ادامزات تاريحىندا قانشاما كىتاپتار جازىلىپ، ونىڭ قانشاسى ءوز ەڭبەگىن اقتاي الدى ەكەن. جازىلىپ، جارىق كورۋىنە ون شاقتى جىل كەتكەن شىعارمالار، اڭگىمەلەر دە قانشاما. كەيبىر شىعارمالار توم-توم بولىپ، وقيعا جەلىسىمەن بىرنەشە كىتاپ جازىلىپ، قانشاما دانامەن شىقتى دەسەڭشى.
ال، ءسىز تەك ءبىر سويلەمنەن، ءتىپتى بىر-ەكى سوزدەن عانا تۇراتىن اڭگىمەلەر دە بار ەكەنىن بىلەسىز بە؟ ەندەشە، نازارلارىڭىزعا اۆتورلارى بەلگىلى-بەلگىسىز الەمدەگى ەڭ قىسقا شىعارمالاردى ۇسىنامىن.
بۇل شىعارمالاردىڭ بارلىعى «ەڭ قىسقا» بولعاندىقتان، تۇسىنۋگە قيىندىق تۋدىرۋى مۇمكىن. البەتتە، تۇپكى ماعىناسى استارىندا جاتقانى انىق.
ايگىلى حەمينگۋەي “كەز كەلگەن ادامنىڭ جۇرەگىنە جەتەتىن اڭگىمە جازامىن جانە ول 6 سوزدەن عانا تۇراتىن بولادى”،- دەپ ءسوز بەرگەن ەكەن. جازۋشى ايتقانىندا تۇردى، ماعىناسى تەرەڭ تۋىندى جازدى. اعىلشىنشاسى «For sale: baby shoes، never used». قازاقشا ماعىناسى: «بالانىڭ اياق كيىمى ساتىلادى. كيىلمەگەن».
***
دۇنيەدەگى ەڭ قىسقا اڭگىمە:
(بۇل اڭگىمە انگليانىڭ «بۇگىننىڭ ايناسى» گازەتى وتكىزگەن «ءۇش سوزدىك اڭگىمە» بايقاۋىندا جۇلدە العان).
اعىلشىن تىلىندە: God is diyng.
ماعىناسى: قۇداي ولەيىن دەدى.
***
دۇنيەدەگى ەڭ قىسقا وتىرىك اڭگىمە:
كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان قاسقىر قارنى قاتتى اشقان سوڭ ءوزىن جەپ قويىپتى.
***
دۇنيەدەگى ەڭ قىسقا فيلوسوفيالىق اڭگىمە؛
ول ءولدى، كەزىندە ءومىر سۇرگەنى حاق
***
الەمدەگى ەڭ قىسقا قورقىنىشتى اڭگىمە:
شوشىپ ويانعان ول جانىندا ءوزىنىڭ مۇردەسى جاتقانىن كوردى
***
عالامداعى ەڭ قىسقا مىسال اڭگىمە:
قۇمىرىسقا زورىعىپ ءولدى، قۇمىرسقا پاتشاسى (انالىق قۇمىرىسقا) ءالى سەمىز.
***
دۇنيەدەگى ەڭ قىسقا شابىت بەرەتىن اڭگىمە:
الگى اياعى شىرىگەن يت اقىرىندا امەريكا پرەزيدەنتى بولدى.
***
ەڭ قىسقا ىقپالدى ماحاببات حيكاياسى: تاقىرىبى: «كۇن سايىن مەنى ارباپ، بالا تاۋىپ، ونىڭ ۇيلەنۋىنە دەيىن بورىشتى بوپ ءوزىڭنىڭ انا كارى شەشەڭ سياقتى ايەلگە اينالدىرامىن دەمە!» شىعارمانىڭ تولىق ءماتىنى: شارت!.. (شاپالاق داۋىسى)
* * *
فرەدەريك براۋننىڭ ەڭ قىسقا قورقىنىشتى اڭگىمەسى دە وقىرمان ەسىندە بار. «جەر بەتىندەگى ەڭ سوڭعى ادام بولمەدە وتىرعان. ەسىك قاعىلدى…»
* * *
امەريكالىق جازۋشى و. گەنريدىڭ مىنا اڭگىمەسى قانشالىقتى قىسقا بولسا دا، كولەمدى شىعارمالار سياقتى كىرىسپەسى، نەگىزگى ءبولىمى، قورىتىندىسى بار. «اۋزىنا تەمەكى قىستىرعان جۇرگىزۋشى جانارمايىن تەكسەرۋ ءۇشىن جانارماي باگىنە ءۇڭىلدى. مارقۇم جيىرما جاستا ەدى».
* * *
ەڭ قىسقا بيوگرافيالىق اڭگىمە جازۋ بايقاۋىندا جەڭىسكە جەتكەن فرانسۋز ايەلى بىلاي دەپ جازعان ەكەن: «بۇرىن مەنىڭ بەتىم تەگىس، ال بەلدەمشەم قىرتىس-قىرتىس بولعان، ءقازىر ءبارى – كەرىسىنشە».
* * *
«قاجەت ەمەس! مەن ءوزىم!». بۇل وقىعانىڭىز الەمدەگى ەڭ قىسقا رومان. ونى جازعان ۆلاديمير بلينوۆ. رومان “نوبەلدىك بۋكا” سىيلىعىن جەڭىپ العان.
* * *
سپارتالىقتاردىڭ ماكەدونيا حانى فيليپپ ەكىنشىنىڭ حاتىنا جازعان جاۋابى دا تاريحتاعى ەڭ قىسقا جازبالارعا جاتادى. حات الماسۋ تومەندەگىدەي بولعان:
«تەز ارادا بەرىلۋگە كەڭەس بەرەمىن. سەبەبى، ەگەر مەنىڭ اسكەرىم سەندەردىڭ جەرلەرىڭە كىرەتىن بولسا، مەن سەندەردىڭ باقتارىڭدى قۇرتىپ، ادامدارىڭدى قۇل ەتەمىن، قالانى جويامىن».
سپارتالىقتار جاۋابى: «ەگەر».
* * *
ۆيكتور گيۋگو ءوزىنىڭ “الاستاتىلعاندار” رومانىن باسپاعا جىبەرەردە جانىنا «؟» جازىلعان حاتتى قوسىپ جىبەرگەن. باسپانىڭ جاۋابى «!» بولعان ەكەن. سىنشىلاردىڭ پىكىرىنشە اۆتور سۇراق بەلگىسىن جىبەرۋ ارقىلى تۋىندىسىنا باعا بەرۋدى سۇراعان ەكەن. باسپا سايكەسىنشە لەپ بەلگىسىمەن “كەرەمەت” دەگەن باعا بەرگەن.
* * *
ۆالەريي بريۋسوۆتىڭ 1895 جىلى جازىلعان مونوولەڭى دە نازاردان تىس قالمادى.
«بوپ-بوز اياقتارىڭدى جاپشى» (“و زاكروي سۆوي بلەدنىە نوگي”).
جيناقتاپ، ۇسىنعان: ماقپال سەمباي
