2018 جىلى 22 ساۋىردە «تۇران الەم» بانكىنىڭ بۇرىنعى ءتوراعاسى مارقۇم ەرجان تاتىشيەۆ 51 جاسقا تولار ەدى. 2004 جىلعى 19 جەلتوقساندا جامبىل وبلىسىنىڭ وتار ستانسياسىنا جاقىن ماڭدا اڭ اۋلاۋ كەزىندە ونى باسىنا اتىپ ءولتىردى. بۇل قاندى وقيعانىڭ كىسى ءولتىرۋ قىلمىسى ەكەنىن سوتتىڭ اشكەرەلەۋى 14 جىلعا سوزىلدى. 2018 جىلدىڭ 16 اقپانىندا مۇراتحان توقمادي ەرجان تاتىشيەۆتى ولتىرگەنىن تولىق مويىندادى. كتك تەلەارناسىنىڭ ەفيرىندە ول تاتىشيەۆتى مۇحتار ءابىليازوۆتىڭ تاپسىرىسىمەن ولتىرگەنىن ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەردى. Informburo.kz ەرجان تاتىشيەۆتىڭ دوستارى، ارىپتەستەرىمەن اڭگىمەلەستى. ولار تاتىشيەۆتىڭ تۇلعالىعىن، قاندى قىلمىس پەن بانك جۇيەسىنىڭ توزۋى تۋرالى ايتىپ بەردى.
تاتىشيەۆتەر وتباسىنىڭ مالىمدەمەسى
5 ساۋىردە ەرجان تاتىشيەۆتىڭ وتباسى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا مۇراتحان توقماديگە قاتىستى ۇكىمگە كوزقاراستارى تۋرالى ايتىپ، قىلمىسقا قاتىسقان بارلىق كىنالى ادامدار جازالاناتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.
«ەرجان ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە. بۇگىن دە ۇكىم شىعىپ، قىلمىسكەرلەر قىلمىسىن مويىندادى. سوتتىڭ ادىلدىگىنە سەنىم، وسى جولدا ءبىزدى قولداعان ادامدارعا راحمەت ايتامىز! كۇرەس ون ءتورت جىلعا سوزىلدى. ادىلدىك جەڭدى. قاندى قىلمىستى اقشا مەن ساياسات جاسىرىپ كەلگەنى ءبىز ءۇشىن وتە اۋىر بولدى. الايدا، ءبىزدىڭ جانىمىزدا زاڭ مەن ادىلدىككە سەنىپ، شىندىق ءۇشىن كۇرەسكەن ادامدار بولدى. اقىرىندا اشىق تەرگەۋمەن اشىق ءارى ءادىل سوتتىڭ ناتيجەسىندە قىلمىسكەرلەر جازاسىن الدى. ىستەگەن قىلمىسى ءۇشىن قىلمىسكەر ەشقاشان جازادان قاشىپ قۇتىلمايدى. ارادا كوپ جىلدار وتكەنىنە قاراماستان ەرجاندى ولتىرگەن بارلىق قىلمىسكەرلەر جازاسىن الاتىنىنا سەنىمدىمىز! الايدا ول سەنىم بىزگە بالامىزدا، اعامىزدى، جار جانە اكە بولعان ەرجاندى قايتارىپ بەرە المايدى. ءبىراق ادىلدىكتىڭ ورىناۋى ورنى تولماس اۋىر قايعىنى سالدە بولسا ەڭسەرىپ، ءومىر سۇرۋگە كۇش بەرەدى. ءبىز ادىلدىك ىزدەگەن بارلىق ادامدارعا قايىرىلا وتىرىپ، توقتاماڭىزدار، كۇرەسىڭىزدەر! ادىلدىك ءۇشىن وعان ەشكىم سەنبەگەن كۇننىڭ وزىندە كۇرەستى جالعاستىرا بەرىڭىزدەر دەگىمىز كەلەدى. بۇل – كۇرەسۋگە تۇرارلىق جالعىز نارسە».
«تاتىشيەۆتەر وتباسى»
كەيىنىرەك ەركىن تاتىشيەۆ جانۇياسىنىڭ مالىمدەمەسىنە پىكىر بىلدىرە كەلىپ: «ناعىز تەرگەۋ ءىسىن ءبىز ون ءتورت جىل كۇتتىك. بۇل تەرگەۋدى ءادىل دەپ ايتا الامىن»، — دەدى.
«تۋران الەم بانكىنىڭ» بۇرىنعى ءتوراعا ورىنباسارى ارسەن ساپاروۆ تاتىشيەۆتەر وتباسىنىڭ مالىمدەمەسىن قولدايتىنىن ايتتى.
«ءبىز دە وسى جىلدار ىشىندە ونىڭ وتباسىمەن بىرگە قايعىرىپ، الاڭدادىق. بىزگە 2004 جىلدىڭ 19 جەلتوقسانىندا نە بولعانى ءبىلۋ ماڭىزدى ەدى. ارينە، ءبىز وقيعانىڭ قالاي بولعانىن انىقتاۋعا قاتىستىرىلمادىق. 2005 جىلى ءبىرىنشى سوتتا ەشكىم جازاعا تارتىلماعانىنا تاڭقالدىق. سونشاما جىل وقيعانىڭ شىن-وتىرىگىن بىلە المادىق. سوڭعى جىلدارى اشىلعان فاكتىلەردىڭ ءبىرىن دە ول كەزدە بىلمەدىك». ارسەن ساپاروۆ ءتوقمادي ءىسى بويىنشا سوت ءىسى تۋرالى باعا بەرۋ قيىنى ەكەنىن ايتادى.
«ءبىراق ساراپشىلار ول قارۋدىڭ وز-وزىنەن اتىلمايتىنىن ايتتى. ءبىزدىڭ ساراپشىلار سوزىنە سەنبەۋگە ەشقانداي نەگىزىمىز جوق».
«ول وتە اۋىر جاعداي بولدى»
الماتىدا، ارباتتاعى كافەلەردىڭ بىرىندە ەرجان تاتىشىيەۆتىڭ بۇرىنعى ارىپتەستەرى جينالدى. ونىڭ قازاسىنان كەيىن ولار جىل سايىن جينالىپ، دوستارىنىڭ ءارى بۇرىنعى باسشىلارىنىڭ تۋعان كۇنىن اتاپ ءوتۋدى داعدىعا اينالدىرعان.
«جانۇياسى، جوستارى جانە بانك مەنەدجەرلەرى ەرجاننىڭ تۋعان كۇنىن ول قايتىس بولعاننان سوڭ ءبىر جىلدان كەيىن دە اتاپ ءوتتى. ءبىز ەرجان بىزبەن بىرگە دەپ ويلايمىز، سول ءۇشىن تۋعان كۇنىن اتاپ وتەمىز»، – كەلۋشىلەردىڭ ءبىرى ءسادۋاقاس ماماشتەگى.
بتا دا 2004 جىلدان كەيىن وقيعالار كوپ ادامدى تەرگەۋگە ىلىكتىردى. ەرجان تاتىشيەۆتى ەسكە الۋعا كەلگەندەردىڭ اراسىندا ءابليازوۆتىڭ بتا عا كەلۋى جانە ودان كەيىنگى جاپپاي تۇتقىنداۋ مەن قىلمىستىق ىستەردىڭ كەسىرى تيگەندەر دە بار. ءبىراق ولار بۇگىن ول تۋرالى ايتقىلارى كەلمەيدى.
ءسادۋاقاس ماماشتەگى 1999-2004 جىلدار ارالىعىندا بتا بانك باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولدى. ءبىراق ونىڭ ءوزى دە ول سالاعا قايتا بارۋعا قۇلىقسىز.
«ماعان بانك سالاسىندا قىزمەت ەتۋگە شەكتەۋ قويىلعان، — دەيدى ءسادۋاقاس ماماشتەگى. – ءبىراق ول سالاعا شىنىمدى ايتسام، ورالۋعا قۇلقىم دا جوق. وكىنىشتىسى سول، قاتەلىكتەر قايتالانىپ جاتىر. ەلىمىز جاس. كەيبىر قاتەلىكتەر ول كەزدە كەشىرىمدى ەدى. ەڭ جامانى ادامدار جاقسى-جامان تاجىربيەنى تەز ۇمىتىپ، ءبارىن قايتادان باستايدى».
«ارينە، ول قايعىلى وقيعا، وتە اۋىر ءارى ورنى تولماس تراگەديا. بانكتەگى كوپ نارسە ونىڭ جەكە باسىنا قاتىستى ەدى. قايعىلى ۋاقيعا بولعان كەزدە ماعان قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنەن حابارلاستى. ولار ونى اۋىر جارالانىپتى دەدى. بۇل سەنبى مە، جەكسەنبى سول كۇندەردىڭ ءبىرى، ءدال قاي كۇنى ەكەنى ءقازىر ەسىمدە جوق. جاقىندارىڭ ءبارى بانككە جينالىپ، جوسپار قۇردىق. ەرجان قازا بولعان جەرگە بارۋ كەرەك بولدى. ونىڭ ۇستىنە قارالى حاباردى باسپاسوزگە، ارىپتەستەرگە، كليەنتتەرگە حابارلاۋ كەرەك ەدى. كليەنتتەر مەن ارىپتەستەر ول كەزدە تولقۋلى ەدى. بەلگىلى قارجى بانكتەن كەتىپ تە ۇلگەردى. ونداي كەزدە بانكتە الگىندەي جاعدايلار كەزدەسەدى. ءبىراق ءبىز بىرنەشە كۇننىڭ ىشىندە ماسەلەنى شەشتىك. قارجى كەتۋ اعىنى توقتادى».
ءسادۋاقاس ماماشتەگى العاشقى تەرگەۋدىڭ نۇسقالارىنا ءبارىنىڭ دە كۇمانى بولعانىن ايتادى. جەكە ءوز باسى سول كەزدە تەرگەۋدىڭ نەگىزگى قورتىندىسىن كۇتكەن ەكەن.
«مەن ءۇشىن سول تراگەدياعا ايىپتالعان ادامداردىڭ مويىنداۋ، كورۋ اۋىر بولدى. بۇرىن مەن جامان نارسەلەرگە سەنبەۋگە تىرىساتىنمىن. ەرجان مەن ءۇشىن ەڭ اۋەل دوس جانە سىيلى باسشى عانا ەمەس، ىسكە باۋلىعان دوسىم ەدى. سول كەزدە وزگە كاسىپكەرلەرمەن سالىستىرعاندا ەرجان ۇلى قارجىگەر، قارجى نارىعىن وتە جاقسى بىلەتىن جانە پايدالى ءونىم ۇسىنعان، وتە بەدەلدى ەدى ادام ەدى. مەن ونى مەملەكەتتىك دارەجەدەگى تۇلعا دەپ ەسەپتەيمىن. ول ءبارىن بولاشاققا باعىتتاپ ىستەدى ءارى ىسكە تەرەڭ بويلاعان ستراتەگ ەدى».
«بۇل كەزدەيسوقتىق ەمەس»
ەرىك سۇلتانقۇلوۆ بتا بانكىندە 2000-2005 جىلدارى قارجى ديرەكتورى بولدى. وعان دەيىن مەملەكەتتىك زەينەتاقى جيناقتاۋشى قورىندا جۇمىس ىستەدى.
بۇگىن ول دا بانك سالاسىنا قايتا بارۋعا قۇلىقسىز ەكەنىن ايتادى. ءقازىر ول قازاقستاننىڭ بلوكچەين جانە كريپتوۆاليۋتا اسسوسياسياسى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. ەرىك سۇلتانقۇلوۆ ەرجان تاتىشيەۆپەن سوڭعى رەت تەلەفونمەن سويلەسكەنىن ەسىنە الدى.
«سول كۇنىى مەن ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن جۇمىس ىستەدىم. ەرجان قازاننان ۇشىپ كەلدى. ول تاتارستانداعى بانكتى ساتىپ الۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىپ كەلدى. كەشكە ەكەۋمىز تەلەفونمەن سويلەستىك. ول ماعان تاپسىرما بەردى. تاڭەرتەڭ العاشقى قار تۇسەتىنىن، اڭعا شىعاتىنىن ايتتى. ەرتەسىندە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ، ماعان حابارلاستى. شىنىمدى ايتايىن، سەنگەن جوقپىن. ءتىپتى ءقازىر دە ولاي بولماۋى كەرەك ەدى، ءبىر نارسە دۇرىس بولماعانداي كورىنىپ تۇرادى. مەن جاقىن ءارى سەنىمدى دوسىمنان ايىرىلدىم. ول قاشان دا ماعان قىمبات ادام بولىپ قالا بەرەدى» — دەيدى ەرىك سۇلتانقۇلوۆ.
ەرىك سۇلتانقۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەرجان تاتىشيەۆتىڭ ولىمىنەن كەيىن ونىڭ تۋىستارى مەن ارىپتەستەرى تەرگەۋگە كومەكتەسىپ، تەرگەۋ ءىسىنىڭ جان-جاقتى جۇرۋىنە كومەكتەستى.
«ءدال سول كەزدە مەن وقيعانىڭ كەزدەيسوقتىق ەكەنىن ويلامادىم. ول قالىپتى نارسە ەدى. بىرەۋدى ايىپتاۋ وڭاي ەمەس، ءبارىن ءبىر قۇداي بىلەدى. ءبىراق سوت ءوتىپ، ادام ءوزىنىڭ جاساعان قىلمىسىن مويىنداپ، ءبارىن ايتىپ بەرگەندە ەشكىمنىڭ كۇدىگى قالمادى. ەرجان ەشقاشان وزىنە قىسىم كورسەتىپ ءجۇر دەپ ايتقان ەمەس. ول كەزدە باسكەلەستى ورتا بولدى. ەرجان كوشباسشى رەتىندە ۇنەمى كۇرەسىپ جۇرەتىن».
ارسەن ساپاروۆ تۇران الەم بانكى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولعان. ول ەرجان تاتىشيەۆپەن 1995 جىلى تانىسقان. سول كەزدە ونى ەرجان كازكوممەرس بانككە جۇمىسقا شاقىرعان. ال كەيىن الەم جانە تۇران بانكتەرى قوسىلعان كەزدە تاتىشيەۆ ونى ءوزىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە شاقىرعان.
«ەرجان مەنىڭ ەڭ جاقىن دوسىم ەدى. ول ۇلى بانكير، ويتكەنى مەن ونى جوعارى باعالايمىن. ونىڭ قازاسى ەل ءۇشىن دە ورنى تولماس اۋىر دۇنيە. ول وتباسىن، دوستارىن جاقسى كورەتىن، ۇنەمى بانك تۋرالى ويلايتىن. مەن ۇزاق ۋاقىت شەتەلدە تۇردىم. 2013 جىلدان بەرى تۋعانىن كۇنىندە جانە قايتقان كۇنىندە زيراتىنىڭ باسىنا بارىپ تۇرامىن. اتا-اناسىنا دا بارىپ تۇرامىن. ەرجاننىڭ ەنەرگەتيكاسى وتە كۇشتى ەدى. ول ءبارىن بىرىكتىرىپ تۇرعان بەرىك نەگىز ەدى».
ەرجان تاتىشيەۆتىڭ ءومىربايانى
ەرجان نۇرەلدايىم ۇلى تاتىشيەۆ 1967 جىلى 22 ساۋىردە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى قازىعۇرت اۋدانىنىڭ تۇربات اۋىلىندا كوپبالالى وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى.
اكەسى نۇرەلدايىم تاتىشيەۆ قاراپايىم اۋىل دارىگەرىنەن كەنتاۋدىڭ باس دارىگەرى قىزمەتىنە دەيىن كوتەرىلگەن. اناسى ۇلتاي شوماشيەۆا ورتا مەكتەپتە فيزيكادان ساباق بەردى.
ەرجان تاتىشيەۆ كەنتاۋ قالاسىنىڭ ورتا مەكتەبىن ۇزدىك اياقتاپ، ماسكەۋ ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسەدى. ماسكەۋ قولدانبالى بيوتەحنولوگيا ينستيتۋتىن ينجەنەر-تەحنولوگ ماماندىعى بويىنشا 1991 جىلى ءتامامدايدى. كوپ ۇزاماي قازاقستان مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىن ەكونوميست ماماندىعى بويىنشا ءبىتىرىپ شىعادى.
تاتىشيەۆ ەڭبەك جولىن «مادينا» شاعىن كاسىپورنىنان باستاعان. 1991 جىلى «استانا-حولدينگ» كومپانياسىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى بولدى.
1993-1995 جىلدارى – «قازكوممەرسبانك» جاق باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى؛ 1996 جىلدىڭ قاڭتار-ناۋرىزى – «KRAMDS-بانك» ااق باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى؛ 1996 جىلدىڭ ناۋرىزى – 1997 جىلدىڭ قاڭتارى – «قازكوممەرسبانك» جاق باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاردى.
1997 جىلدىڭ قاڭتارىندا «تۇران الەم بانكىنىڭ» (كەيىن بتا بانكى) باسشىلىعىنا كەلدى.
1997 جىلدىڭ قازانىندا «تۇران الەم بانكى» ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولدى. ال 1998 جىلدىڭ ساۋىرىندە قايتادان باسقارما ءتوراعاسى قىزمەتىنە تاعايىندالدى.
ەرجان تاتىشيەۆ 2004 جىلى جەلتوقسان ايىندا اڭ اۋلاۋ كەزىندە قازا بولدى. ونىڭ ارتىندا ايەلى مەن ءتورت بالاسى قالدى. جۇبايى انار ايتجانوۆا كۇيەۋى ولەر الدىندا ەسترادا ءانشىسى رەتىندە تانىلا باستاعان. ءتىپتى العاشقى جەكە البومىن دا شىعارىپ ۇلگەرگەن.
بانكيردىڭ سۇيىكتى ىستەرىنىڭ ءبىرى اڭشىلىق پەن ۇلكەن تەننيس بولعان. قارجىگەردىڭ ولىمىنەن كەيىن «ەرجان تاتىشيەۆ قورى» قۇرىلدى.
مىقتى قارجىگەر رەتىندە تانىلعان ەرجان تاتىشيەۆ 1997 جىلدىڭ قاڭتارىندا تۇران الەم بانكىن باسقاردى. بۇل قازاقستان ءۇشىن قيىن كەزەڭدەر بولاتىن – ينفلياسيا، شارۋاشىلىق بايلانىستاردىڭ ءۇزىلۋى. وسى ۋاقىتتا تۇران الەم بانكىنىڭ اكتيۆتەردەگى ۇلەسى 7 پايىزعا جۋىق ەدى. ال 2003 جىلعا قاراي ول 20 پايىزعا دەيىن ءوستى. 2003 جىلى بانك بەس جىلدىق دامۋ ستراتەگياسىن ىسكە اسىرا باستادى.
ەرجان تاتىشيەۆ باسشىلىق ەتكەن 7 جىل ىشىندە بانك 22 فيليال، 180 ەكق جانە ماسكەۋ، كييەۆ، مينسك، بىشكەك، شانحاي، قازان، ەكاتەرينبۋرگ، تبيليسي، دۋشانبە قالالارىندا حالىقارالىق وكىلدىكتەر اشتى. بۇعان قوسا، كيشينيەۆ، ەريەۆان، تاشكەنت، سانكت-پەتەربور مەن سارانسكتا وكىلدىكتەر اشۋ بويىنشا جۇمىس باستالدى.
2004 جىلدىڭ مامىرىندا تاتىشيەۆ «تۇران الەم بانكى» اق-نىڭ رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا قوسقان ەلەۋلى ۇلەسى ءۇشىن «ۆو يميا روسسيي» التىن وردەنىمەن ماراپاتتالدى. وسىلايشا تمد-دا العاشقى بولىپ وسىنداي قۇرمەتكە يە بولدى.
پىكىر قالدىرۋ