارسەلەردى حارام ەتەدى»[5]،-دەگەن.

بەسىنشىدەن، ادامنىڭ قالتاسىن قاعىپ، بوس تۇتىنگە اقشا شاشتىرادى. مال-دۇنيەسىن اۋاعا ۇشىرۋعا يتەرمەلەيدى. ال بۇل ىسىراپقا جاتاتىنىن ەسكەرتكىمىز كەلەدى. ناتيجەسىندە ءوز اقشاسىنا، باسىنا بالە بولىپ جابىساتىن، كەي جاعدايدا ەمىنە كەتەتىن قاراجات ساتىپ العان دەرتىنە قاراعاندا بىرنەشە ەسە بولىپ شىعاراتىن اۋرۋ ساتىپ الادى. اللاھ تاعالا قاسيەتتى قۇران كارىمدە: «شىنىندا ىسىراپقورلار شايتاننىڭ تۋىسى. شايتان راببىسىنا وتە قارسى»[6]،-دەپ ىسىراپقورلاردىڭ دارەجەسىن كورسەتىپ بەرگەن.

قورىتا كەلە، جاراتۋشى جاپپار يەمىز ادام بالاسىن بارشا جاراتىلىستان ارتىق، ۇستەم، ادەمى ءارى ەشكىمگە دە بەرىلمەگەن اقىلدى ەتىپ جاراتقان. الايدا ادام بالاسى بەرىلگەن وي ساناسى ارقىلى ءبىر نارسەنىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن تۇسىنسە دە سوعان ۇيىرسەك كەلەتىنى، اسىرەسە اللاھتىڭ تىيىم سالعان، لاس زاتتارعا بەيىم بولاتىنى وكىنىشتى-اق. اللاھ تاعالا قاسيەتتى قۇراندا:

وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا

«ولار جەر بەتىندە جاماندىق، بۇزاقىلىق جاساۋعا ۇمتىلادى»[7]،-دەپ ايتقان. وسىعان قاراماستان وزىمىزگە امانات ەتىپ بەرىلگەن دەنە مۇشەمىزدى، اقىل-سانامىزدى ۋلاپ جاتامىز. قاسيەتتى قۇراندا:

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنْ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا

«راسىندا ادام بالاسىن ارداقتى ەتتىك. سونداي-اق ولاردى قۇرلىقتا دا، تەڭىزدە دە كولىكتەندىردىك. ءارى ولاردى جاقسى نارسەلەرمەن قورەكتەندىردىك. سونىمەن قاتار ولاردى جاراتقاندارىمىزدىڭ كوبىنەن نەعۇرلىم ارتىق جاراتتىق»[8]،-دەگەن. ولاي بولاتىن بولسا، ارتىق ءارى اسەم ەتىپ بەرگەن جاراتقاننىڭ سىيىن شايتاننىڭ لاس ىستەرىمەن بۇلدىرمەيىك. ودان ءبىز قيامەت كۇنى سۇرالاتىنىمىزدى ۇمىتپاعانىمىز ءجون. مۇنداي زيانى شاش ەتەكتەن كەلەتىن حارام زاتتان اۋلاق بولايىق اعايىن.

قانات بەكجانوۆ قمدب-نىڭ ءدىني ساراپتاما جانە عىلىمي تالداۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى

اۋەلگى تاقىرىبى: يسلامدا قورقور (كاليان) شەگۋدىڭ ۇكىمى قانداي؟

www.muslim.kz سايتىنان الىندى