مەملەكەت كوپبالالى انالارعا ەرەكشە كوڭىل بولەدى. وندا ءبىرقاتار جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان.
ءاربىر كوپبالالى اناعا، «التىن القا» جانە «كۇمىس القا» العاندارعا نەمەسە بۇرىن «باتىر انا»، 1 جانە 2 دارەجەلى «انا داڭقى» وردەنىمەن ناگرادتالعاندارعا اي سايىنعى مەملەكەتتىك جاردەماقى تولەنەدى. بۇل جاردەماقى ءومىرباقي جانە انا زەينەتكەرلىككە شىققان كۇندە دە توقتاتىلمايدى، سونداي-اق ول ونىڭ تابىسىنان تىس بەرىلەدى.
«جاردەماقىنىڭ كولەمى 16 160 تەڭگەنى (6،4 اەك) قۇرايدى جانە جىل سايىن ينفلياسيا دەڭگەيىندە بەلگىلەنەدى. بۇل جاردەماقى قۇرمەتتى اتاققا يە بولعان انالارعا بەرىلەدى. سوندىقتان ول تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنە بايلانىستى ەمەس. بۇگىندە قازاقستاندا مۇنداي قۇرمەتتى اتاق 237 مىڭ اناعا بەرىلدى»، - دەپ اتاپ وتەدى ۆەدومستۆودان.
مينيسترلىك مالىمەتىنشە، «التىن القا» جانە «كۇمىس القا» اتاعىن العان كوپبالالى انالار كولىك قۇرالدارى سالىعىنان جانە جەر سالىعىنان، تۇرعىلىقتى جەرىن تىركەۋ بارىسىندا، ءتولقۇجات جانە جەكە كۋالىك الۋدا نوتاريالدىق جانە زاڭگەرلىك ماڭىزى بار قىزمەت تۇرلەرى ءۇشىن مەملەكەتتىك باجدان بوساتىلعان جانە دەنساۋلىعىنا بايلانىستى بەلگىلى ءبىر اۋرۋ تۇرلەرىنە ساي قاجەتتى دارى-دارمەكتەرمەن دە تەگىن قامتىلادى.
جالپى انا مەن بالانى قورعاۋ اياسىندا قابىلدانعان شارالار وڭ ناتيجەسىن كورسەتىپ، دەموگرافيالىق احۋالدى جاقسارتتى. سوڭعى 10 جىلدا بالا تۋۋ 10 پايىزعا ارتتى (2008 جىلى 356،6 بالا تۋسا، 2018 جىلى – 391 مىڭ بالا ومىرگە كەلدى). (اقپارات كوزى: enbek.gov.kz)
"وسى اتالعان جەڭىلدىكتەردى كوپبالالى انالار بىلە مە، پايدالانا ما، جالپى كوپبالالى انانىڭ كوزقاراسى قانداي؟" دەگەن نيەتپەن بىرنەشە كوپبالالى اناعا سۇراق قويعان ەدىك.
قارلىعاش، 39 جاستا، 5 بالانىڭ اناسى، جالعىزباستى انا:
«اي سايىن 10 مىڭ تەڭگە الامىن. ونىڭ ءوزى ءقازىر توقتاپ تۇر. ءۇش اي بولدى، الماعانىما. ۇلكەن قىزىم 18-گە تولىپ، قۇجاتتارىن قايتا جيناپ، حقو-نا وتكىزگەنىمە ءۇش اي بولدى. ءبىراق ءالى المادىم. نە سەبەپتى بەرمەي جاتقاندارىن دا بىلمەيمىن، "كۇت" دەدى. ول 10 مىڭ تەڭگە ەشنارسەگە جەتپەيدى. 65 مىڭ پاتەراقى تولەيمىن. جالعىزباستىمىن. بەس بالانى ايتەۋىر باعىپ جاتىرمىن. نەسيەم دە بار اي سايىن تولەيتىن. بەس بالانى باعۋ ءۇشىن كۇن-تۇن دەمەي جانتالاسىپ جۇمىس ىستەپ جاتىرمىن. نەگىزى كوپبالالى انا رەتىندە ۇكىمەتتىڭ ەشقانداي جەڭىلدىگىن قولدانىپ كورمەپپىن. وندا ءتىپتى جەتىسكەن جەڭىلدىكتەر بار دەپ تە ويلامايمىن».
ميرا، 34 جاستا، 6 بالانىڭ اناسى، «كۇمىس القا» يەگەرى:
«اي سايىن 26 مىڭ تەڭگە جاردەماقى الامىن. ونىڭ ىشىندە «كۇمىس القا» جانە «كوپبالالى» دەگەن جاردەماقىمەن بىرگە. ونىڭ 15 مىڭى ەكى بالانىڭ بالاباقشاسىنا كەتەدى. قالعانىنا ۇساق-تۇيەك زاتتار الامىن. ەگەر تەك جاردەماقىعا قاراپ وتىرساق، ول تۇككە دە جەتپەيدى، ارينە. اۋىلدا جۇمىس جوق بولعاندىقتان، جولداسىم قالاعا قاتىناپ جۇمىس ىستەيدى. مىنەكي، بيىل ۇيلەنگەنىمىزگە 15 جىل بولدى. جولداسىم قالادا، مەن اۋىلدامىن. اپتاسىنا 1-2 رەت كەلىپ تۇرادى. اۋىلدا، قاينى اتامنىڭ قولىندا، سول كىسىنىڭ ۇيىندە تۇرىپ جاتىرمىز. اۋىلدا تەك وسى جاردەماقىمەن كۇنكورىپ جاتقان وتباسىلار بار. شىنىمدى ايتسام، مىنانداي جەڭىلدىكتەر بار ەكەنىن بىلمەيدى دە ەكەنمىن، قولدانىپ تا كورمەپپىن. ءتىپتى مەكتەپتە تەگىن بەرىلەتىن تاماققا قۇجات جينايىن دەپ قانشاما رەت بارسام دا، مەكتەپتە وقيتىن ءتورت بالامنىڭ بىرەۋىنە دە تەگىن تاماق بەرمەي قويدى. جولداسىمنىڭ 90 مىڭ جالاقىسىن، مەنىڭ الاتىن جاردەماقىمدى ەسەپتەپ، سىزدەرگە شىقپايدى دەپ قايتاردى. جولداسىمنىڭ ەڭبەكاقىسىنىڭ جارتىسى اۋىل-قالا اراسىندا جول قاتىناۋعا كەتەتىنى ونسىز دا تۇسىنىكتى شىعار.»
ايگۇل، 30 جاستا، 4 بالانىڭ اناسى:
«3 ۇل، 1 قىزىمىز بار. 4-بالامدى 2018 جىلى تۋدىم. 2018 جىلى شىققان بۇيرىققا ساي، ءتورت بالا كوپ بالا بولىپ ەسەپتەلمەيدى دەپ، 18 جاسكا دەيىن بەرىلەتىن مەملەكەتتىك جاردەماقىنى دا المايمىن. 1 جاسكا دەيىنگى جاردەماقى 21405 تەنگەنى عانا الدىم. ونىڭ ءوزى كەنجە قىزىمنىڭ كەرەك-جاراعىنان ارتىلمايدى. اكەمىزدىڭ تابىسىمەن كۇن كورەمىز. پاتەردە ەمەس، ءوز ۇيىمىزدە تۇراتىندىقتان عانا ەپتەپ كۇن كورىپ ءجۇرمىز. ەگەر پاتەردە تۇرساق، قالادا مۇنداي جاردەماقىعا، مەيلى قانشا تابىس تاپساڭ دا، ءومىر ءسۇرۋ قيىن. ءبىر ايدا ءبىر قاجەتتىلىكتى، كەلەسى ايدا تاعى ءبىر قاجەتتىلىگىمىزدى الۋعا تىرىسامىز. شۇكىر. ءبىراق 4 بالاسى بار وتباسىلارعا بولىنگەن جاردەماقى سول وتباسىنا جەتەدى دەپ ويلايتىن بيلىك باسىنداعىلارعا قاتتى تاڭ قالامىن».
مارجان، 34 جاستا. 4 بالانىڭ اناسى:
«بالامنىڭ ءبىرىنشىسى مەكتەپكە، ەكىنشىسى بالاباقشاعا بارادى. وكىمەتتەن 10500 تەڭگە جاردەماقى الامىن. جارىق پەن سۋدىڭ اقىسىن تولەيمىن، ەگەر ارتىلىپ جاتسا، تەلەفونىما بىرلىك قۇيامىن. جولداسىم جۇمىس ىستەيدى. مەن بالالارمەن ۇيدەمىن. بەسىنشى بالانى كۇتىپ وتىرمىز. سول جولداسىمنىڭ تاپقانىنا قاراپ وتىرامىز. بالاباقشاعا 15000 تەڭگە تولەيمىز، كىتاپتارىن، كيىمدەرىن، تاربيە ساعاتتارىنا كەتەتىن شىعىنداردى ەسەپتەمەگەندە. ءبىر بالانى مەكتەپكە كۇزدە ەڭ كەرەكتىسىن عانا شاعىنداپ الىپ بەرگەننىڭ وزىندە، ەڭ ارزان دەگەن باراحولكادان العاننىڭ وزىندە 100 مىڭ تەڭگە كەتەدى. مەكتەپتە كوپبالالى وتباسى قاتارىنا جاتقىزبايدى، سەبەبى "ءبىر عانا بالام مەكتەپكە بارادى" دەپ، سونى العا تارتادى. مۇنداي جەڭىلدىكتەر بارىن بىلمەيمىن دە، قولدانباپپىن دا».
ايشا، 30 جاستا، 4 بالانىڭ اناسى:
«ەكى قىزىم - مەكتەپتە، ەكەۋى - ءالى كىشكەنتاي. ءوزىم بالا كۇتىمى بويىنشا ۇيدەمىن. تەك جولداسىمنىڭ ايلىعىنا قاراپ وتىرمىز. مەملەكەت تاراپىنان ءتورت بالاعا 10500 جاردەماقى الامىز. سوندا ءار بالاعا شاققاندا 2625 تەڭگەدەن تيەدى. مەكتەپتە وقيتىن قىزدارىما تەك مەكتەپ قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن عانا ايىنا ورتا ەسەپپەن 2000 -3000 تەڭگە جۇمسايمىز. تەست ءۇشىن جۇمسالاتىن قاعاز، فوندنىڭ اقشاسى، ءتۇرلى مەرەكەلەر، اپايلارىنا سىيلىق، اشىق ساباقتارى تاعىسى-تاعى بار دەگەندەي... كىشكەنتايلارىمدى بالاباقشاعا بەرە المادىم. سەبەبى بالاباقشانىڭ باعاسى 15000 تەڭگەدەن باستالادى. ونىڭ دا اقشا جينايتىن جىرى بىتپەيتىنى ايدان انىق. سوندىقتان جۇمىسقا شىقپاي ۇيدە وتىرۋىما تۋرا كەلەدى. قايتا پاتەر جالدامايمىز. ايتپەگەندە، كۇنىمىز ءتىپتى قيىن بولار ەدى.
ايىنا تاماققا 20000-25000تگ (بۇل باي –باعلانداردىڭ ءبىر تۇسكى اسىنا دا جەتپەيتىن بولار)
سۋ، وتىن، جارىققا- 15000تگ
كيىمگە- 10000-20000تگ
جولكۇرە، كۇندەلىكتى مايدا شىعىندارعا - 15000 تگ
ياعني ءومىر ءسۇرىپ ەمەس، تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەسىپ جاتىرمىز دەۋگە بولادى.
دەموگرافيانى كوتەرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن انانىڭ جاعدايى رەتتەلۋ كەرەك دەگىم كەلەدى. مۇنداي جەڭىلدىكتەر بارىن دا بىلمەيدى ەكەنمىن».
جانەتتا، 30 جاستا، 4 بالانىڭ اناسى:
«ءتورت بالالى انامىن. ءۇش بالام مەكتەپ جاسىندا. الاتىن جاردەماقىم 10500 تەڭگە. قازىرگى زاماندا بۇل اقشا نەگە جەتەدى؟ ءتىپتى جاڭا تۋىلعان بالانىڭ وزىنە دە جەتپەيدى. جولداسىمنىڭ جالاقىسىنا قاراپ وتىرمىز. باسىمىزدا جەرىمىز دە، ءۇيىمىز دە جوق. ەندى عانا ۆرەميانكا سالىپ، سوندا تۇرىپ جاتىرمىز. مۇنداي جەڭىلدىكتەرىن بارىن بىلمەيمىن».
ءتۇيىن. «نەتكەن وڭباعان، بالا-شاعاسىن تاستاپ كەتىپتى!»، «باعا المايتىنى بار، نەسىنە تۋىپتى!»، «بايعۇس انانى بالالارىمەن شىرىلداتىپ، جالعىز تاستاپ كەتىپتى!»، «سونشا تۋا بەرگەنشە، بىرەۋىن باعىپ الماي ما؟!»... تاعىسىن تاعى وتاعاسىن، وتاناسىن كىنالاپ شىعاتىن «اقىلسىماقتار» از ەمەس الەمدە، ەلىمىزدە. ءاي، بالا دۇنيەگە كەلگەندە كىم قۋانبايدى؟! ءبارى قۋانادى! اسىرەسە، ەر ادامدار! ءبىراق سول بالا-شاعاسىن باعا المايتىن بولعان سوڭ، امالسىزدان تاستاپ كەتەدى ەر ادام! ال ايەل ادام ءوزى ولسە ولەر، ءبىراق بالاسىن ەشقاشان تاستامايدى. ارينە، تەك تاس جۇرەك بىرەۋ بولماسا... كوپبالالى وتباسىنىڭ جاعدايىن كەرەمەت دەڭگەيگە كوتەر دەمەيمىز، تەك قانا ادام سياقتى ويلانىپ، مۇقيات ميمەن شەشىپ بارىپ، قاراپايىم كۇندەلىكتى جاعدايلارىن تۇزەپ بەرسە ەكەن دەگەن تىلەك. سوندا اجىراسقان وتباسى دا، كۇيزەلىسكە تۇسكەن اكە، جالعىزباستى انا دا، ءتىرى جەتىم بالا دا بولمايدى! "وتان – وتباسىنان باستالادى" دەگەن قازاقپىز! ەندەشە، سول وتباسىلاردىڭ اياقتان تۇرىپ كەتۋىنە نەگە قولدان كەلىپ تۇرعان كومەكتى ايايدى ۇكىمەت؟ ولار كوپ سۇرامايدى. ارتىق تا سۇرامايدى. تەك بالالارى اياقتانىپ كەتكەنشە، ءسال دەمەپ جىبەرسە بولعانى...
بالكىم، اتالمىش جەڭىلدىكتەر تۋرالى بىلمەيتىندىكتەرى ساۋاتسىزدىقتان دەر بىرەۋلەر... ولاي ەمەس! شىن مانىندە، سول اتالعان جەڭىلدىكتىڭ بىرىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ۇزىنسونار قۇجات جيناتىپ، ءوزى ارەڭ جۇرگەن انانى ودان ءارى اۋرەگە سالاتىن، شۇبالاڭقى شارۋا بولعان سوڭ، ال ءبىراق سوعان ساي الاتىن جەڭىلدىك تۇك ماردىمسىز بولاتىندىقتان، كوپبالالى انالار ونداي جەڭىلدىكتەردى ىزدەمەيدى دە، ويلاپ، باس قاتىرمايدى دا. بىلايشا ايتقاندا، كوڭىلى قالعان انالاردىڭ!
مەملەكەت كوپ بالالى انالارعا ەرەكشە كوڭىل بولەد!... دەيدى! قاشان؟ قالاي؟ ءبارى «بىتكەن» كەزدە مە؟ ءبارى تىم كەش بولعان كەزدە مە؟
ايتۋعا شەبەر ءبارى! «كوپبالالى بول! تۋا بەر! قازاقتىڭ سانىن كوبەيت!»... ءدال قازىرگى كوپبالالى وتباسىلاردىڭ جاعدايىن كورگەن جاس وتباسىلار "ءبىر -ەكى بالامدى باعىپ السام دا جەتەدى، قايداعى كوپبالا" دەپ تۇبەگەيلى باس تارتاتىندارى ونسىز دا ايقىن! ءتىپتى، ون ۇشتە ەمەس، وتىزىندا وتاۋ بولسا دا شۇكىر دەيتىن جاعدايداعى ەلىمىز... تەرەڭ كۇرسىنىپ، بۇرىشقا بارىپ ءبىر جىلاپ الىپ، تۇك بولماعانداي جادىراپ ءجۇرۋدى، وز-وزىمىزگە ەكىجۇزدىلىك جاساۋدى ۇيرەنىپ كەلەمىز... امالسىز...
ءسىز شە، كوپبالالى انا، جوعارىداعى اتالعان جەڭىلدىكتەردى پايدالانىپ كوردىڭىز بە، جالپى سونداي جەڭىلدىكتەرىن بارىن بىلەسىز بە؟
ال، ءسىز شە، جاس انا، كوپبالالى بولۋعا نيەتىڭىز قالاي؟
دايىنداپ، ۇسىنعان: ماقپال سەمباي
پىكىر قالدىرۋ