اكادەميك ورازالى سابدەننىڭ
ق ر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆقا، قازاقستان حالقىنا
اشىق پىكىرى
ءبىز ءوزى قايدا بارا جاتىرمىز؟ ءبىزدى قايدا الىپ بارادى؟! كەشە عانا اۆتوۇرىلاردىڭ قولىنان قاپيادا قازا بولعان تەننىڭ تاعدىرى وي سالدى.
اتا-اناسىنا، تۋعان-تۋىسىنا، قازاقستاننىڭ تۋىن كوتەرىپ جۇرگەن سپورتشى جورا-جولداستارىنا، بۇكىل قازاقستان حالقىنا كوڭىل ايتامىن!
وكىنىشكە وراي، بۇل جالعىز دەنيس تەننىڭ باسىندا بولعان وقيعا ەمەس! وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ ءتۇر-تۇرى ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرلەرىندە وتە ءجيى كەزدەسۋدە. مۇنى ەگەمەندىلىك العان 27 جىلدان بەرى تاپقان جەتىستىگىمىزبەن كاتار، جىبەرگەن ۇلكەن قاتەلىگىمىز دەۋگە بولادى. ءدال وسى تۋرالى "ويلان، حالقىم، تولعان، بيلىك" دەگىم كەلەدى. ەگەر ءدال وسىلاي كەتە بەرسەك، بالا- شاعا، نەمەرە-شوبەرەلەردىڭ كەلەشەگى نە بولادى؟ اينالاداعى الپاۋىتتارعا جۇتىلىپ كەتپەيمىز بە دەگەن كۇدىك كەۋدەنى كەۋلەي تۇسەدى.
الەمدىك داۆوس فورۋمىنىڭ جاھاندىق باسەكەلەستىگىنە جۇگىنسەك، قازاقستان دەنساۋلىق سالاسى بويىنشا 94-ورىندا ەكەن. ەڭ وزەكتى يننوۆاسيا، جاڭا تەxنولوگيا، بيزنەس، عىلىم سالالارىنىڭ دامۋى بويىنشا 80-100-ورىندا بولساق، جاس نارەستە ولىمىنەن، انەميا، سۋيسيدتەن ەڭ سوڭىندامىز، قارجى سالاسى بويىنشا 114-ورىندا، ال كوررۋپسيادان الدىمىزعا جان سالماي، بارىنەن وزىپ كەلەدى ەكەنبىز.
سوندا ءبىز نەمەن ماقتانا الامىز؟ وسىندايدا "قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم" دەپ كۇڭىرەنگەن ۇلى اباي حاكىمنىڭ سوزدەرى ەرىكسىز ەسىڭە تۋسەدى...!
وسى كۇنگە دەيىن ساۋىندى سيىرداي سورىپ كەلگەن ەكى ەمشەگىمىزدەگى مۇنايىمىز بەن گازىمىز دا، سيرەك مەتالدارىمىز دا ءبىراز جىلداردان كەيىن تاۋسىلادى. اقش-تىڭ ءوزى جەر بايلىعىن اشىپ ەسەپتەپ، قايتا كومىپ، كەلەر ۇرپاقتارىنا قالدىرىپ وتىر! ءبىز سوندا نە قالدىرامىز؟ كەدەيشىلىكتەن كونى كەپكەن قاراپايىم قازاقتىڭ سورى قايناپ وتىرعانى راس. جوقشىلىقتىڭ ناتيجەسىندە تاربيە-بىلىمنەن كەنجە قالعان، ءبىر ماماندىق يەسى اتانا الماعان قازاق جاستارى ۇرلىققا بارۋدا، تەرىس جولعا تۇسۋدە. ءبىز بۇگىن اۋىزشا عانا دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ، "رۋحاني دامىپ" جاتىرمىز. شىندىعىندا، رۋxاني قۇندىلىعىمىزدى تۇگەندەر بولساق، مۇندا دا ماقتاناتىنداي ەشتەڭە جوق.
سوندا ءبىز الەمدە نەدەن الدامىز؟ ونى ايتا المايمىن.
دەنيس تەن، سامال ەسلياموۆا، گەنناديي گولوۆكيندەر ءوز كۇشىمەن جەتىستىككە جەتىپ، قازاقستاننىڭ اتىن شىعارىپ ءجۇر ەدى. ەندى مىنە، تەننەن دە ايىرىلدىق... وسى ءبىز مۇستافا وزتۇرىكتەن دە جىلاپ ايرىلعانىمىزدى نەگە ۇمىتتىق؟ نەگە بۇگىندە ەلىم دەگەن ازاماتتاردىڭ ءۇنى شىقپايدى؟
قۇرمەتتى ەلباسى، وسى كەلەڭسىزدىكتەرگە شۇعىل تۇردە نازار اۋدارۋىڭىزدى سۇرايمىن!
تەز ارادا «ەلىم» دەگەن اقىلمان ازاماتتارمەن دوڭگەلەك ۇستەلدە باس قوسىپ، ەل ىشىندەگى بۇگىنگى دەرتتى اشىق ايتىپ، الدىن الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن اقىلداسۋ كەرەك! ەگەر كوپ جىلدان بەرگى قوردالانىپ قالعان كەلەڭسىزدىكتەر تۋرالى مەن ايتار بولسام: جۇمىسسىزدىق ( 2،7 ملن. جۇمىسسىز ءوزىن- ءوزى قامتاماسىز ەتەدى دەيدى، ءبىراق بۇل شىندىققا جاناسپايتىنى انىق). ەگەر بىزدەگى 4،9% جۇمىسسىزدىق راس بولسا، وندا الەمدىك گيننەس كىتابىنا ناعىپ كىرە سالمايمىز!؟
"كەيبىر جىگىت جۇرەدى ماقتان كۇيلەپ..." دەپ ۇلى اباي ايتپاقشى، ماقتانعاندا الدىمىزعا جان سالمايتىن بولدىق. اسىرەسە ءبىز ادام تاربيەلەۋدەن كەنجە قالدىق، رۋxاني-مادەني، تاربيە، كەيدە مورال دەگەن ءسوزدى ۇمىتىپ كەتتىك. مىنە، بۇل كۇنگى ءبىزدىڭ بولمىسىمىز وسى.
سوندا ءبىز قايدا بارامىز، ءبىزدى قايدا الىپ بارادى؟
وكىنىشكە وراي، قايدا بارا جاتقانىمىزدى بىلمەيمىز...
قايدا باستاپ بارا جاتقاندارىن باتىس الپاۋىتتارى دا بىلمەيدى.
الەمنىڭ ءوزى ءقازىر الەم- جالەم بولىپ تۇر. دامىعان ەلدەر بايلىققا باس ۇرىپ، رۋxاني قۇندىلىقتان كەنجە قالدى. الەۋمەتتىك يننوۆاسيا دامىپ جاتقان كەيبىر سكانديناۆيا مەملەكەتتەرىن ايتپاعاندا، دامىعان مەملەكەتتەردىڭ ءوزى وركەنيەت جولىنان شاتاسىپ وتىر. ءبىر كاراعاندا، جۇڭگو ەكونوميكا جاعىنان جاقسى دامىپ كەلە جاتىر، الايدا، دەموكراتيا جاعىنان كىتايدى الدا كوپ قيىندىقتار كۋتۋدە. الەم دامۋىنىڭ ءمان-جايىن بولجاي كەلە، بىزگە دە ويلاناتىن كەز كەلدى يا بۇل سوڭعى مۋمكىندىگىمىز بولۋى مۇمكىن.
الەمدەگى جىلدام وزگەرىستەر ءبىزدىڭ قازىرگى كەرەناۋ قوزعالىسىمىزعا قاراپ تۇرمايدى. شىعىستا 1،4 ملرد. جۇڭگو، وڭتۇستىكتە 1،3 ملرد. حالقى بار ءۇندى ەلى، سولتۇستىكتە 147 ملن. ورىسىڭ ول وتىر. وزبەك كورشىمىز دە قاراپ جاتقان جوق، تەز كوبەيىپ 33 ملن-عا جەتتى! ولار جىلدا شەت ەلدە تىرلىك جاساپ، 20-25 ملرد اقش دوللارىن ەل بيۋدجەتىنە اكەلۋدە. ال ءبارىمىزدىڭ توبەمىزدەن قاراپ، اقش تۇر. وسىلاردىڭ قىسپاعىندا ماڭگىلىك شيكىزات ەلى بولىپ كالمايمىز با دەگەن كۇدىك تە جوق ەمەس. بۇل سۇراق ءقازىر ءار قازاقتى مازالاۋى ءتيىس. ءارقايسىمىز ءۇن قوساتىن كەز كەلدى!
مەن ءوز باسىم ەلباسىنا ەگەمەندىلىك العالى 30-دان استام كونسەپتۋالدى ەلدىڭ دامۋىنا قاجەتتى دەگەن يدەيا، ۇسىنىستارىمدى بەرىپ كەلەمىن. سونىڭ ءبىرى 2012 جىلى تىكەلەي جوبا رەتىندە بارلىق ەسەبىمەن جازىپ بەرىلگەن تۇركىستاندى رۋحاني استاناعا اينالدىرۋ ارقىلى رۋحىمىزدى كوتەرۋ جوباسى ەدى. بۇگىنگى تاڭدا بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ وزەكتىلىگى ارتپاسا، كەمىگەن جوق. ەلباسىنا بەرگەن جوبالارىمنىڭ ءبىرى ىسكە اسسا، باسقالارى ءوز كەزەگىن كۇتۋدە. ونىڭ سەبەبى، جوعارىدا ايتىلعان، ەندىگى، بارشاڭىزعا ءمالىم...
مەن ءالى دە ەلىم ءۇشىن، بولاشاعىمىز ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە دايىنمىن.
ەرتەڭ جارىققا شىعاراتىن الەمدىك دەڭگەيدەگى جوبام دا دايار تۇر. ەلدە قوردالانعان ۇلكەن پروبلەمالاردى وڭتايلى شەشۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەگەن سۇراققا جاۋابىم: ءالى دە كەش ەمەس.
سىزداۋىقتاي اسقىنعان ەلدىڭ ىشكى كەلەڭسىزدىكتەرىن شەشۋ ءۇشىن ەلباسىنىڭ ءوزى مۇرىندىق بولىپ، حالقىمىزدىڭ اراسىنان ماقتاۋ-ماداقتان الىس، كەلەلى وي ايتا الاتىن، ءىس جاساي الاتىن، تابانىنىڭ ءبۇدىرى بار اقىلمان يگى-جاقسىلاردى ءبىر دوڭگەلەك ۇستەل باسىنا جيناپ، اقىل-كەڭەس قۇرۋ ماسەلەسى ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن اسا قاجەت ماسەلە بولىپ وتىرعانىن تاعى دا ايتامىن. اتالمىش پروبلەمالاردى شەشۋدىڭ نەگىزگى تەتىكتەرى قانداي، مەملەكەتتى جاڭا جولعا سالۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك، وسى سۇراقتارىنىڭ توڭىرەگىندە كەڭەس قۇرۋ - بۇگىنگىنىڭ ەڭ ۇتىمدى قادامى بولماق. بۇل كەڭەس - تۇراقتى مەملەكەتتىك ۇلتتىق كەڭەس رەتىندە ۇنەمى جۇمىس ىستەپ تۇرۋى كەرەك. كەڭەس فۋنكسياسى - كونستيتۋسيالىق وزگەرىستەرگە، ساياسي-الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق وزگەرىستەرگە وڭ ىقپال ەتەتىن ۇسىنىستار بەرىپ وتىرۋ بولىپ تابىلادى. كەڭەستە تالقىلاناتىن ماسەلەلەردىڭ ءبارى حالىققا جاريا تۇردە وتكىزىلۋىنە ءمان بەرۋ دە اسا ماڭىزدى بولماق. ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان جيىنعا الەمنىڭ ءار تارابىندا تارىداي شاشىلىپ جۇرگەن تالانتتى قانداستارىمىز دا قاتىسۋى ءتيىس. بۇل وتىرىس جاريالى بولسا يا ونى بارلىق اقپارات قۇرالدارى تەگىس كورسەتسە دەگەن وي بار. سوندا كىمنىڭ ىشىندە نە بار، كىمنىڭ قانداي ويى بار ەكەنىن حالىق بىلەتىن بولادى. ات توبەلىندەي از حالىقپىز، ماقساتىمىز ەل مەن جەردى، ءتىل مەن ءدىلدى ساقتاپ، كەلەر ۇرپاقتى باقىتتى ەتۋ، وزگە ەلگە جەم بولماۋ، وركەنيەتتى، دامىعان، دەموكراتيالىق ەل بولۋ! وسىنى كورگەن حالقىمىز ءوز ءۋاجىن ەل الدىندا ءسوز ايتا الاتىن مارقاسقا ازاماتتارى ارقىلى بىلدىرەر ەدى، تۋرا جول كورسەتىلەر ەدى. ەلباسى دا جۇمىر باستى پەندە، ءبارىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، وسى قادامعا بارعانى دۇرىس بولار ەدى دەپ ويلايمىن.
حالقىم، ءسىز نە دەيسىز؟
قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى،
اكادەميك، ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى،
ق ر پارلامەنتىنىڭ 4 دۇركىن دەپۋتاتى،
سسسر سپورت شەبەرى، قازاقستان چەمپيونى و.سابدەن
پىكىر قالدىرۋ