جالپى ازاماتتىق قوعام دەگەنىمىز نە؟ ءبىز ونى قالاي ەلەستەتەمىز؟ ارينە،
ساۋالدى كەز كەلگەن ادامعا تىكەلەي قويساڭىز، ولار قاپەلىمدە جاۋاپ بەرە
الماۋى مۇمكىن. راسىندا دا بۇل زاڭدى نارسە.
ازاماتتىق قوعام تۋرالى ايتقاندا، ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا نە ەلەستەيدى؟ ەڭ
الدىمەن ءبىز وسىنىڭ انىقتاماسىن بەرە الۋىمىز كەرەك. ءسىز ونىڭ ناقتى
انىقتاۋىشى جوق دەپ جالپىلاما جاۋاپ بەرۋىڭىز كادىك. دەسەك تە، جاۋاپسىز
نارسە جوق.
كەز كەلگەن مەملەكەت ءوز ازاماتتارىنىڭ ەركىن ءومىر ءسۇرۋى مەن
بوستاندىعىنىڭ قورعايدى. اتا زاڭدا جازىلعانداي، مەملەكەتتىڭ قاينار
كوزى – حالىق. ەندەشە ازاماتتىق قوعام–ءبىز بەن ءسىز.
تاريحقا كوز سالساق، ادام بالاسى كۇنى بۇگىنگە دەيىن نەشە ءتۇرلى كۇردەلى
كەزەڭدى باستان كەشكەنى بايقالادى. ءبىراق ءار زاماننىڭ ءوز كەزەڭى، دامۋى مەن
رەفورماسى بار. بۇگىن دە سولاي. ال ازاماتتىق قوعام تەرمينىن اركىم وزىنشە
تۇسىنەدى. ءبىراق ءبىز ازامات رەتىندە قوعامداعى بولىپ جاتقان وقيعالاردان ەش
قالىس قالا المايمىز. ەندەشە، ماسەلە مىنادا: ءبىزدىڭ قوعامداعى
بەلسەندىلىگىمىز قانداي؟ بۇل ساۋالدى قويۋىمىزدىڭ زاڭدىلىعى بار. دەسەك
تە، ازاماتتىق قوعامنىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى قانداي؟ مەنىڭشە، ونىڭ ءوز
كريتەرييلەرى بار. اتاپ ايتساق،

1. قوعامداعى ازاماتتاردىڭ بارلىعىنىڭ تەڭ قۇقىقتى بولۋى؛
2. زاڭنىڭ ۇستەمدىك قۇرۋى؛
3. زاڭنىڭ ادىلەتتىلىگى؛
4. قۇقىق پەن بوستاندىقتىڭ شىنايىلىعى؛
5. بيلىكتەگى باسقارۋشىلىق؛
6. زاڭدىلىق پەن ادىلەتتىلىكتى ساقتاۋدا مەملەكەتتىڭ حالىق الدىنداعى
جاۋاپكەرشىلىگى.
اتاپ ايتار بولساق، ازاماتتىق قوعامنىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى وسىلار. ءبىراق وسى
قوعامداعى سەنىڭ بەلسەندىلىگىڭ قانشالىقتى مىقتى؟ بۇل ەندى بولەك اڭگىمە.
دەسەك تە، ازاماتتىق قوعامنىڭ كۇردەلى مەملەكەتتىك قۇرىلىمى بار.
ەندەشە ولار قانداي؟
1. ساياسي رەجيم؛
2. دەموكراتيالىق رەجيم؛
3. دەموكراتيانىڭ بەلگىلەرى؛
ال ناقتى سيپاتتاما بەرەر بولساق، دەموكراتيانىڭ قانداي بەلگىلەرى بار؟
1. بيلىكتى قۇرۋعا جانە ونى جۇزەگە اسىرۋعا حالىقتىڭ قاتىسۋى؛
2. ساياسي جانە يدەولوگيالىق پليۋراليزم؛
3. دەموكراتيالىق سايلاۋ؛
4. جەكە مەنشىككە قول سۇعىلماۋشىلىق؛
5. بيلىكتى ءبولۋ؛
6. قۇقىقتىق مەملەكەت:

جوعارىدا اتالعان مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ التى بەلگىسى كەلىپ، انىعىن
ايتقاندا ازاماتتىق قوعامدى قۇرايدى.
راسىندا دا كەز كەلگەن قازاقستان ازاماتى ەلدەگى بولىپ جاتقان وقيعالارعا
ءوز پىكىرىن بىلدىرۋگە قۇقى بار. ءبىراق ءبارى زاڭ اياسىندا ءوتۋى كەرەك. ارينە،
سوندا عانا ءبىزدىڭ ازاماتتىق قوعامداعى بەلسەندىلىگىمىز انىق كورىنەدى.
كوشەگە شىعىپ، بايبالام الىپ، شەكتەن شىعۋ بۇل دەموكراتيانىڭ بەلگىسى
ەمەس. زاڭدى قۇرمەتتەگەن ادام عانا ءتارتىپتى.
اتا زاڭىمىزدا ءبارى دە تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ جازىلعان. دەمەك ءبىز
كونستيتۋسيامىزدى قاستەرلەي ءبىلۋىمىز كەرەك. زاڭ اياسىندا تالاپ ەتىپ،
بەلسەندىلىگىمىزدى كورسەتكەندە عانا ازاماتتىق قوعام داميدى. ءبىز ەڭ
الدىمەن وسىنى ءتۇسىنۋىمىز قاجەت دەپ ويلايمىن. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، جالپى
ادام بالاسى جەكە جانە قوعامدىق مۇددە بار. راس جەكە مۇددە وتباسىلىق
ماقساتتارعا ۇلاسادى. قوعامدا وتباسىڭ، بالا-شاعاڭ ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ
جەتىستىكتەرگە جەتۋ. ال ەكىنشىسى –قوعامدىق، مەملەكەتتىك مۇددە. بۇل ورتاق
حالىقتىق ماقساتقا ۇلاساتىنى اقيقات. مىسالى، ەلىمىزدە بولىپ جاتقان
ساياسي-ەكونوميكالىق وقيعالارعا كوزقاراسىڭدى ءبىلدىرۋ، قوزعالىس،
پارتيالار قۇرۋ زاڭ شىعارۋشى بيلىككە، پارلامەنتكە كەلۋ. سوندىقتان بۇل
ەكى مۇددەنىڭ قايسىسى بولسا دا، زاڭنىڭ اياسىنان شىقپاسا، سوندا عانا
ەلىمىزدەگى ازاماتتىق قوعام دامىپ، زايىرلى قۇقىقتىق-الەۋمەتتىك قوعام
قۇرا الامىز.