ۇلتتىق مۋزەي عىلىمي جانە رۋحاني ورتالىققا اينالاتىندىعىن جانە دە قازاقستان جولىنىڭ بارلىق ىلگەرى جەتىستىكتەرىن تانىتاتىندىعىن كورەگەن ەلباسىمىز اتاپ كورسەتكەن بولاتىن. سونىڭ ايقىن دالەلى رەتىندە وتكەن مەن بۇگىنگىنى جالعاعان كوپىر ىسپەتتى ۇلتتىق مۋزەي 5 جاسقا تولعالى وتىر. اتا-بابادان ۇرپاققا امانات  بولىپ قالعان مۇرالارىمىز بەن تاريحي ەسكەرتكىشتەرىمىزدى ساقتاي وتىرىپ ءتول مادەنيەتىمىزدىڭ باي مۇراسىن الەمنىڭ وزگە حالىقتارىنا پاش ەتۋ ارقىلى ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز بەن رۋحاني قازىنامىزدى كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزە الامىز.

ۇلتتىق مۋزەيدىڭ قورىندا سونداي-اق، سيرەك كىتاپتار مەن قۇندى قولجازبالار ساقتاۋلى. سونىڭ ءبىرى قازان قالاسىندا باسىلعان، اراب تىلىندەگى «مۇحتاسار عىلىم جول» اتتى كىتابى. بۇل كىتاپتىڭ باسىلعان جەرى «قازان» قالاسى ەكەنى باسپادان ايقىن كورىنەدى.   سەبەبى باسپا جونىندە كىتاپشادان مالىمەت بەرىلمەگەن. مۇقاباسى قولدان جاسالعان. سوندىقتان قاي جىلى باسىلعانىن انىق ايتۋ مۇمكىن ەمەس. جوبامەن ءحىح عاسىردىڭ سوڭى نەمەسە حح عاسىردىڭ باسى بولۋ كەرەك. بەتتەرىنىڭ سانى 16 بەت.  بارلىق بەتتەرى جاي قالاممەن نومىرلەنگەن.  قۇران سۇرەلەرىنىڭ سانى ءجۇز ون ءتورت سۇرە بولادى. بۇل كىتاپشا قۇران كارىمنىڭ بىرنەشە سۇرەسىن قامتيدى. ولار: «فاتيحا»، «ياسين»، «مۇلىك» سۇرەلەرى جانە «باقارا» سۇرەسىنىڭ باستاپقى بەس اياتى مەن سوڭعى ءۇش اياتى، سونىمەن بىرگە 97ء-شى سۇرە قادىر سۇرەسىنەن قۇراننىڭ سوڭعى سۇرەسى ناسقا دەيىن جازىلعان.

قۇران – يسلام دىنىندەگى نەگىزگى كيەلى كىتاپ. مۇسىلماندار ونىڭ مۇحاممەد پايعامبارعا اقيقاتتى بايان ەتۋ ءۇشىن تۇسىرىلگەندىگىنە، ادامزاتقا ودان ۇزىلمەستەن جەتكەن اللاھتىڭ ءسوزى ەكەندىگىنە سەنىپ يمان كەلتىرەدى. ونى وقۋ ارقىلى اللاھقا قۇلشىلىق قىلادى. قۇران ءتاۋرات پەن ىنجىلدەن كەيىنگى اسپاندىق كىتاپ رەتىندە جانە اراب تىلىندەگى كىتاپتاردىڭ ىشىندە شەشەندىك تۇرعىسىنان ەڭ بايى سانالادى. قۇران ۋاحيدىڭ تۇسكەن جەرى مەن ۋاقىتىنا بايلانىستى مەككەلىك جانە مەدينەلىك بولىپ بولىنگەن.

مۇسىلماندار قۇران مۇحاممەد پايعامبار 40 جاسقا جەتكەننەن باستاپ ولىمىنە دەيىن (632 جىل/11ھ.ج.) 23 جىل بويى اللاھ تاراپىنان جابىرەيىل پەرىشتە ارقىلى تۇسىرىلگەنىنە سەنەدى. سونىمەن قوسا مۇسىلماندار قۇراننىڭ ساحابالارمەن دالمە-دال ساقتالعانىنا، ونىڭ اياتتارىنىڭ انىق جانە باياندالعان ەكەندىگىنە، ونىڭ بارلىق زامانداعى كۇللى ادامزاتقا ۋاعىز رەتىندە جىبەرىلگەنىنە سەنەدى. مۇحاممەد پايعامباردىڭ ولىمىنەن كەيىن قۇران ادىلەتتى حاليفا ءابۋ باكر اس-سيدديقپەن ومار يبن ءال-حاتتابتىڭ ۇسىنىسىنا سايكەس ءبىر نۇسقاعا جينالادى. ەكىنشى حاليفا بولعان وماردىڭ ولىمىنەن كەيىن قۇراننىڭ بۇل نۇسقاسى يمان كەلتىرگەندەردىڭ اناسى حافسا بينت وماردا ساقتاۋلى قالدى. بۇل جاعداي ءۇشىنشى حاليفا وسمان يبن-اففانىڭ مۇسىلمانداردىڭ قۇران وقۋداعى ءتۇرلى ديالەكتتەردىڭ سەبەبىنەن بولعان قايشىلىقتارىن كورگەنگە دەيىن جالعاسادى. وسمان حافسادان قۇرايىش ديالەكتىنە سايكەس جازىلعان نۇسقانى ورتاق ۇلگى بولۋ ءۇشىن سۇراپ الىپ، كوشىرمەلەرىن جاساۋدى، وعان سايكەس ەمەس نۇسقالاردى جويۋدى ءامىر ەتەدى. وسماننىڭ بۇل جيناقتاعى قۇراننىڭ نۇسقاسى حاليفات اۋماعىنا تاراتىلىپ، ول ءبىر نۇسقاسىن وزىنە قالدىرادى. بۇل نۇسقا وسماننىڭ مۋسحافى (قۇراننىڭ ەكزەمپليارىن «مۋسحاف» دەپ اتايدى) اتالىپ كەتتى. زەرتتەۋشىلەر وسمان جيناعان قۇراننىڭ نۇسقاسى ءابۋ باكر جيناعان نۇسقاعا تولىعىمەن سايكەس سانايدى.

مەرۋەرت ورازباي قىزى

تاريح ماگيسترى