قازاقستاندا جاساندى جولمەن ۇرىقتاندىرۋ ارقىلى سوڭعى 22 جىلدا 14 مىڭ بالا دۇنيەگە كەلىپتى دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى ratel.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
جاڭا جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا تالدىقورعان اكىمىنىڭ ورىنباسارى مارلەن كولبايەۆ Facebook پاراقشاسىندا: «2017 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىندا تالدىقورعان قالاسىنىڭ پەرزەنتxاناسىندا 15 ءسابي دۇنيەگە كەلدى، ولاردىڭ 10 ۇل بالا، 5 قىز، ال، 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا 10 ءسابي دۇنيەگە كەلدى، ولاردىڭ 7ء-ى ۇل، 3ء-ى قىز!» – دەپ حالىقتان ءسۇيىنشى سۇرادى.
ءسۇيىنشى سۇرايتىنداي-اق جاڭالىق، سەبەبى، «دارىگەرگە بارماي-اق، ۇيدە وتىرىپ ون بالانى تۋدىق قوي»، – دەيتىن انالاردىڭ زامانى وتكەن. قورقىنىشتى...
دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى 2017 جىلدىڭ قاراشا ايىندا «ءار جىلى جاڭا ۇيلەنگەن وتباسىلاردىڭ 20 000 (جيىرما مىڭى) بەدەۋلىكتەن زارداپ شەگەدى» دەگەن دەرەك تاراتتى. جىل سايىن 20 000! قورقىنىشتى ما، جوق پا؟
وتكەندە ۇلىممەن سويلەستىم، «دوسىمنىڭ كەلىنشەگى كوتەرە الماي ءجۇر. اجىراساتىن شىعار. جانىبەك تە سول ءۇشىن اجىراسىپ ەدى...» – دەدى مۇڭايىپ. ءۇش-تورت سىنىپتاسى مەكتەپتى بىتىرە سالا ۇيلەنگەنىن ءبىلۋشى ەدىم، سونىڭ بىرەۋى عانا ۇرپاق ءسۇيىپتى. قالعانى ۇرەي مەن ءۇمىتتىڭ اراسىندا كۇن كەشۋدە.
«قوي، ولار ءالى جاس، بولاشاعى الدا»، – دەپ جۇباتقان بولىپ ەدىم: «بارىپ تەكسەرىلىپ، ەمدەلگەنگە كوپ اقشا كەرەك ەكەن»، – دەدى. ەكەۋمىز ءۇنسىز قالدىق. ۇرپاق تاعدىرى 21 جاستاعى ۇلىمدى ويلاندىرا باستاپتى.
وسى كۇنى كوتەرتە الماعان ەركەك پەن كوتەرە الماعان ايەلدىڭ جالعىز جۇبانىشى – ەكو. جاساندى جولمەن ۇرىقتاندىرۋ ارقىلى 22 جىلدا 14 مىڭ بالا دۇنيەگە كەلىپتى، ونىڭ 1532ء-ى مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن تۋعان. سول بالالار ومىرگە كەلۋى ءۇشىن مەملەكەت سوڭعى 7 جىلدا 4 ميلليارد تەڭگە جۇمساعان! ال كۆوتاعا ىلىكپەگەن وتباسىلار تيىنداپ جيعانىن ۇرىقتاندىرۋ ورتالىقتارىنىڭ قالتاسىنا قۇيۋدا. ءار كۋرسقا 1 ميلليون تەڭگەدەن اسا اقشا كەتەدى ەكەن. ءساتسىز بولىپ، «ۇرپاق سۇيسەم» دەگەن ءۇمىتىن ۇزبەي ەكى-ۇش مارتە تالپىنعاندار بار. اقشاسى جوقتارىنىڭ شەرى شەمەن بولىپ ىشىندە جاتىر.
ەڭ قورقىنىشتىسى بەلسىز ەركەك پەن بەدەۋ ايەلدىڭ سانى جىل ساناپ ءوسىپ بارادى. 2010 جىلى مەملەكەتتەن 100 كۆوتا بولىنسە، 2016 جىلى 900 بەرىلىپتى. 9 ەسەگە وسىرگەن!
قازاقستاندا جاساندى جولمەن ۇرىقتاندىرۋ ارقىلى سوڭعى 22 جىلدا 14 مىڭ بالا دۇنيەگە كەلىپتى
جاڭا جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا تالدىقورعان اكىمىنىڭ ورىنباسارى مارلەن كولبايەۆ Facebook پاراقشاسىندا: «2017 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىندا تالدىقورعان قالاسىنىڭ پەرزەنتxاناسىندا 15 ءسابي دۇنيەگە كەلدى، ولاردىڭ 10 ۇل بالا، 5 قىز، ال، 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا 10 ءسابي دۇنيەگە كەلدى، ولاردىڭ 7ء-ى ۇل، 3ء-ى قىز!» – دەپ حالىقتان ءسۇيىنشى سۇرادى.
ءسۇيىنشى سۇرايتىنداي-اق جاڭالىق، سەبەبى، «دارىگەرگە بارماي-اق، ۇيدە وتىرىپ ون بالانى تۋدىق قوي»، – دەيتىن انالاردىڭ زامانى وتكەن. قورقىنىشتى...
دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى 2017 جىلدىڭ قاراشا ايىندا «ءار جىلى جاڭا ۇيلەنگەن وتباسىلاردىڭ 20 000 (جيىرما مىڭى) بەدەۋلىكتەن زارداپ شەگەدى» دەگەن دەرەك تاراتتى. جىل سايىن 20 000! قورقىنىشتى ما، جوق پا؟
وتكەندە ۇلىممەن سويلەستىم، «دوسىمنىڭ كەلىنشەگى كوتەرە الماي ءجۇر. اجىراساتىن شىعار. جانىبەك تە سول ءۇشىن اجىراسىپ ەدى...» – دەدى مۇڭايىپ. ءۇش-تورت سىنىپتاسى مەكتەپتى بىتىرە سالا ۇيلەنگەنىن ءبىلۋشى ەدىم، سونىڭ بىرەۋى عانا ۇرپاق ءسۇيىپتى. قالعانى ۇرەي مەن ءۇمىتتىڭ اراسىندا كۇن كەشۋدە.
«قوي، ولار ءالى جاس، بولاشاعى الدا»، – دەپ جۇباتقان بولىپ ەدىم: «بارىپ تەكسەرىلىپ، ەمدەلگەنگە كوپ اقشا كەرەك ەكەن»، – دەدى. ەكەۋمىز ءۇنسىز قالدىق. ۇرپاق تاعدىرى 21 جاستاعى ۇلىمدى ويلاندىرا باستاپتى.
وسى كۇنى كوتەرتە الماعان ەركەك پەن كوتەرە الماعان ايەلدىڭ جالعىز جۇبانىشى – ەكو. جاساندى جولمەن ۇرىقتاندىرۋ ارقىلى 22 جىلدا 14 مىڭ بالا دۇنيەگە كەلىپتى، ونىڭ 1532ء-ى مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن تۋعان. سول بالالار ومىرگە كەلۋى ءۇشىن مەملەكەت سوڭعى 7 جىلدا 4 ميلليارد تەڭگە جۇمساعان! ال كۆوتاعا ىلىكپەگەن وتباسىلار تيىنداپ جيعانىن ۇرىقتاندىرۋ ورتالىقتارىنىڭ قالتاسىنا قۇيۋدا. ءار كۋرسقا 1 ميلليون تەڭگەدەن اسا اقشا كەتەدى ەكەن. ءساتسىز بولىپ، «ۇرپاق سۇيسەم» دەگەن ءۇمىتىن ۇزبەي ەكى-ۇش مارتە تالپىنعاندار بار. اقشاسى جوقتارىنىڭ شەرى شەمەن بولىپ ىشىندە جاتىر.
ەڭ قورقىنىشتىسى بەلسىز ەركەك پەن بەدەۋ ايەلدىڭ سانى جىل ساناپ ءوسىپ بارادى. 2010 جىلى مەملەكەتتەن 100 كۆوتا بولىنسە، 2016 جىلى 900 بەرىلىپتى. 9 ەسەگە وسىرگەن!
سەبەبى، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى «بەدەۋلىك – قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك پروبلەماسى»، – دەگەن تۇجىرىم جاساعان. جىل سايىن جاس وتباسىلاردىڭ 15 پايىزى وسى پروبلەماعا ۇرىناتىن مەملەكەتتەردىڭ دەموگرافيالىق ءوسىمى توقتايدى ەكەن. ءبىزدىڭ ەل وسى شاماعا جەتكەن، 2016 جىلدىڭ العاشقى جارتى جىلدىعى مەن بىلتىرعى جىلدىڭ سول كەزەڭىن سالىستىرعاندا تابيعي ءوسىم 6،5 پايىزعا كەمىپتى! ول ازداي جاتىرداعى بالانىڭ جۇلىنىن «شۇقىپ» دنك-عا جاسايتىن سكرينينگ-تەست دەگەن بالەسى تاعى بار.
قان تازالىعىنا ەرەكشە قارايتىن قازاقتا داۋن دەرتىمەن تۋعان بالا كوبەيىپ بارادى. باسقا وڭىرلەردى بىلاي قويعاندا ءال-اۋقاتى ەرەن، كۇن ساناپ ءوسىپ جاتقان، شەندىلەر قالاسى استانادا دا 300 بالا تىركەلىپتى... جاڭاعى تەست ىشتەگى بالانىڭ دەنساۋلىعىن انىقتاپ، دەرت نىشانى بارىن دارىگەرلەر سىلىپ تاستايدى. سۇمدىق، ءا؟
سوڭعى 5 جىلدا «ەكو قاتەرلى»، – دەيتىن عالىمداردىڭ سانى ءوسىپ كەلەدى. ماسەلەن رەسەي مەديسينالىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى الەكساندر بارانوۆ: «ءبىز ەكو-عا اقشا قۇيىپ، ۇلكەن قاتەلىك جاساپ وتىرمىز. بۇل بالالاردىڭ كوبى ەرتەڭ ۇرپاق سۇيە المايدى»، – دەپ ادام شوشىتارلىق زەرتتەۋدىڭ شەتىن شىعاردى.
بارانوۆ رەسەيدەگى ءار جەتىنشى وتباسى پەرزەنت سۇيە الماي وتىرعانىن، بۇل پروبلەمانى شەشۋدىڭ عىلىمي-الەۋمەتتىك جولىن تابۋ كەرەكتىگىن ايتتى. قازاقستاندا ءار 6-7 وتباسى وسى ماسەلەمەن باسقايعى. ەكو-نىڭ حالىقتى قۇتقارماسىنىڭ تاعى ءبىر دالەلى – جاپونيا. بۇل مەملەكەتتە بەس جۇزدەن اسا مەديسينالىق مەكەمە جاساندى ۇرىقتاندىرۋمەن اينالىسادى. مەملەكەت ميللياردتاپ اقشا سالىپ جاتىر. بىلتىر جارتى ميلليون ادامعا كومەك كورسەتىلىپتى. سونىڭ 10 پايىزدايى عانا ۇرپاق سۇيگەن. جاپونيا – حالقى كەمۋشى ەلدەر ساناتىندا.
وسىندايدا «نەگە؟» – دەيسىڭ عوي. نەگە قازاق ەركەگىنىڭ بەلىنەن قۋات، كەلىنشەگىنىڭ قۇرساعىنان قۇت كەمىپ بارادى؟ 90-جىلداردىڭ باسىندا قاپتاپ كەتكەن، ۋلى بوياۋى بار قىتايلىق ويىنشىقتار سەبەپ پە، الدە، سول جىلدارداعى جوقشىلىق، بەرىدەگى الەۋمەتتىك قيىندىقتار ما؟ مۇنى ناقتى ەشكىم دالەلدەي الماس.
«ءسۇيىنشى! اكە بولدىم!» – دەپ قانشا اكە پەرزەنتحانا الدىندا تۇرىپ ەلگە حابار بەرە المادى، قانشا قارت «اتا بولدىڭ!» دەگەن حاباردى كۇتىپ، كۇرسىنىپ ءجۇر؟ انا بولۋ باقىتى بۇيىرماعان ايەلدىڭ قاسىرەتى تىپتەن بولەك...
ازىرگە جىلىنا 1،5 پايىزعا بولسا دا ءوسىپ جاتقان حالىقتار ساناتىندامىز. ستاتيستيكا كەرى كەتپەۋى ءۇشىن سۇيىنشىلەۋ كەرەك! قايتا-قايتا ءسۇيىنشى سۇراڭىزدارشى، اعايىن!
سەرىك ابىكەن
پىكىر قالدىرۋ