بىزدە اۋىل شارۋاشىلىعى ءىسىن جانداندىرۋ ماقساتىندا نەسيە الىپ، ونى ۋاقتىلى تولەي الماعان اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرىنىڭ پايىزدىق كورسەتكىشى 86 پايىزعا دەيىن جەتىپتى. بۇل كورسەتكىشكە الاڭداپ وتىرعان ماماندار اۋىلدى نەسيەلەندىرۋ ءىسىن ءبىر جۇيەگە بەيىمدەۋ قاجەتتىگىن العا تارتۋدا. ەندەشە اۋىلعا نەسيە اپارۋ ءىسىن قالاي تەرەڭدەتۋ كەرەك؟ اۋىلداعى اعايىننىڭ نەسىبەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن بولاشاقتا نە ىستەلىنۋى قاجەت؟
جالپى، اۋىلعا ارزان نەسيە اپارۋ ماقساتىندا ماماندار تاراپىنان دا، شەنەۋنىكتەر پىكىرىمەن دە بۇعان دەيىن بىرنەشە ۇسىنىستار ايتىلدى. ءقايسىبىر ساراپشىلارمىز اۋىلعا ساۋاتتى نەسيە جۇيەسىن اپارۋ ءۇشىن ارنايى سالالىق بانكتەر جۇمىسىن تەتىككە قوسۋدى ۇسىندى. دەسەك تە، بىزدە وسى ۋاقىتقا ءار سالانى قارجىمەن قامتيتىن سالالىق بانكتەر قۇرۋ جۇيەسى دە ازىرگە ىسكە اسىرىلمادى.
ەگەر اگرو سەكتورعا قاتىستى ناق قازىرگى كۇيىپ تۇرعان ماسەلە رەتىندە رەسمي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، جەر كۇتىمىنىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى ەلىمىز بويىنشا جايىلىمدىق جەردىڭ 65 پايىزى، ەگىستىك جەردىڭ 62 پايىزى جارامسىز بولىپ قالعان. سونداي-اق مال ازىعىن دايىندايتىن تەحنيكالاردىڭ 80 پايىزى ىسكە جارامسىز كۇيگە تۇسكەن. ماماندار «الداعى ۋاقىتتا اگرو-نەسيە ساياساتى وسى ءبىر تىعىرىقتان قۇتقارا ما» دەپ تە ۇمىتتەنىپ وتىر، سونىمەن، مال باسىن، مال ازىعىن دايىنداۋ تەحنيكاسىن نەسيەگە بەرۋدەن ءبىز ۇتامىز با، الدە ۇتىلامىز با ؟
ۇتاتىن تۇسىمىز...
بۇل رەتتە ەكونوميست-عالىم، «اگرو كونسالتينگتىك عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى عاليجان مادييەۆ مىرزا بىلاي دەيدى:
– ارينە، ناق ءقازىر وزدەرى قيىندىق كورىپ، وتىرعان اۋىلداعى حالىق ءۇشىن نەسيەگە مال باسىن الۋ قورقىنىشتى بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. ءبىراق بۇل ءادىستىڭ وزىندىك پايدالى تۇستارى بار. نەگىزىندە، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە گەرمانيا، اۆستريا، اۆستراليا ەلدەرىنىڭ فەرمەرلەرى بۇل ءۇردىستى جاقسى مەڭگەرگەن. ماسەلەن، اۆستراليادا اسىلتۇقىمدى مال باسىن نەسيەگە بەرۋ ءۇردىسى كەڭ دامىعان. ولاردا مالدى نەسيەگە بەرۋدىڭ پايىزدىق كورسەتكىشى 4-5 پايىزدى قۇرايدى. مەنىڭشە، ءبىز وسى نەسيەگە مال بەرۋدى ساۋاتتى تۇردە جۇزەگە اسىرا الساق، اۋىلداعى شارۋالاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرار ەدىك. ءقازىر وتاندىق ەكونوميستەردىڭ دەنى «كەزىندە جەكەشەلەندىرۋ تۇسىندا شارۋانىڭ الدىنا مال سالعاندا، «مىنە، ساعان ەكى قوي بەردىم. بۇل ەكى قويدى كەلەسى جىلى تورتەۋ ەتەسىڭ» دەپ مىندەت جۇكتەۋىمىز كەرەك ەدى» دەيدى. نەسيەگە مال بەرۋ دە وسى ىسپەتتى. مال باسىنىڭ نەسيەگە الىنعانىن ەسكەرگەن كەز كەلگەن شارۋا قارىزىن وتەۋ ءۇشىن مالدى كوبەيتۋدى كوزدەيدى. بۇدان ۇتاتىن تۇسىمىزدىڭ ءبىر جولى – وسى. ەكىنشىدەن، مەنىڭشە، شارۋالارعا تەك مال عانا ەمەس، جاڭا تەحنيكا دا تومەن پايىزبەن نەسيەگە بەرىلۋى كەرەك. سونداي-اق اۋىلدى جەرلەردە جەردى نەسيەگە بەرۋ جۇيەسىن ەنگىزگەن ءجون. جەردى وندىرىستىك ماقساتتا پايدالانۋ ءۇشىن نەسيە جۇيەسىن ەنگىزسەك، ءجون بولار ەدى. قالاي دەسەك تە، ناق قازىرگى داعدارىس جاعدايىندا اۋىلعا نەسيە جۇيەسى كەرەك. ويتكەنى قازىردە قارجى تاپشىلىعى بار.. دەمەك، نەسيە كەرەك بولىپ تۇر. سوندىقتان مۇنى قولداعان ءجون، – دەيدى.
ءسويتىپ، نەسيە تۋراسىنداعى ءقايسىبىر مامانداردىڭ پىكىرى وسىنداي. الايدا بانك سەكتورىنىڭ مامانى، ەكونوميست-ساراپشى يلياس يسايەۆ: «نەسيەگە مال بەرۋدىڭ بۇرىس تۇستارى بار ەكەنىن جاسىرماۋىمىز قاجەت»، – دەيدى.
ۇتىلاتىن تۇسىمىز
شارۋالارعا قارىزعا مال بەرۋ تۋراسىندا ۇتىلاتىن تۇسىمىز جايلى يلياس يسايەۆ تومەندەگىدەي وي ءوربىتتى:
«ەگەر ءبىز شارۋالارعا نەسيەگە مال بەرەتىن بولساق، وندا ولاردىڭ موينىنا تاعى ءبىر قامىت كيگىزگەنىمىز بولادى. بۇل جەردە ءبىر ەسكەرەتىنى، شارۋالاردىڭ قولىندا ءقازىر تۇك جوق. ال ەندى نەسيەگە مال بەرەتىن بولساق، ولار مۇنى وتەي الا ما؟ ەگەر وتەي المايتىن بولسا، مۇنداي تاۋەكەلگە بارۋ بانك ءۇشىن دە، ۇكىمەت ءۇشىن دە ءتيىمسىز ەمەس پە؟ مۇنداي ءۇردىستى قولعا الۋ ارقىلى ءبىز ونسىز دا تۇرالاپ تۇرعان ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ احۋالىن تومەندەتىپ جىبەرمەيمىز بە؟ مىنە، ءبىرىنشى كەزەكتە وسى ماسەلەلەردى ويلاستىرۋ كەرەك ءتارىزدى. مەنىڭشە، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن پايىزدىڭ تۇزاعىنا سالىپ قويۋ مۇلدە دۇرىس ەمەس. بىزدە وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋىلداعى كاسىپكەر شارۋالارعا 13 پايىزدىق نەسيە بەرىلىپ كەلدى. بۇل – قىپ-قىزىل قاناۋ عوي. ەگەر ءبىز اۋىلعا جانىمىز اشىسا، الدىمەن وسى 13 پايىزدىق نەسيە كولەمىن 1 پايىزعا ءتۇسىرىپ الايىق. سودان كەيىن بارىپ مالىنان ايىرىلعاندارعا ارنايى نەسيەسىز جاردەماقى ءبولىنۋى كەرەك. بولماسا، ءبىز اۋىل شارۋاشىلىعىن تۇرالاتىپ الامىز».
سونىمەن، شارۋالارعا نەسيەگە مال بەرۋ تۋراسىندا ءبىز تىلدەسكەن ماماندار پىكىرى وسىلاي ءوربىدى. جالپى، دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، ءبىزدىڭ ەلىمىزگە تاۋارلىق نەسيە جۇيەسىنىڭ ەنگەنىنە 10 جىلدان استى. نەگىزىندە، وسى نەسيە جوباسىنىڭ اۆتورى بانگلادەشتىك مۇحاممەد يۋنۋس بۇل جوبانىڭ كەدەيشىلىك كورسەتكىشىن تومەندەتىپ، كاسىپكەرلىكتى دامىتاتىنىنا ۇلكەن سەنىم ارتىپتى. ءتىپتى نەسيە جۇيەسىن ساۋاتتى مەڭگەرگەن دامۋشى ەلدەردىڭ ءبىرازى «نەسيە – قارجىلىق جاعدايىڭدى تۇزەۋگە ءبىر قادام جاقىنداۋ. قور جيناۋعا بەرىلگەن مۇمكىندىك» دەگەن تۇسىنىكپەن كۇن كەشەدى. ايتسە دە حالىقارالىق نارىقتا جوعارى باعالانىپ، حالىقتى «كەدەيشىلىكتەن قۇتقارادى» دەگەن نەسيەگە كەلگەندە، ءبىزدىڭ ەبىمىز جوق. بۇل رەتتە وتاندىق ماماندار ماسەلەنىڭ بۇلاي قالىپتاسۋى قازاقتىڭ شارۋاعا قىرسىزدىعىنان ەمەس، ءاۋ باستا نەسيە جۇيەسىنىڭ ىرگەتاسى ساۋاتتى قۇرىلماعاندىقتان ەكەندىگىن العا تارتادى...
قارلىعاش زارىققان قىزى
