قازاقستاننىڭ مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ رەسپۋبليكا حالقىنا ارناعان جولداۋىندا  ەلىمىزدىڭ ودان ءارى دامۋى جانە 2050 جىلعا قاراي الەمنىڭ ەڭ دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا  ەنۋ  ءۇشىن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنا مۇشە  ەلدەر (ەىدۇ)  مەن قازاقستاننىڭ  دامۋى اراسىنداعى الشاقتىقتى جويۋدى تاپسىرعانى بەلگىلى.  سوندىقتان قازاقستان  مەديسينالىق قىزمەتتىڭ ساپاسى مەن قولجەتىمدىلىگىن جاقسارتىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن ءتيىمدى باسقارىپ،  قارجىلان­دىرۋ جۇيەسى ارتتىرۋعا، سونداي-اق قولدا بار رەسۋرستاردى ۇتىمدى پايدالانۋ ارقىلى ەىدۇ ەلدەرىنىڭ ستاندارت­تارىن كەزەڭ-كەزەڭى­مەن ەنگىزۋدى قامتاماسىز ەتۋگە كىرىستى.

ارينە، الەمدەگى دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا ەنۋ وڭاي شارۋا ەمەس. بۇل بارلىق سالادا سەرپىندى جۇمىس پەن ىلگەرىلەۋدى تالاپ ەتەدى. ارينە وسىعان بايلانىستى مەملەكەت باسشىسى جاڭا مىندەتتەر قويىپ وتىر. بۇل ارينە وزگە سالالار سياقتى، دەنساۋلىق سالاسىنا دا قاتىستى ەكەنى ءسوزسىز. ويتكەنى، جانى ساۋدىڭ – ءتانى ساۋ. ول ءۇشىن ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق زاڭناماسى وركەنيەتكە ساي وزگەرۋى قاجەت. مەديسينادا جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ بولعانى ءجون. جالپى باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ ءۇشىن قازاقستان الدىمەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنا (ەىدۇ) قاتىسۋشى مەملەكەتتەر كورسەتەتىن دامۋدىڭ ىرگەلى كورسەتكىشتەرىنە قول جەتكىزۋى قاجەت. نەگىزى الدىمەن ءبىز مىنا ماسەلە انىقتاپ العانىمىز ءجون: ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنا قانداي مەملەكەتتەر كىرەدى؟  اتالعان ۇيىمنىڭ ماقساتى نە؟ سونىمەن...

ايتا كەتەتىن ءبىر جايت، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن دامۋ ۇيىمى (ەىدۇ) الەمدەگى نارىقتىق ەكونوميكاسى وركەنيەتتى دامىعان 34 مەملەكەتتى بىرىكتىرەدى. اتالعان ۇيىمنىڭ باستى ماقساتى – دامۋشى ەلدەرگە كومەكتەسۋ، جانە  ولاردىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن ۇيلەستىرىپ وتىرۋ. ۇيىمنىڭ شتاب-پاتەرى پاريجدە ورنالاسقانىن ايتا كەتەيىك.  

تاريحقا جۇگىنەر بولساق، اتالعان ۇيىمنىڭ نەگىزى 1961 جىلى قالانعان. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان زارداپ شەككەن ەۋروپا ەلدەرىنە اقش پەن كانادا مەملەكەتىنىڭ تاراپىنان كومەك كورسەتۋ ءۇشىن قۇرىلعان بۇل ۇيىمنىڭ كەيىن ءاتى-جونى، قۇرىلىمى وزگەردى. ونىڭ ورنىن كەيىننەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى (ەىدۇ) باستى. وعان ءقازىر 34 مەملەكەت مۇشە. ەىدۇ -نا مۇشە مەملەكەتتەرگە الەمدىك جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 60 پايىزى تيەسىلى. قازاقستان قازىرگى ۋاقىتتا ۇيىمنىڭ 12 كوميتەتىمەن، ءۇش جاھاندىق فورۋممەن جانە 2 ەىدۇ ورتالىعىمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيدى. ەىدۇ جىلدىق بيۋدجەتى 345 ملن ەۆرونى قۇرايتىنىن ايتا كەتۋ قاجەت.

اتالعان ۇيىمعا مۇشە بولۋ قازاقستانعا نە بەرەدى؟ بۇدان ەشقانداي  دا قارجى تۇسپەيدى. بۇل ەكونوميكالىق نارىقتىق ساياساتتى جۇرگىزۋدىڭ وزىق  ءتاسىلى نەمەسە تاجىريبە الماسۋدىڭ ورتاق ارەكەتى بولىپ تابىلادى.  ەىدۇ -نا مۇشە بولۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ الەمدىق قارجى ينستيتۋتتارى اراسىندا رەيتينگى جوعارىلايدى.

سوندىقتان ەڭ الدىمەن  ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن دامۋ ۇيىمىنا مۇشە ەلدەردىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنەن قانداي  ارتىقشىلىقتارى بار ەكەنىنە كوز جۇگىرتەيىك. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ  ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن دامۋ ۇيىمىنا مۇشە ەلدەرمەن اراداعى دامۋداعى الشاقتىقتى نەگە جويۋدى تاپسىردى. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟ ەندەشە، ەكى تاراپتى سالىستىرىپ، تارازىعا سالىپ كورەيىك.

1. قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتۋ، ناقتى ايتقاندا، ينفەكسيالىق ەمەس اۋرۋلارعا الاڭداۋشىلىق نەمەسە دەنساۋلىقتى نىعايتۋ ماسەلەسىندەگى اۋىزبىرشىلىك، بىرلەسىپ ورتاق پروبلەمالاردى شەشۋ – بۇل ەىدۇ ەلدەرىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ باستى ايرىقشا ءارى ەرەكشەلىكتەرى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. سونىمەن قاتار، ورتاق ستراتەگيالىق ماقساتتا جۇمىس ىستەۋ دە ولاردىڭ باستى ارتىقشىلىقتارىنىڭ ءبىرى.
2. ەىدۇ -نا ەلدەر باستاپقى مەديسينالىق -سانيتاريالىق العاشقى كومەككە (مساك) قارجىنىڭ 40 پايىزعا جۋىعىن بولەدى. ال قازاقستان دامۋشى مەملەكەت بولعاندىقتان، بۇل دەڭگەيگە ءالى جەتە قويعان جوق. ايتا كەتەتىن ءبىر نارسە، اۋرۋدىڭ الدىن الۋدا مەديسينالىق -سانيتاريالىق العاشقى كومەكتىڭ اسەرى وتە زور. مامان -ساراپشىلاردىڭ زەرتتەۋىنە قاراعاندا، مىقتى مساك جۇيەسىنىڭ بولۋى ەىدۇ ەلدەرىندە اۋرۋلاردى 80 پايىزعا دەيىن ءوز دەڭگەيىندە ۇستاپ تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ەىدۇ ەلدەرىندە مساك – بۇل بۇكىل جۇيەنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى. ال بىزدە نەگىزگى قۇرىلىم قازىرگى ۋاقىتتا ستاسيونارلىق سەكتور ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
3. قازاقستاندىق دارىگەرلەر ەىدۇ -نا مۇشە مەملەكەتتەرىندە ىستەيتىن مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنەن 16 ەسە تومەن جالاقى الادى. سوندىقتان بۇل اراداعى الشاقتىقتى جويۋ دا تاياۋداعى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. رەسپۋبليكامىزداعى مەديسينا سالاسىندا باسقارۋ قىزمەتىندە جۇرگەن مەنەدجەرلەردى دە دايارلاۋ ماسەلەسى جوعارى لارەجەدە ەمەس. ءالى دە اۋىلدىق جەرلەردە مەديسينا قىزمەتكەرلەرى تولىققاندى دەپ ايتۋعا تۋرا كەلمەيدى، تاپشىلىق سەزىلەدى.
4. قازاقستاندا دارى-دارمەك ءالى قىمبات، كەز كەلگەن دارىگە قولجەتىمدىلىق بايقالمايدى جانە قانشىلىقتى ءقاۋىپسىز ءارى ساپالى؟ بۇعان كوپشىلىگى كۇمانمەن قارايدى. ال ەىدۇ ەلدەرىندە دارىلىك زاتتاردىڭ ساپاسى قاۋىپسىزدىك دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرىلگەن جانە باعاسى مەن ساپاسى قولجەتىمدى. ەلباسىنىڭ اراداعى الشاقتىقتى جويۋ تۋرالى قاتاڭ تالاپ قويۋىنىڭ سىرى دا وسىندا جاتىر. ءبىراق قازاقستان بۇل تالاپقا جانە بارىنە ورتاق حالىقارالىق ورتاق ستاندارتقا بارعان سايىن جاقىنداپ كەلەدى. اقيقاتىن ايتار بولساق، امبۋلاتوريالىق دەڭگەيدە دارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ جەتىمسىز كۇيدە بولۋى باستاپقى مەديسينالىق -سانيتاريالىق العاشقى كومەكتىڭ (مساك) دامۋىن تەجەيدى. سوندىقتان قازاقستان بيلىگى قازىرگى ۋاقىتتا ساپالى دارى-دارمەكتىڭ قولجەتىمدى بولىپ، امبۋلاتوريالارعا دارىلەردىڭ تولىققاندى جەتكىزىلۋىنە كۇش سالۋدا. بۇل ورايدا قازاقستاندا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋدىڭ 2016-2019 باعدارلاماسىندا اتاپ كورسەتىلگەن ۇلتتىق دارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ ساياساتىن ىسكە اسىرۋ بارىنشا سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر.
5. ارينە، مەديسينا سالاسىنىڭ دامۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن عىلىمعا دا كوپ كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك. بۇل ورايدا عىلىم سالاسىنا قارجى بولۋدە ەىدۇ مەملەكەتتەرى مەن قازاقستان اراسىندا ازىرگە ايتارلىقتاي ايىرماشىلىق بار. مىسالعا الار بولساق، ەىدۇ-نا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءبىرقاتارىندا نەمەسە باسىم بولىگىندە جالپى ىشكى ءونىمنىڭ زەرتتەۋلەرگە ارنالعان ىشكى شىعىنىنىڭ بولىگى شامامەن 3 پايىزى قۇرايدى. ال قازاقستاندا بۇل شىعىننىڭ ۇلەسى 2000 جىلداردان باستاپ بەس ەسە ارتقانىنا قاراماستان ءالى دە از دەڭگەيدە بولىپ وتىر. ناقتى ايتار بولساق، شامامەن ىشكى شىعىنداردىڭ ۇلەسى رەسپۋبليكانىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 0،2 پايىزىن عانا قۇراپ وتىرعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، ەىدۇ-نا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءبىرقاتارىندا جەكە سەكتور دا ءوز ءوندىرىسىن دامىتۋ ءۇشىن قوماقتى قارجى بولەدى. بۇل رەتتە قازاقستاندا عىلىمدى دامىتۋعا نەگىزىنەن مەملەكەت تاراپىنان عانا باستى قارجى ءبولىنىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا جەكە سەكتور بۇل سالاعا نازار اۋداراتىنىنا  سەنىم مول.
6. ەىدۇ-نا مۇشە مەملەكەتتەردە دارىگەر مەن پاسيەنت اراسىندا تىعىز قارىم-قاتىناس ورناعان. ونىڭ باستى سەبەبى، سمارت -مەديسينانىڭ دامۋى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. بۇل ورايدا قازاقستان دا كوشتەن قالعان جوق. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا رەسپۋبليكامىزدا «سيفرلى قازاقستان» باعدارلاماسى اياسىندا رەسپۋبليكامىزداعى مەديسينا سالاسى ەلەكتروندىق قىزمەتكە كوشتى. تاياۋ ۋاقىتتا اق حالاتتى ابزال جاندار تۇگەلدەي قاعازباستىلىقتان ارىلادى دەي الامىز. قازاقستانداعى ءار ازاماتتىڭ ەندى ەلەكتروندى دەنساۋلىق پاسپورتى بولادى، ءار پاسيەنت ءوزىنىڭ دارىگەرىمەن «ءوز كابينەتى» ارقىلى تىلدەسە الادى. سىرقات جان بۇرىنعىداي اۋرە بوپ، ەمحاناعا بارمايدى، بيۋروكراتيالىق كەدەرگىدەن ارىلادى، ەلەكتروندىق جازبا ارقىلى كەزەككە تۇرادى. مالىمەتتەر بازاسىندا مەديسينالىق دەرەكتەر تولىققاندى جازىلىپ تۇرادى، ەلەكتروندىق دەنساۋلىق پاسپورتى، قاعازسىز اۋرۋحانا، مەديسينالىق اقپاراتتىق جۇيە، ءموبيلدى دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەلەكتروندىق دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى سمارت-كەلىسىمشارت، پاسيەنتتىڭ جەكە كابينەتى جانە تاعى باسقالار، مۇنىڭ بارلىعى دا قازىرگى مەديسينا سالاسىندا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان يگى ىستەر. سوندىقتان قازاقستان مەن ەىدۇ -نا مۇشە ەلدەرىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ اراسىنداعى الشاقتىقتار جاقىن ارادا جويىلادى دەپ ويلايمىز. ويتكەنى بۇل ورايدا قازاقستاندا جان-جاقتى، سالالىق رەفورمالىق ىستەر باستاۋ الدى. ويتكەنى بىزدە قاجەتتى رەسۋرستار جەتكىلىكتى. قازاقستاندا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋدىڭ 2016-2019 باعدارلاماسى بۇل ورايدا جۇمىستىڭ جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلۋىنە ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. ماقساتتى تۇردە جاسالىناتىن جوسپارلانعان مىندەتتەر دە العا قويىلعان. ونى شەشۋدىڭ دە جولدارى جاسالىنعان. اتاپ ايتار بولساق،

• 2020 جىلعا قاراي ءومىر ءسۇرۋدىڭ ۇزاقتىعى 73 جاسقا جەتەدى.
• حالىقتىڭ دەنساۋلىق يندەكسى 2016 جىلى 17 پايىزعا، 2019 جىلعا قاراي 20 پايىزعا ۇلعايادى
• مەديسينالىق كومەككە قاناعاتتانۋ  دەڭگەيى 2016 جىلى 40 پايىزعا، 2019 جىلى 46 پايىزعا كوتەرىلەدى
• سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ، دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورتپەن اينالىساتىن ادامدار سانى 2019 جىلى 30 پايىزعا كوبەيەدى.

قىسقاشا ايتقاندا، «دەنساۋلىق» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قازاقستاننىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن دامىتۋدىڭ نەگىزى بولىپ وتىرعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. راسىندا دا دەنساۋلىقتى ساقتاۋ ەڭ الدىمەن ءار ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى، ال ونى نىعايتۋ ءارى وعان قاتىستى بارلىق شارالاردى جاساۋ مەملەكەتتىڭ جۇمىسى. سوندىقتان باستى بايلىق ءوز دەنساۋلىعىمىزدى ايالاي بىلەيىك.

ەركىن قالدان