قازاقستاندا قازىرگى كەزدە تۋريزم سالاسى قارىشتاپ دامىپ كەلەدى دەسەك، ول ناقتى شىندىق. ويتكەنى پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي جۇزەگە اسىپ جاتقان جۇمىستار جەتەرلىك. جالپى ەلىمىزدە ءتۋريزمنىڭ جۇيەلى دامۋعا بەت العانىنىڭ بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرى بار. ويتكەنى تۋريزم تابىس كوزىن تۇسىرەتىن بەلگىلى ءبىر سالا. مۇنى ەندى قولعا الىنعان تىڭ باعدار دەسە دە بولادى. «بۇرىن قولعا الىنۋدان جىراق جاتتى» دەپ ايتۋدان اۋلاقپىز.  جالپى، ەلىمىزدىڭ تەرريتورياسى وتە ۇلكەن. سوندىقتان ەلدىڭ ءبىر شەتىنەن ەكىنشى ءبىر شەتىنە قىدىرىپ كەلۋ شەتەلدىكتەر ءۇشىن وتە قىمباتقا تۇسەدى. سوندىقتان ەلباسى تاپسىرماسىنا وراي، ءار ايماق پەن ءار باعدار بويىنشا مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلداندى. اتالعان قۇجات ءار باعىت بويىنشا ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا بولاشاقتا ىقپال ەتەتىنى انىق.

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋ» اتتى حالىققا ارناعان جولداۋىندا «باي تابيعاتىمىز بەن مادەني الەۋەتىمىزدى پايدالانۋ ءۇشىن سىرتتان كەلەتىن جانە ىشكى ءتۋريزمدى دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەت. ۇكىمەت قىسقا مەرزىمدە سالالىق مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلداۋعا ءتيىس» دەپ اتاپ كورسەتتى.

راسىندا سالالىق، باعدارلىق قۇجات بولماي، اتالعان سالا دامىمايتىنى انىق. بۇل ورايدا ۇكىمەتتە ارناۋلى باعدارلاما بار. وسى  ورايدا ءتيىستى مينيسترلىكتەر تياناقتى جۇمىس ىستەۋدە. جالپى ستاتيستيكاعا نازار اۋدارار بولساق، تۋريزم سالاسى قازىرگى كەزەڭدە مۇناي شيكىزاتى، مۇناي ونىمدەرى جانە اۆتوكولىكتى ساتۋدان تۇسەتىن پايدادان كەيىن ءۇشىنشى ورىندا تۇرعانىن ۇمىتپاۋعا ءتيىسپىز.  

تورتكۇل دۇنيەدەگى ەلدەردىڭ بارعان سايىن ءتۋريزمدى دامىتۋعا قۇلشىنىس تانىتىپ وتىرعانىن مىنا ءبىر دەرەكتەر ايقىنداپ تۇرعانداي. 2026 جىلعا قاراي ىسكەرلىك تۋريزم الەمدە  جەتەكشى مانگە يە بولىپ، ونىڭ جاھاندىق نارىعى 1،658 تريلليون دوللارعا باعالانباق. دەمەك جىل سايىنعى ءوسىم شامامەن العاندا 3،7 پايىزى قۇرايدى. مۇنىڭ بارلىعى تابىستىڭ جوعارى جانە ونىڭ پايداسى كوپ دەگەن ءسوز.

سوندىقتان دا ءبىزدىڭ ەلىمىز ءتۋريزمدى بارىنشا دامىتۋعا كوڭىل ءبولىپ وتىر. ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ كىندىك ورتاسىندا ورنالاسقان قازاقستان ءۇشىن تۋريزم سالاسى قولايلى ءارى ىڭعايلى بولىپ وتىرعانى ءسوزسىز. مۇنىڭ بىرنەشە سەبەپتەرى بار. اتاپ ايتقاندا:

1. قازاقستاننىڭ شىعىسىندا ءبىر جارىم ميللياردتان استام حالقى بار جۇڭگو ەلى تۇر. قىتايلىقتارمەن ەكونوميكالىق-ينتەگراسيالىق بايلانىس بارعان سايىن تىعىز دامىپ كەلەدى. جۇڭگو تۋريستەرى ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى تىڭ ەل، بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن مەملەكەت. سوندىقتان قارىشتى دامىعان قازاقستانعا قىتايلىقتار الداعى ۋاقىتتا ىس-ساپارمەن جانە كوبىرەك قىدىرىستاپ كەلەدى. ەلىمىزدىڭ كورىكتى جەرلەرىن كورۋ ءۇشىن، تابيعاتىن تاماشالاۋ ءۇشىن، تازا اۋاسىمەن ەركىن تىنىستاۋ ءۇشىن. ال كورسە، كوز تويمايتىن كەرەمەت جەرلەر قازاقستانعا وتە كوپ. 
2. قازاقستان باتىس اۋماعىندا، سولتۇستىك-باتىستا جانە سولتۇستىگىندە تەرريتورياسى جاعىنان الەمدەگى ءىرى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى رەسەيمەن شەكارالاس قونىستانعان. ناقتى ايتار بولساق، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ رەسەيمەن شەكتەسەتىن ااۋماعى شامامەن  7591 شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتىر. بۇل ءبىزدىڭ رەسپۋبليكا ءۇشىن تۋريزم سالاسىن دامىتۋعا اسا پايدالى. جىل وتكەن سايىن رەسەيدەن قازاقستانعا اعىلاتىن تۋريستەردىڭ سانىنىڭ ارتۋىنا قۋانۋعا بولادى. نەگىزىنەن رەسەيلىكتەر كاسپيي ماڭى ايماعىنا، الاكول، كەندى التاي وڭىرىنە، استانا مەن الماتىعا كوبىرەك كەلەدى ەكەن.
3. سونداي-اق قازاقستان وڭتۇستىكتە تۇرىكمەنستانمەن-426 شاقىرىم، وزبەكستانمەن-2354 شاقىرىم، قىرعىزستانمەن-1241 شاقىرىمدى بويلاي شەكارالىق جاعىنان ورنالاسۋى دا ەلىمىزگە كەلەتىن تۋريستەردىڭ سانىن ارتتىرىپ وتىر.
4. تۋريزم – ماڭگى تابىس بەرەتىن سالا. مىسالى، جەر استىنداعى مۇناي مەن گاز، تاعى باسقا قازبا بايلىقتارى  تۇبىندە تاۋسىلاتىنى انىق. ال تۋريزم سالاسى بارعان سايىن جاڭعىرادى ءارى تابىس كوزىنە اينالادى.  

جالپى حالىققا ارناعان جولداۋىندا بولسىن، قاي مىنبەردە سويلەگەن سوزىندە  بولسىن، ەلباسى تۋريزم سالاسىن دامىتۋعا ۇدايى نازار اۋدارىپ كەلەدى. ۇستىمىزدەگى جىلى استانادا پارلامەنتتىڭ كەزەكتى سەسسياسىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا سويلەگەن سوزىندە دە ەلباسى  تۋريزم سالاسىن دامىتۋ قاجەتتىلىگىنە تاعى ءبىر رەت توقتالدى. ال بۇل سالانىڭ نەگە وزەكتى ەكەندىگىن ءبىز جوعارىدا اتاپ ايتتىق. سوندىقتان دا پرەزيدەنت بيىلعى 5 قازاندا حالىققا ارناعان جولداۋىندا تۋريزم سالاسىنا دامىتۋعا تاعى دا ءبىر ورالىپ ءوتتى.

 –ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ 2023 جىلعا دەيىنگى مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ازىرلەۋ ۇكىمەتكە تاپسىرىلدى. ول قارجىلاي جانە قاجەتتى زاڭنامالىق بازامەن نەگىزدەلۋى ءتيىس، ونى بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قاراستىرۋ قاجەت، - دەپ اتاپ ءوتتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.

پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي قازاقستاننىڭ تۋريستىك كارتاسى جاسالىندى. مۇندا قاي باعدار بويىنشا تۋريستەردىڭ باسىم بولىگى باراتىن جەرلەر دە ناقتىلاندى. ءقازىردىڭ وزىندە ەلىمىزگە ىشتەن جانە سىرتتان كەلەتىن تۋريستەرگە ارنالعان 100-دەن استام بەلگىلى تۋريستىك  نىساندار بەلگىلەندى. وندا  ەڭ ماڭىزدى تۋريستىك  نىساندار دا ءبولىپ، ناقتى كورسەتىلگەن.  دەمەك ەلىمىز ءتۋريزمدى دامىتۋ سالاسىنا ايرىقشا كوڭىل بولۋدە. ونىڭ ءبىر ايعاعى رەتىندە قازاقستانعا ەڭ كوپ كەلەتىن ايرىقشا 10 نىسان بەلگىلەنىپ، ناقتى كورسەتىلدى. ول قانداي ايماقتار؟ ەندى سىرتتان اعىلاتىن  تۋريستەر مەن ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى باراتىن 10 توپ تۋريستىك باعىتتى تۇسىندىرە كەتسەك. سونىمەن...

1. الاكول كولى – الەۋەتى ءبىر جىلدا 2 500 000 تۋريست.
2. الماتى ءوڭىرىنىڭ تاۋ كلاستەرى– الەۋەتى ءبىر جىلدا 2 500 000 تۋريست
3. ششۋچينسك-بۋراباي كۋرورتتىق ايماعى – الەۋەتى ءبىر جىلدا 2 000 000 تۋريست.
4. باياناۋىل كۋرورتتىق ايماعى – الەۋەتى ءبىر جىلدا 450 000 تۋريست
5. يمانتاۋ-شالقار كۋرورتتىق ايماعى – الەۋەتى ءبىر جىلدا 400 000 تۋريست
6. بالقاش كولى – الەۋەتى ءبىر جىلدا 400 000 تۋريست
7. شارىن كانونى – الەۋەتى ءبىر جىلدا 1 000 000 تۋريست
8. تۇركىستاننىڭ تاريحي-مادەني ءتۋريزمىن دامىتۋ – الەۋەتى ءبىر جىلدا 1 500 000 تۋريست
9. ماڭعىستاۋدىڭ جاعاجاي ءتۋريزمىن دامىتۋ - الەۋەتى ءبىر جىلدا 750 000 تۋريست.
10. استانا قالاسى . مىسە ءتۋريزمىن دامىتۋ – الەۋەتى ءبىر جىلدا 1 000000 تۋريست.

ارينە، بۇل ايماقتارعا باراتىن جولداردى ساپالى ەتۋ سالۋ دا باستى نازاردا بولۋى ءتيىس. بۇل ورايدا سوڭعى ناتيجەلەرگە كوز سالار بولساق،  كورسەتكىشتەر كوڭىل توياتىنىن اڭعارامىز. قازاقستان ءقازىر بۇرىنعى كەدىر-بۇدىر جولداردان ارىلدى. تاقتايداي تەگىس جولدار بۇگىنگى كۇنى حالىقارالىق ترانزيتتىك دالىزگە اينالدى. قازاقستانمەن شەكارالاس  ايماقتاعى مەملەكەتتەردەن ەلىمىزگە اۆتوكولىكپەن تۋريست رەتىندە قىدىرىستاپ كەلۋشىلەردىڭ دە سانى ارتتى. ولار ەڭ الدىمەن ەلىمىزدىڭ باتىسىنان شىعىسىنا تارتىلىپ جاتقان (باتىس ەۋروپا-باتىس جۇڭگو جولى) جولدىڭ ساپالىلىعىنا نازار اۋدارادى. 2787 شاقىرىمدى قۇرايتىن، ەلىمىزدىڭ بەس وبلىسىن باسىپ وتەتىن بۇل حالىقارالىق ءدالىز قازاقستانعا مول پايدا بەرەدى. جول بويىنداعى سەرۆيستىك قىزمەتتەر دە ساپالى، تۋريستەر ءۇشىن وتە قولايلى بولىپ وتىر.

راسىندا دا كورسەتكىشتەرگە كوز جۇگىرتسەك، سوڭعى بەس جىلدا  رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 34،2 مىڭ شاقىرىم اۆتوكولىك جولدارى، ونىڭ ىشىندە «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا 1،3 مىڭ شاقىرىم جول سالىنعان ەكەن. تەمىرجولدىڭ ۇزىندىعى دا 1 854 شاقىرىمعا ۇزارعان. ەلىمىزدە وسى ۋاقىتقا دەيىن جۇمىس ىستەپ تۇرعان 18 اۋەجايدىڭ 15ء-ى قايتادان جوندەلگەن. سونداي-اق 11 جولاۋشىلار تەرمينالى سالىنعان. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى نە؟ ەلىمىزگە كەلگەن تۋريستەردىڭ كوزى ەڭ الدىمەن كىرەر قاقپا-اۋەجايعا تۇسەدى، سوسىن جولداردىڭ  ساپالى سالىنۋىنا نازار اۋدارادى. سەرۆيستىك قىزمەتكە قارايدى. ال بۇل ورايدا قازاقستاننىڭ نەگىزگى حالىقارالىق جولدارى ساپالى سالىنعانىن ايتا كەتۋگە ءتيىسپىز. بۇل ەڭ الدىمەن تۋريستەر ءۇشىن ىڭعايلى.

جالپى ساياحات پەن تۋريزم سالاسىندا  قازاقستاننىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ  قانشالىقتى قارىمدى ەكەنىنە نازار اۋدارار بولساق، جاعىمدى ناتيجەلەر بارشىلىق. رەيتينگىمىز جىل وتكەن سايىن جوعارىلاپ كەلەدى. ءبىر عانا مىسال، قازاقستان باسەكەگە قابىلەتتىلىك يندەكسى بويىنشا 2011 جىلى 139 مەملەكەتتىڭ ىشىندە 93 پوزيسيادا تۇرسا، بۇل كورسەتكىش 2017 جىلى  81 ورىنعا العا جىلجىدى. دەمەك، تۋريزم سالاسىندا باسەكەلەستىگىمىز نىعايىپ،  دامىپ كەلەدى.

ويتكەنى پرەزيدەنت اتاپ كورسەتكەن 2023 جىلعا دەيىن قازاقستاننىڭ تۋريستىك سالاسىن دامىتۋدىڭ تۇجىرىمداماسى باعدارلى، ناتيجەلى جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرىپ وتىر.  ونىڭ ۇستىنە پرەزيدەنتتىڭ ۇلى دالا تاريحىنىڭ باعدارى ىسپەتتەس بولعان «رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى اياسىندا قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىنىڭ كارتاسى جاسالىندى، ونىڭ تاريحي جالعاسى رەتىندە ەلباسىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. پرەزيدەنت بۇل ماقالاسىندا دا ءتۋريزمدى دامىتۋ ماسەلەسىن كوتەردى. بايقاپ قاراساڭىز،تاريحي-تانىمدىق سالا مەن وسى باعىتتاعى اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ بارلىعى جۇرتشىلىقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋدا، بۇل قازاقستانعا كەلگەن تۋريستەردىڭ دە مول ماعلۇمات الۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.

«ۇلى دالا» اتتى ەجەلگى ونەر جانە تەح­نولوگيالار مۋزەيىن اشۋعا تولىق ءمۇم­كىندىگىمىز بار. وعان وزىق ونەر مەن تەح­نو­لوگيا ۇلگىلەرىن – اڭ ستيلىندە جاسالعان بۇيىم­داردى، «التىن ادامنىڭ» جاراق­تا­رىن، جىلقىنى قولعا ۇيرەتۋ، مەتال­لۋر­گيانى دامىتۋ، قارۋ-جاراق، ساۋىت-ساي­مان دايىنداۋ ۇدەرىسىن كورسەتەتىن زات­تار­دى جانە باسقا دا جادىگەرلەردى جيناقتاۋعا بو­لادى. وندا قازاقستان جەرىنەن تا­بىل­عان قۇندى ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەر مەن ارحەولوگيالىق كەشەندەردىڭ ەكس­پو­زي­سيالارى قويىلادى.

ەجەلگى وتىرار قالاسىنىڭ ءبىرقاتار نى­ساندارىن – ۇيلەرى مەن كوشەلەرىن، قو­عامدىق ورىندارىن، سۋ قۇبىرلارىن، قا­لا قامالىنىڭ قابىرعالارى مەن تاعى دا باسقا جەرلەرىن ءىشىنارا قالپىنا كەل­تىرەتىن تۋريستىك جوبا دا قىزىقتى بولماق. وسىنىڭ نەگىزىندە ءبىلىمدى دارىپتەۋگە ءجا­نە ءتۋريزمدى دامىتۋعا باسا ءمان بەرىلۋى قا­جەت»، – دەدى پرەزيدەنت «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى تاريحي –رۋحاني ماڭىزى بار ماقالاسىندا.

دەمەك، ىشكى جانە سىرتقى ءتۋريزمنىڭ دامۋىن ارتتىراتىن ەلباسىنىڭ ەلدىڭ ءمانى بار جوبالارى حالىققا ارناعان جولداۋىنان باستاۋ الىپ، رۋحاني تانىمدىق ماقالالارىمەن جالعاستىق تاۋىپ جاتىر. راسىندا دا سوڭعى ەكى جىلدا ەل ىشىندە ساياحاتتاعاندار سانى 9،6 ملن ادامدى قۇراعانىن ەسكەرسەك، الداعى جىلدا ولاردىڭ سانى مۇنان دا اسىپ تۇسەتىنىنە سەنىم مول. ال ەلىمىزگە سىرتتان كەلەتىن تۋريستەردىڭ سانى سوڭعى جىلدارى 6،5 ميلليون ادامنىن استى. نەگىزىنەن شەتەلدىكتەردىڭ باسىم كوپگشىلىگى رەسەي، وزبەكستان جانە قىرعىزستان سەكىلدى ەلدەردەن، ال قالعانى جۇڭگو، تۇركيا مەن يران جانە وزگە مەملەكەتتەردىڭ ازاماتتارى بولىپ وتىر.

پرەزيدەنت «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋ» اتتى حالىققا ارناعان جولداۋىندا «ۇكىمەت قىسقا مەرزىمدە سالالىق مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلداۋعا ءتيىس» دەپ ءمالىم ەتكەنى بەلگىلى. دەمەك، ءقازىر ۇكىمەت وسى ماقساتتا پرەزيدەنت جولداۋىنداعى تاپسىرمانى باعدار ەتە وتىرىپ، جۇيەلە جۇمىس ىستەۋگە كوشتى. وسىعان بايلانىستى تاياۋداعى جىلدارى قازاقستاننىڭ دا تۋريزم سالاسى قارىشتاپ دامىپ، ەل قازىناسىنا قوماقتى قارجى تۇسەتىنىنە كامىل سەنەمىز.

ەركىن قالدان