Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ پوشتاسىنا اقىن ادالبەك اقماديۇلىمەن بولعان سۇحبات كەلىپ ءتۇستى. بىرنەشە جىر كىتابىنىڭ اۆتورىمەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
اكەمنەن سۇقبات الامىن دەپ ەشقاشان ويلاماعان ەدىم. كۇيزەلىپ ءجۇر. ادەبيەتتىڭ شابدارىن ءمىنىپ، شالقىپ ءجۇرۋدى اڭسايدى. بۇرىندارى دا ادەبيەتتەن الىس، بازاردا ەدى. ول كەزدە مۇنشا كۇيىنبەگەن. سودان اكەمدى تىعىرىقتان ءوزىم شىعارعىم كەلدى. اڭگىمەمىز ادەبيەتتەن باستالىپ، ءوزىنىڭ شىعارماشىلىعىمەن اياقتالدى... كوڭىلى پاسەيسە دە، ءپانداۋي ويدان ادا، پەرىشتە كوڭىلدى اقىننىڭ سۇقباتىن وقىڭىز ەندەشە...
– سۇقباتقا دايىنسىز با؟
– دايىنمىن. ءقازىر قاجىپ ءجۇرمىن. ادەبي اڭگىمەنى اڭسايمىن. قارا بازاردان قول ۇزگەلى ادەبيەتتىڭ ماڭايىنان جۇمىس ىزدەپ ءجۇرمىن. ۇلىقبەك اعاعا ايتىپ كورسەم دەيمىن. بالكىم، ءبىر جۇمىس تابىلار. ءقازىر «شۇعىلا» قوناقۇيىندە كۇزەتشىمىن، بىلەسىڭ. تىنىش جۇمىس. وتىرىپ الىپ، جازۋعا بولادى. ورىستاردان بولەك، تۇرىكتەر، اعىلشىندار توقتايدى. ءبىراز ءتىل سىندىردىم ورىسشا. سەن قىتايداعى وقۋىڭدى تۇگەسىپ كەلگەنشە، بىرنەشە تىلدە شۇلدىرلەمەسەم دە، بىر-ەكى اۋىز جەتكىزە الاتىن بولامىن.
– نە جازىپ جۇرگەنىڭىزدى بىزگە ايتپايتىن بولدىڭىز؟
– بار ارمانىم «قاراشىق» دەگەن رومانىمدى اياقتاسام دەيمىن. ادامنىڭ كوزى، ودان كەيىن قاباعى، ودان جامالى بار. ابايدىڭ كوزىمنىڭ قاراسى دەيتىنى سودان. مەن ادامزاتتىڭ پايدا بولۋى تۋرالى اڭگىمەگە قىزىعىپ ءجۇرمىن. وتكەندە ادام اتا مەن حاۋا انا تۋرالى ايتىپ بەرىپ ەم عوي. سول باعىتتا ويلانىپ ءجۇرمىن.
قازاققا نوبەل سىيلىعىن اپەرسەم دەيمىن...
– ءدال ءقازىر نەنى ارمانداپ وتىرسىز؟
– جاڭاعى رومانىمدى ءبىتىرۋدى ويلايمىن. ون بەتىن اياقتادىم. تەك جازا الماي ءجۇرمىن. سوسىن قازاققا نوبەل سىيلىعىن اپەرگىم كەلەدى.
– وتكەندەگى ءتۇسىڭىز تۋرالى ايتاسىز با؟
– تۇسىمدە يمانعالي تاسماعامبەتۇلىن كوردىم. دەپۋتاتتىققا شاقىردى. العاشىندا تىلدەسە الماي بارىپ، تىلدەستىم. تۇسىڭدە تىلدەسە الماي، سويلەسسەڭ، ول ءتۇس ورىندالادى. ءارى ول راحماني ءتۇس ەدى. تاڭ اتا كورگەم. بۇيىرسا، بەس جىلدان سوڭ دەپۋتات بولامىن.
– ءسىزدىڭ قاتارىڭىزدا وزىق كەلە جاتقان كىم؟
– مۇرات اعاڭ شايماران عوي. تۇنىپ تۇرعان ليريك ول. ەشقايسىمىز مۇرات سىندى جازا المايمىز.
– ال جاستاردان شە؟ ءسىز اشقان جاڭالىق؟
– جاقسىلىق قازىمۇرات ۇلى. «قارا الا سىرماق» اتتى كىتابى بار. شىنايى جازادى.
شايماران جاستاردى شيىرلاپ جۇرەدى...
– سول جاستارعا جاقىن جۇرەتىن كىم؟
– جاڭاعى مۇرات شايماران ۇلى. ويتكەنى، ءبىر جاعى قازۇۋ-دا وقىتۋشى عوي.
– ءقازىر مەكتەپ قالىپتاستىردى دەپ كىمدى ايتا الامىز؟
– ەسەنعالي مەن تىنىشتىقبەكتى. ۇلىقبەك اعا مەن سۆەتقالي دا جاقسى اقىن. جاستار ولاردى جابىلىپ وقيدى.
– جازىلىپ، ءبىراق جاريالانباي قالعان ولەڭدەرىڭىز بار ما؟
– ءبىر-اق ولەڭىم بولدى. «قارلىعا قىز» دەگەن. «قازىعۇرتتان» شىعاتىن «ايجانارعا» قوسقام. قارلىعا «قازىعۇرتتان» باستاپ، اياعىمىزدان تىك تۇرعىزىپ، ولەڭدى الىپ، كوزىمشە جىرتىپ تاستادى. مىنەزى اۋىر ول قىزدىڭ. تازا ادام عوي. ايتپەسە، ولەڭدە ارتىق دۇنيە جوق ەدى. ءبىر بەتى قايتسا، قايتپايدى. تاماشا ولەڭ ەدى. ءبىر شۋماعى عانا ەسىمدە. قاھارعا ۇشىرادى. «اق جەلكەننىڭ» ءتىلشىسى بولاتىن. ءقازىر حابارسىز قالدىم. ونىڭ ۇستىنە ءقازىر ءوزىن عانا ويلايتىن حالدە ەمەس. بولاشاعىن ويلايدى. ونىڭ جانى تازا. قارلىعاداي مەيىرىمدى جاندى كورمەدىم. كوزىنە بار جىلۋلىقتى سىيدىرعان جان. قارىز دۇنيەدەن شىقپاسا دا، ودان شىعادى. جارتى اۋىز جىلى ءسوز دە ودان تابىلادى. «ايجانار» مەن «شولپان تۋعان جوق ءالى» دەگەن ەكى كىتابىمدى بولىمسىز اقشاعا تاپ-تازا عىپ بەردى. بازارىم ورتەنگەن تۇستا، سۇقبات الىپ، شەرىممەن ءبولىستى. ءوزىڭ دە «دارابوزعا» قاتىسقاندا بۇكىل جازعانىڭدى تەگىن وقىپ، تۇزەپ بەردى عوي.
3.قارىنداسىما ولەڭ جازۋ كەرەك...
– ءا، ءيا! اكە، سۇقباتىمىز باسقاشا وربىسە دەپ ەدىم...
– قارلىعاداي جاقسى ادامدار كوپ بولسا ەكەن دەگەن باعىتتا ايتىپ وتىرمىن. باسقا ويىم جوق. ءارى سۇقباتىمدا اتىن ايتقانىمدى بىلسە، ەكى باۋىرىن قولىنا الىپ، تۋلايدى، بىلەم. جاڭا ادام اتا تۋرالى جازىپ ءجۇرمىن دەدىم عوي، حاۋا انا جاڭاعى مەن ايتقان قىز سىندى مەيىرىمدى بولسا كەرەك. قارلىعا ەشكىمنەن ەشقاشان باس تارتپايدى. تەك ءوزى كومەكتەسىپ جۇرگەن جاننان كومەك سۇراي قالىپ، جاۋاپ بولماسا، ودان مۇلدە قول ۇزەدى. قارىنداسىما ولەڭ جازۋ كەرەك. الەمدى سۇلۋلىق پەن ادامدىق قانا قۇتقارادى. وتكەندە بالقاشقا جينالىپ جاتقانىمدا كىتابىما بايلانىستى حابارلاستى. ۇيدەگى كورشىم كۇدىكتەنىپ، كىم ەكەنىن سۇرادى. قارلىعا ەكەنىن ايتىپ ەم، كىلت توقتادى. ول دا قاتتى سىيلايدى.
ەكى كىتابىم تۇگەل ساتىلسا، باييمىن...
– ءسىز قاشان باييسىز؟
– كوڭىلگە بايمىن. جۇرەگىم جىرعا تولى. ەكى كىتابىم ساتىلىپ جاتىر. سولار تۇگەل وتكەندە، قولعا قارعا تىشادى.
– كىمدى وقىپ ءجۇرسىز؟
– ابايدى. مەن ابايدان باسقا ەشكىمدى وقىمايمىن.
– شەتەل مەن ورىس كلاسسيكاسى قايدا قالادى سوندا؟ ابايمەن الىسقا شابا الاسىز با؟
– ابايدا ءدۇنيانىڭ ءىلىمى جاتىر تۇسىنگەنگە. ءار جولى قايتا وقىعان سايىن جاڭا اسەر الاسىڭ. سەن ايتقان كىتاپتاردى دا وقۋ كەرەك، ءبىراق قۇنىقپاۋ كەرەك.
– ءقازىر نەمەن كۇرەسىپ ءجۇرسىز؟
– ۇيات تا بولسا ايتايىن، سەمىزدىكپەن. 115 كگ بولىپ، جۇرە الماي قالدىم. قان قىسىمىم مازالادى. جاقىندا اۋرۋحانادا جاتىپ شىقتىم عوي 20 كۇن. ءقازىر 95 كگ-مىن. تاعى 10 كگ تاستاسام دەيمىن.
– اباي نەسىمەن قۇندى؟
– مەن بەس نارسەگە سىيىنامىن. قۇداي، كۇن، جەر، اي جانە ارۋاق. اباي دا كۇندى، نۇردى، اۋانى، سۋدى، جەردى ايتقان. مەن دە ءبىر كەزدەرى دىنگە بەرىك ەدىم. ۇزاق جىل 40 جاسقا دەيىن ناماز وقىدىم. نامازىمنان قول ءۇزىپ قالعانىما وكىنەمىن.
4.كۇنىم ءتۇسىپ، جاعانوۆاعا عانا باردىم...
– كىرىپتار بولىپ، كىسىنىڭ الدىنا باردىڭىز با؟
– التىنشاش جاعانوۆاعا ازاماتتىق سۇراپ باردىم. قولىمدا ەش قۇجاتىم جوق ەدى. بىردەن شەشىم بەردى. ءۇيىمنىڭ جوقتىعىن كورىپ، ءۇي بەردى.
– وكىنىشىڭىز نە؟
– سەنىڭ جالعىزدىعىڭ. جەتى باۋىرىڭ جارىق كورمەستەن كەتتى. اناڭنىڭ جۇرەگىن ەمدەي المادىم. ۇلىمنىڭ جوقتىعى جانىما باتادى.
– جاقىندا ۇلىقبەك اعا ءتوراعا بولدى. جاڭا وداقتان نە كۇتەسىز؟
– ادەبي پروسەستەن الىس جۇرگەندىكتەن بە، ماعان ءبارىبىر. ءبىراق ءبىراز رەفورما جۇرەتىن سىڭايلى. جاڭارسا دەيمىز عوي البەتتە.
5.ءامىرحاندى جىردىڭ كۇيىگى الىپ كەتتى...
– «مارالتاي اڭىز بولسىن، ءامىرحان ابىز بولسىن، جىردى سەزىمنىڭ قىلىن شەرتىپ، جاراس جازسىن» دەگەن ءسوزدى ءجيى ەستيمىز. ءسىزدىڭ قاتارىڭىزدىڭ تاتۋلىعى قاي دەڭگەيدە؟
– 68ء-ىنشى جىلعىلار تاتۋمىز. ارالاس-قۇرالاسپىز. كۇنى كەشە مارالتاي كەش وتكىزگەن. بارا المادىم تەك. اقتوبەدەن باۋىرجان باباجانۇلىنا كۇندە تليپون سوعام. ول تاماشا جازىپ ءجۇر. مۇرات اعاڭدى ىلعي كورەم. ءامىرحاننان ايرىلىپ قالدىق. ونى جىردىڭ كۇيىگى الىپ كەتتى. الىبەك تە ولەڭنىڭ قامىمەن ءجۇر. استانادا باتىربولات ايبولات ۇلى بار. كەلەر جىلى مارالتايدىڭ 50 جىلدىعى. سوندا ءبىر باس قوسامىز عوي.
– قاتتى كۇيزەلگەن كەزىڭىزدى ايتىڭىزشى...
– «ورتەنىپ كەتتى بازارىم، ورتەنىپ كەتتى ميىمدانى» جازعان ۋاقىت. «حالىق ءسوزىنىڭ» ءبىرىنشى بەتىنە ايعايلاپ شىقتى. تليپونىما تىنىم بولمادى. رەداكتورى قۋات اۋەسباي جۇقالاۋ كەلگەن جاقسى جىگىت. گازەتتەردىڭ ديزاينى جاعىنان سول باسىلىم مىقتى ەدى.
– قاي گازەت پەن سايتتىڭ وقىرمانىسىز؟
– «قازاق ادەبيەتىن» ۇزبەي قارايمىن. «اباي كز» پەن «قامشىنى» قارايمىن. «قامشىعا» جان ءبىتتى. جاقسى وقىلىپ ءجۇر. تاقىرىپتارى دا قىزىق. تەك ادەبيەتكە كوڭىل بولمەيدى. ءبىز سياقتى اقىنداردىڭ سۇقباتىن سيرەك بەرەدى. سونى قولعا السا، دۇرىس بولار ەدى.
5.ازىرگە گۇلنار سالىقباي جالعىز...
– ايەل اقىنداردان كىم مىقتى كەلە جاتىر؟
– ەكى باستان گۇلنار اپام عوي. قىزدىڭ سەزىمىن قىلداي عىپ شەرتكەن ول كىسىدەن باسقا ەشكىم جوق. ازىرگە اقىنداردان گۇلنار سالىقباي جالعىز.
– اقىن رەتىندە جانىڭىز نەگە اۋىرادى؟
– ەلدەگى جۇمىسسىزدىققا. تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەردىڭ قارا بازاردا وتىرعانىن كوزىم كوردى. ءوزىم دە سونىڭ ءبىرى بولدىم. ءبىزدى تىرشىلىكتىڭ قامىتى قاماپ الدى.
– جاركەن اعا ون شۋماققا دەيىن ەسىمە ساقتاي الامىن دەپ ەدى... ءسىز شە؟
– مەن ءبارىن ساقتاي الامىن. ويىم تۇنىق. ءقازىر كوپ نارسەنى جازا الماي ءجۇرمىن. سوعان وكىنەمىن...
سۇقباتتاسقان ساعىنىش ساپار
پىكىر قالدىرۋ