قازىرگى كەزدە سوت جۇيەسىندە ىرگەلى رەفورمالار جۇرگىزىلىپ جاتىر. مۇنىڭ
ايقىن ايعاعى رەتىندە جوعارعى سوتتا جۇمىس ىستەپ جاتقان 7 توپتى ايتۋعا
بولادى. بۇل سوندا قانداي توپ؟ نەمەن اينالىسادى؟ ولار ناقتى ايتقاندا،
زاڭ جوبالارىن ازىرلەپ جاتىر. قۇرامىندا بىرنەشە سۋديالارى بار بۇل
توپتار ماجىلىسكە زاڭ جوبالارىن دايىندايدى. ايتا كەتەيىك وتە ساۋاتتى
زاڭدار ۇسىنادى. جالپى زاڭ جوباسىن ازىرلەۋگە جوعارى سوتتىڭ سۋديالارى
عانا قاتىسپايدى. وعان زاڭگەرلەر، ادۆوكاتتار بەلسەنە ارالاسادى. سونىڭ
ناتيجەسىندە مىڭعا تارتا ۇسىنىس كەلىپ تۇسكەن كورىنەدى. جوعارعى سوت
ءتوراعاسى جاقىپ اسانوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇل قۇجاتتاناما «سوت
جۇيەسىنىڭ 7 ءتۇيىنى» دەپ اتالادى. سوندا ول قانداي توپتار؟ ەندىگى اڭگىمە
كەزەگىن سوعان بۇرايىق.

1. ءمىنسىز سۋديا. بۇل باعدارلاما نە ءۇشىن قۇرىلعان؟ شىندىعىندا دا ءمىنسىز
سۋديانىڭ بولۋى مۇمكىن بە؟ بۇل ابدەن مۇمكىن. سۋدياعا سەنىمنىڭ قازىرگىدەي
تومەندەگەن ۋاقىتىندا ونىڭ بەدەلىن قالاي كوتەرۋگە بولادى؟ ءمىنسىز سۋديا
باعدارلاماسىنىڭ ماقساتى سول –بۇگىنگى قوعام سۇرانىسىنا ساي ساپالى جانە
ساۋاتتى سۋديالار قالىپتاستىرۋ بولىپ وتىر. كاسىبي مامان سۋديانىڭ
كەلەشەگى دە كەمەل بولادى. ال سۋديالىققا ۇمىتكەرلەردىڭ بىلىكتىلىگىن
قالىپتاستىرىپ، ولاردى تاعلىمدامادان وتكىزۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ دا
ۇلكەن مىندەت. سوندىقتان بۇل جوبا اتالعان ماماندىققا قادام باساتىن
ۇمىتكەرلەردىڭ كوكىرەك كوزىن اشادى.
2. ۇلگىلى سوت. بۇل جوبانىڭ دا ماقساتى ۇلكەن. انىعىن ايتقاندا، سوت
قىزمەتىنە قاناعاتتانۋ. بار ماقسات – سوت تورەلدىگىنە حالىقتىڭسەنىمىن
ارتتىرۋ جانە وعان قاتىستى باسقارۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن ەكەنىن ايتا كەتكەن
ءجون.
3. ءادىل پروسەسس. حالىق تاراپىنان سوت پراكتيكاسى ءالى دە ءادىل ەمەس دەگەن
پىكىرلەر كەزدەسەدى. سوندىقتان بۇل جوبانىڭ ماقساتى – ءبىرىزدى ءادىل سوت
پراكتيكاسىن قالىپتاستىرۋ. اتالعان باعدارلامانىڭ اياسىندا حالىقتىڭ
سوت ىسىنە نەمەسە سۋديانىڭ شەشىمىنە قاناعاتتانباۋىنىڭ سەبەبى انىقتالىپ،
مونينتورينگ جاسالادى. ونى جويۋدىڭ باعىتتارى كورسەتىلەدى.
4. ە-سوت. قازىرگى ۋاقىتتا بارلىق سالا سيفرلانىپ جاتقانى بەلگىلى.
سوندىقتان بۇل جاڭاشىلدىقتان سوت سالاسى دا شەت قالماۋى ءتيىس. وسى
ورايدا ىت-قىزمەتىن پايدالانۋدىڭ پايداسى وتە ۇلكەن. مىسالى، قازاقستان
بويىنشا سوتتا ميلليونداعان ءىس قارالادى. سوندىقتان سوت ءىسىن جۇرگىزۋ
بارىسىندا كەرەكتى جوبالاردى كوميۋتەرگە ەنگىزگەن دۇرىس. بۇل
سۋديالاردىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتۋگە كومەگىن تيگىزەدى. سوت سالاسىندا ءىت-
قىزمەتىنىڭ دامۋىنا قاتىستى ءقازىر «سوت كابينەتى» سەرۆيسىنىڭ دە قىزمەتى
ارتىپ كەلەدى.
5. «وڭتايلى ورتا». بۇل باعدارلامانىڭ ماقساتى نە؟ باستى ماقسات – قوعام
مەن سوت اراسىندا ءتيىمدى قارىم-قاتىناستى جانداندىرۋ بولىپ تابىلادى.

6. «ساپالى ناتيجە». حالىقتىڭ سوتقا سەنىمسىزدىگىنىڭ ءبىر سەبەبى، سوت
شەشىمىنىڭ تۇسىنىكسىزدىگى. ازاماتتاردىڭ ساۋالدارىنا ىقىلاسسىز جاۋاپ
بەرۋ، سونداي-اق سوت شەشىمدەرىنىڭ ۋاقتىسىندا ورىندالماۋى بولىپ وتىر.
سوندىقتان «ساپالى ناتيجە» تەك قانا ساپالى جۇمىس ىستەۋدى كوزدەيدى.
«تاتۋلاسۋ: سوتقا دەيىن، سوتتا». راسىن ايتۋ كەرەك، كەيبىر ءىس ماتەريالدارى
جىلعا دەيىن سوزىلىپ كەتەدى. مۇنداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟ مۇنىڭ ەڭ
دۇرىسى، ەكى تاراپتىڭ ادامدارى نەمەسە زاڭگەرلەر، قورعاۋشىلارى
كەزدەسىپ، بىتىمگە كەلۋى كەرەك. سوندا عانا داۋلى ماسەلەلەر سوتقا دەيىن
شەشىلەدى. مۇنىڭ تيىمدىلىگى وتە ۇلكەن. بىرىنشىدەن، سوتقا تالاپ - ارىز
جازىپ ۋاقىتىڭدى شىعىندامايسىڭ. ەكىنشىدەن، تاتۋلاسقاننىڭ ارتىعى
جوق. كوڭىلىڭ كەڭ بولىپ، ۋايىمسىز جۇرەسىڭ. نەگىزى مامىلەگە كەلگەن
ماڭىزدى بولىپ تۇر عوي.