فاناتيزم – يسلامنىڭ حانافي ءمازھابىنا دا، ەلدە ازاماتتاردىڭ كوبى ۇستاناتىن پراۆوسلاۆيە ءدىني اعىمى ءۇشىن دە جات دۇنيە. ەكسترەميزم مەن تەرروريزم استارىندا ءدىن اتىن جامىلعان قىلمىستىق پيعىل جاتىر. ءبىز جاراتۋشىعا دەگەن شىنايى سەنىمدى اگرەسسيۆتى جانە جويقىن فاناتيزممەن الماستىرۋعا جول بەرمەۋىمىز كەرەك. سول سەبەپتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل جونىندەگى 2018 – 2022 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا الماتى قالاسىنىڭ قوعامدىق دامۋ باسقارماسىنىڭ «مونيتورينگ جانە تالداۋ ورتالىعى» اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ شارالارىن جۇرگىزۋ ۇستىندە.

اتا زاڭىمىزدا مەملەكەتىمىز زايىرلى ەل دەپ جاريالانعانىمەن مەملەكەتىمىز ءدىن سالاسىنا ارالاسىپ جاتىر دەپ قارسى پىكىر ايتاتىن ادامدار از ەمەس. زايىرلى دەپ جاريالانعان قوعامدا ءدىن مەملەكەت ساياساتىنا ارالاسپاۋى ءتيىس، ال مەملەكەت ءدىننىڭ شارۋاسىنا كەدەرگى جاساماۋى ءتيىس. دەگەنمەن، مەملەكەت ازاماتتىق قوعامنىڭ جولدارى ارقىلى دىنگە قاتىستى ۇيىمدارعا دەمەۋ كورسەتۋ ارقىلى ەكسترەميستىك ارەكەتتىڭ الدىن الۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ وتىرادى. سەبەبى، وكىنىشكە قاراي، كەيبىر ءبىزدىڭ وتانداستارىمىز رۋحاني ىزدەنىس جولىندا اداسىپ جاتقانىن كوز كورىپ وتىر.

بۇل تاقىرىپتا ءسوز قوزعاعاندا ءار قايسىمىزدىڭ وسىعان مىسال بولارلىق كەيىپكەرلەرىمىز بار. «ءبىر كورشىم بار ەدى... ناماز وقىپ باستاپ ەدى... كەيىن جوق بولىپ كەتتى...»، «ءبىر دوسىم بار ەدى... ءبىر سەبەپتەرمەن «دىنگە كىرىپ كەتتى دە»... بىزبەن ءبىر داستارحانعا وتىرمايدى... ارامىزداعى قاتىناسىمىز سۋىپ كەتتى...»، «ءبىر اعام (ءىنىم، اپكەم، قارىنداسىم، ءسىڭلىم ت.ب.) ءدىننىڭ كەسىرىنەن اجىراسىپ كەتىپتى...»، «...ءدىن ارقاسىندا ءىشۋدى قويدى... دەگەنىمەن شاتاق مىنەزىمەن...» دەگەن سەكىلدى مىسالدار ءبارىمىزدىڭ ويىمىزعا كەلەدى. ارينە ءار وقيعانىڭ جەكە تاريحى بار، ءبىراق ناتيجەسىندە ءبىر راديكالدى جانە كەرى تارتپا (ايتىپ وتىرعان ادامداردىڭ ويىنشا) وزگەرىس پايدا بولىپ وتىر. جاقىندار اراسىندا ءبىر قاقتىعىستار پايدا بولادى. جانە سونىڭ سەبەبىن ءبىر تاراپ باسقانىڭ «دىنشىلدىگىنەن» نەمەسە كەرىسىنشە «دىنسىزدىگىنەن» كورەدى. نەمىستىڭ ايگىلى ويشىلى، قالامگەر-اقىن يوگانن ۆولفگانگ گوتە ايتقانداي «ونەرى مەن عىلىمى بار ادامنىڭ ءدىنى دە بار. ال ەگەر سىزدە بۇل ەكەۋى بولماسا، سىزدە تەك قانا ءدىن بولادى». ياعني ايتىلعان قاقتىعىستاردىڭ سەبەبى باستاپقى تاربيەدە جاتىر دەۋگە بولادى.

«ادامدارعا بىلىمنەن گورى ادەپ پەن تاربيە قاجەتتىرەك» دەگەن ءالي يبن ءابۋ ءتالىپ عۇلامانىڭ ءسوزى بار. ەلىمىزدە نارىقتىق ەكونوميكانىڭ ەندى كىرىگىپ، ەلدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ناشارلاعان تۇستا ۇرپاق تاربيەسى نازاردان تىس قالدى. حالىق رۋحاني تۇرعىدان اشتىقتى سەزىندى. سونىڭ سالدارىنان قازىرگى ءبىزدىڭ «ميللەنيالدار» ۇرپاعىمىز بىرەۋى اكە نەمەسە انا بولىپ، بىرەۋى اعا نەمەسە اپكە بولىپ وتكەن ومىرىنە سىني كوزبەن قاراپ، كوزقاراستارىن ءدىني قوراپقا قاپتاپ، ىشكى دۇنيەسى ونشالىقتى وزگەرتپەگەن كۇيى رۋحاني ازىق ىزدەي باستادى. ال بىرەۋلەرى، كەرىسىنشە، ءدىننىڭ تەك قانا نەگاتيۆتى جاعىن كورىپ بىرەۋدىڭ كەسىرىنەن «كوپكە توپىراق شاشادى». سونىڭ سالدارىنان قوعامدا ەسسىز فاناتيزمگە بەرىلگەن توپ پايدا بولدى.

وسى ورايدا جاستاردى تاربيەلەۋ ماقساتىندا الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ دامۋ باسقارماسىنىڭ قارجىلاندىرۋىمەن بيىلعى 2019 جىلى جوسپارلانعان 600 ءاقپاراتتاندىرۋ-تۇسىندىرۋ شارالارىنان 500-دەن استامى ورىندالدى. بۇل ءىس شارالار 75 مىڭنان استام قالا تۇرعىندارىن قامتىدى. ونىڭ ىشىندە ستۋدەنتتەر مەن كۋرسانتتار، كوللەدج بەن مەكتەپ وقۋشىلارى، اسكەري قىزمەتكەرلەر، مەديسينالىق ۇيىمدار، ەڭبەك ۇجىمدارى، بازارلارداعى ءوزى-وزىن قامتۋشىلار مەن مەشىتتەرگە كەلۋشىلەر قۇرايدى.

كەزدەسۋلەردىڭ، دارىستەردىڭ جانە سەمينارلاردىڭ باستى تاقىرىبى – قوعامىمىزداعى كەلىسىم، توزىمدىلىك، سابىرلىق، ياعني، ەكسترەميستىك يدەولوگيانىڭ الدىن الۋ. بۇل جۇمىسقا بەلسەندى تۇردە ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ توبىنىڭ مۇشەلەرى قاتىسىپ وتىر. ونىڭ قۇرامىندا ءدىنتانۋشىلار، ءدىني قىزمەتكەرلەر، قوعام قايراتكەرلەرى مەن زەرتتەۋشى ەكسپەرتتەر بار.

ەلباسىمىز ايتقانداي، «الەۋمەتتىك جانە ەتنيكالىق توپتار اراسىنداعى كەلىسىم – بۇكىل قوعامنىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى». قوعامىمىزداعى كەلىسىم ەلىمىزدەگى ءار ازاماتتىڭ كوكەيىندەگى تىلەگى بولعاندىقتان وسى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ» كوپشىلىكتىڭ قولداۋى قاجەت.

نۇربولات ايەكەشوۆ،

الماتى قالاسىنىڭ قوعامدىق دامۋ باسقارماسىنىڭ

«مونيتورينگ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ» مامانى،

ءدىني بىرلەستىكتەرمەن جۇمىس ءبولىمىنىڭ باسشىسى