اتقارۋشى بيلىك ينفلياسيانى تەجەۋدىڭ زامانعا ساي ادىستەرىن يگەرۋى كەرەك.

سونىمەن 2018 جىلدى دا ءتامامدادىق. بيىلعى جىلى ەلدەگى ينفلياسيا كورسەتكىشى   6،0 پايىزدى مەجەلەدى. ال سالا ماماندارىنىڭ پايىمداۋىنشا، شىنداپ كەلگەندە ەلدەگى ينفلياسيا كولەمى بۇدان جوعارى. ەكونوميست-عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ينفلياسيانى تەجەۋدىڭ زامانعا ساي تاسىلدەرىن مەڭگەرمەسەك، كەلەر جىلى ينفلياسيا دەڭگەيى 2،7 پايىزعا دەيىن ارتىپ، قىمباتشىلىق بۇدان ءارى ەسەلەنە بەرەتىن بولادى.

ماماندار العا تارتىپ وتىرعانداي، بيىلعى جىلى كوك قاعازدىڭ قۇنى شارىقتاپ، تەڭگەنىڭ قۇنى تومەن قاراعالى بەرى ەلدە قىمباتشىلىق ءورشىپ تۇر. ءبىر عانا الماتىدا ازىق-تۇلىك باعاسى اي سايىن ەمەس، اپتا سايىن ءوسىم بەرۋدە. بۇعان قاتىستى «اناليتيك» تالداۋ ورتالىعىنىڭ ەكونوميست-ساراپشىسى توعجان شاياحمەتوۆانىڭ ايتۋىنشا، 2018 جىلى قىمباتشىلىق حالىققا قاتتى سەزىلدى.

«الماتىدا 1،5 ملن حالىق بار. ولاردىڭ تۇتىنۋ شىعىنى 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا (7،9 %)  2018 جىلدىڭ  سوڭعى التى ايىندا 9،1%-كە وسكەن. بيىل قالاداعى ورتاشا تابىس تاباتىن حالىقتىڭ  اي سايىنعا تۇتىنۋ شىعىنى  123 مىڭ 338 تەڭگەنى قۇرادى. انىقتاعانىمىزداي، 123 مىڭ 338 تەڭگەنىڭ 90 مىڭ تەڭگەسىن 3 بالاسى بار وتباسى تەك  ازىق-تۇلىككە عانا جۇمسايدى ەكەن. ال قالعان سوما كوممۋنالدىق تولەمگە، جولاقىسىنا كەتەدى. سوندا ءبىزدىڭ قاراپايىم حالىقتىڭ تاپقان تابىسى ءوزىن-وزى دامىتۋعا جەتپەيدى. تاپقان تابىسىن تەك اس-اۋقاتىنا جەتكىزەتىندەردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەتتى. مۇنى ۋاكىلەتتى ورگاندار سەزىنۋى كەرەك. سوندىقتان بولاشاقتا ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەت ينفلياسيانى تەجەۋدىڭ زامانعا ساي جولدارىن مەڭگەرۋى ءتيىس. ولاي ەتپەسەك، قىمباتشىلىق قامىتى بۇقارانى قىسىپ بارادى» ،- دەيدى ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆا.

جالپى، 2018 جىلى ەلدەگى قىمباتشىلىق دەڭگەيى وسكەنىن ساراپشىلار عانا ەمەس، ۇلتتىق بانك تە، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى دە، ءتىپتى ۇكىمەت باسشىسى باقىتتجان ساعىنتايەۆ تا راستادى.  بۇعان قاتىستى ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتايەۆ باعانى ورىنسىز قىمباتتاتقاندارعا شارا قولدانۋ كەرەكتىگىن بىرنەشە مارتە باسا ايتتى. ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى دانيار اقىشيەۆ تە «2018 جىلعى قىمباتشىلىق بىلتىرعىدان جوعارى بولادى» دەپ تالاي مارتە مالىمدەگەن بولاتىن.  ۇلتتىق بانك ءتوراعاسىنىڭ ايتۋىنشا، وعان سەبەپ: «كورشى رەسەي ەلىنە سالىنىپ جاتقان سانكسيالار سالقىنى بىزگە بيىل ناقتى سەزىلە باستاۋى» دەگەن بولاتىن ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى دانيار اقىشيەۆ.

ال ەندى ماماندار ناقتى-ناقتى ادىستەردى قولعا الماساق، كەلەر جىلى دا «قىمباتشىلىققا ودان ءارى كۇيىپ وتىرامىز» دەسەدى. قارجىگەر جاسۇلان ماقسۇتوۆتىڭ بايىپتاۋىنشا «ەڭ ءبىرىنشى قىمباتشىلىق بىزگە  يمپورتپەن ىلەسىپ كەلىپ وتىر.

«ءبىر عانا الماتىنى مىسال ەتسەم، الماتى ءوزىن –ءوزى تولىقتاي ازىق-تۇلىكپەن قامتۋعا ءالى جەتكەن جوق. مەگاپوليۋستەگى ءونىم وندىرەتىن كاسىپورىندار بار، قالانىڭ ماڭىنداعى اۋدانداردان كەلەتىن ازىق-تۇلىك ونىمدەرى بار وسى ەكى تاراپ قوسىلىپ قالانى 60 پايىزدىق وتاندىق ونىممەن قامتي الادى. ال قالعان 40پايىز ءونىم سىرتتان اكەلىندى. بارلىعىمىز بىلەمىز، يمپورت ءونىمدى ەلگە اكەلگەندە تولەنەتىن كەدەندىك باج سالىعى، كەدەندىك اكەتىلىم سالىعى، كەدەن اۋماعىندا تاۋاردى اكەلۋ كەزىندە قوسىلاتىن قۇن سالىعى، كەدەن اۋماعىنا تاۋاردى اكەلۋ كەزىندە تاۋاردى اكسيزدەۋ بارلىعىنا تولەماقى الىندانى. وسىنىڭ بارلىعىنىڭ شىعىنىن يمپورت تاسىمالداۋشىلار ءونىمنىڭ باعاسىنان شىعارىپ العىسى كەلەدى. وسىدان بارىپ، قىتايدان 50 تەنگەگە الىنعان ليمون قازاقستانعا كەلگەندە 200 تەڭگە بولىپ شىعا كەلەدى. ءقازىر كورشى رەسەي سانكسيالار سالىنىپ جاتقان تۇس. بولاشاقتا رەسەي سىرتقا شىعاراتىن تاۋارلارىنىڭ باعاسىن ەكى ەسەگە كوتەرىپ جىبەرۋى دە مۇمكىن. سول كەزدە ءبىزدىڭ نارىققا رەسەيدەن كەلەتىن ونىمدەر قىمبات بولىپ كەلەدى. مىنە، الداعى 2019 جىلى يمپورتتار تاسقىنى ينفلياسيانى وسىرە تۇسەدى»،-دەدى جاسۇلان ماقسۇتوۆ.

قارجىگەر ماماننىڭ پايىمداۋىنشا، وسىنى ەسكەرگەندىكتەن ۇكىمەت الداعى ۋاقىتتا مىنا جايتتارعا نازار اۋدارعانى ءجون.

ا) ينفلياسيانى نارىقتىڭ تالابىنا ساي تەجەي الۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە وتىندىق كاسىپكەرلەرگە سالىناتىن قوسىمشا قۇن سالىعى قىمبات. مىنە، وسى ماسەلەنى شەشىپ الۋ كەرەك. وتاندىق ءونىم وندىرەتىن كاسىپكەرلەرگە قوسىمشا سالىقتىق جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلۋى ءتيىس.

ءا) ەكىنشى، جەكە تۇلعالارعا ارنالعان تاريفتەردەن بولەك، كاسىپورىندارعا تاريف باعالارى بار. كەلەر جىلى تاريف باعاسى ارزاندايدى دەپ جاتىرمىز. مۇنى زەرتتەۋ كەرەك. راسىمەن دە قويىلاتىن تاريف باعامى وتاندىق كاسىپورىندارعا قولايلى ما وسى جاعى تولىق ءبىلىپ الىپ بارىپ بۇل ارادا دا جەڭىلدىكتەر كەرەك.

ب) دەلدالدار ماسەلەسىن شەشۋ كەرەك.  تاۋار باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتىپ وتىر دەلدالدارعا بىزدە باقىلاۋ از. سۋپەرماركەتتەرگە، ءىرى ساۋدا دۇكەندەرىنە ءونىمدى تىكەلەۋ زاۋىتتان ءوز باعاسىنا الاتىنداي جاعداي جاسالىنۋى كەرەك. «بۇل ارادا بيزنەستى باستادىڭ با، ءارى قاراي مەملەكەتتىڭ كومەگىنسىز ءوزىڭ دامىتىپ ال» دەگەن بولمايدى. ولاي ەتسەك جابايى كاسىپكەرلىك دامىپ كەتەدى. سوندىقتان بيزنەسكە دە باقىلاۋ قويىپ، كەرەك كەزىندە دەمەپ وتىرعاننىڭ ارتىعى بولمايدى. بۇل قاراپايىم حالىق ءۇشىن قاجەت نارسە.

ۆ) قاجەت بولسا، مەملەكەتتىك ارزان دۇكەندەر جەلىسى دە قۇرىلعانى ابزال. الەۋمەتتىك نورماسى تومەن جاعدايى جوق وتباسىلاردى ارزان دۇكەندەر جەلىسىمەن قامتۋ الساق، ءجون بولار ەدى. ارزان الەۋمەتتىك ءدارىحانالار جەلىسىن قۇرۋ جايى دا وزەكتى بولىپ وتىر.

«مىنە، باستاپقىدا وسى ماسەلەلەردى شەشىپ الساق، ودان كەيىن قالعانى بىرتىندەپ رەتتەلەر ەدى» دەيدى قارجىگەر جاسۇلان ماقسۇتوۆ.

قارلىعاش زارىققان قىزى