جۇڭگو نەگە دايىندالىپ جاتىر؟ كەلەسى ايدا قانداي تاريحي ماڭىزدى وقيعا بولادى؟

/image/2021/10/19/crop-3_3_351x594_imc1019.jpeg

قىتايدىڭ جوعارى باسشىلارى كەلەسى ايدىڭ باسىندا بەيجىڭدە "تاريحي ماڭىزى بار" كەزدەسۋ وتكىزەدى. "ولار كوممۋنيستىك پارتيانىڭ سوڭعى 100 جىلداعى جەتىستىكتەرى تۋرالى قارار قابىلدايدى" دەپ كۇتىلۋدە.

"ساياسي بيۋرو 19-شى جۇڭگو ورتالىق كوميتەتىنىڭ التىنشى پلەنارلىق ءماجىلىسىن 8-11 قاراشا ارالىعىندا وتكىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى" دەپ حابارلادى سينحۋا مەملەكەتتىك اقپارات اگەنتتىگى.

وندا باسشىلىق پارتيانىڭ "نەگىزگى جەتىستىكتەرى مەن تاريحي تاجىريبەسى" تۋرالى قارارعا كەرى بايلانىس ىزدەگەنىن جانە ول پلەنۋم بارىسىندا قارالاتىنىن ايتتى.

كوشباسشىلار پارتيا قۇرىلعاننان بەرگى 100 جىل ىشىندە ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزگەنىمەن، وسى عاسىردىڭ ورتاسىنا قاراي "ۇلتتىق جاڭارۋ" ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن قىراعى بولۋى كەرەك دەگەن قورىتىندىعا كەلدى. 

قاراشا كەزدەسۋى ءتوراعا سي سزينپين ءۇشىن پارتيانىڭ بيلىگى مەن ونىڭ كوشباسشىلىق مارتەبەسى تۋرالى رەسمي وزگەرىستەردى كۇشەيتۋ جولىندا ماڭىزدى وقيعا بولماق. ال كەلەسى جىلى جۇڭگو ۇلتتىق قۇرىلتايى وتەدى. ول ون جىلدا ەكى رەت شاقىرىلادى.

باقىلاۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بۇل شەشىم – جۇڭگو بيلىك پارتياسىنىڭ الداعى بىرنەشە ونجىلدىقتارداعى باعىتىن انىقتاي الاتىن ماڭىزدى ساياسي بۇرىلىسقا اينالادى.

بۇعان دەيىن جۇڭگو كوممۋنيستىك بيلىگىنىڭ تاريحىنداعى كەزەڭدەردە ەكى ماڭىزدى قارار قابىلداعان:

العاشقى "تاريح تۋرالى قاۋلى" 1945 جىلى ماو سزەدۋن داۋىرىندە بولدى. ماو قارسىلاستارىن السىرەتىپ، پارتيا سەزىنەن كەيىن ءوزىنىڭ كوشباسشىلىعىن ورناتتى. 

ەكىنشىسى، 1981 جىلى دەن ءسياوپيننىڭ باسقارۋىندا بولدى. ول كەزەڭدە ماو جاساعان ون جىلدىق مادەني توڭكەرىسىندەگى پارتيانىڭ قاتەلىكتەرى مويىندالدى جانە دەننىڭ "اشىق ەسىك جانە رەفورما" ساياساتىن قابىلداۋعا نەگىز قالاندى.

قىتايدىڭ شەشىم قابىلدايتىن جوعارعى ورگانى ساياسي بيۋرو دۇيسەنبىدە ءسيدىڭ جەتىستىكتەرىن باسا ايتتى. ونىڭ ەڭبەگى وتكەن كوشباسشىلاردىڭ تابىستارىنىڭ جالعاسى بولعانىن اتاپ ءوتتى. جۇڭگو ءقازىر ەكونوميكاسى قارقىندى دامىعان جاھاندىق دەرجاۆاعا اينالعانى ايتىلدى.

بەيجىڭدەگى سينحۋا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇلتتىق ستراتەگيا ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى سيە ماوسۋن بۇل شەشىمدى "كوممۋنيستىك پارتيا ءوزىنىڭ العاشقى 100 جىلىن قالاي كورەتىنىن جانە الداعى 100 جىلدا قالاي جالعاساتىنىن" قورىتىندىلايدى دەپ كۇتەدى.

وسىنداي تاريحي كەزەڭدە ماو مەن دەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ جەتىستىكتەرىن بايانداعان. سي جاڭا قاراردا پارتيانىڭ تابىستارى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى مالىمدەۋى مۇمكىن. 

– ءسيدىڭ ىستەپ جاتقاندارى – وزىنەن بۇرىنعى ساياساتتى جالعاستىرۋ. مىسالى، دەن "جۇڭگو الدىمەن كەيبىر ادامدارعا باي بولۋعا مۇمكىندىك بەرەدى" دەگەن، ءبىراق ول سونىمەن بىرگە "ورتاق بايۋدى (دامۋدى)" باستى ماقسات رەتىندە ايتقان. سي ءدال وسىلاي جاساۋعا تىرىسادى، – دەدى سيە.

ءسيدىڭ وتكەن جىلدان باستالعان جاپپاي رەپرەسسياسىنان كەيىن، ساراپشىلار اراسىندا "ماو كەزىندەگى مادەني ريەۆوليۋسيانى سي قايتالاي ما؟" دەگەن ساۋالدار تۋىنداعان. 1966-1976 جىلدار ارالىعىندا ماو كوممۋنيستىك پارتياعا "ادالدىعىن ءبىلدىرىپ"، كاپيتاليزمگە قارسى "مادەني ريەۆوليۋسيا" جۇرگىزگەن. ماماندار سول كەزەڭدە قىتايدىڭ دامۋى ون جىلعا كەرى شەگىنگەنىن ايتادى. ماو ومىردەن ءوتىپ، 1978 جىلى دەننىڭ جاڭا "اشىق ەسىك جانە رەفورما" ساياساتىنان كەيىن، "قىتايشا ەرەكشەلىگى بار سوسياليزم" دەپ اتالاتىن جاڭا جۇيەگە اۋىستى. بۇل جۇيە اتى "سوسياليزم" بولسا دا، باسى ءبۇتىن نارىقتىق ەكونوميكا بەت بۇردى. ماماندار وسى جۇيە بەيجىڭنىڭ الەمدەگى ەكىنشى ەكونوميكالىق دەرجاۆاعا اينالۋىنا كومەگىن تيگىزگەنىن ايتادى. 

نانكين ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ساياساتتانۋشىسى گۋ سۋ جاقىندا جاريالاناتىن قاراردا نە ايتىلاتىنى تۋرالى پىكىر ءبىلدىردى. ول ءسيدىڭ مادەني ريەۆوليۋسيا مەن ماو سياقتى داۋلى وقيعالاردى باعالاۋدا ەرەكشە ەشتەڭە ايتپايتىنىن مالىمدەدى. ءسيدىڭ رەپرەسسياسى ماونىڭ مادەني ريەۆوليۋسياسىنا ۇقسامايتىنىن جەتكىزدى. 

"[رەسمي] ەشقانداي وزگەرىس بولمايدى جانە ول 1981 جىلعى قاراردا ايتىلعانداردان اسىپ تۇسپەيدى. مادەني ريەۆوليۋسيانىڭ جالپى باعاسى وزگەرمەيدى (ونى اقتامايدى) ... ول ءتىپتى ماڭىزدى ەمەس بولۋى مۇمكىن" دەدى گۋ.

وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازىرگى جۇڭگو تاريحى مەن ساياساتى بويىنشا پروفەسسورى رانا ميتتەردىڭ ايتۋىنشا، باسشىلىق ۇلتتىڭ سوڭعى 100 جىلداعى تۇراقتىلىقتى كورسەتەتىن بايانداماسىن قۇرۋعا تىرىسادى. جوسپار كەلەسى عاسىرعا جاسالعان.

"دۇربەلەڭ كەزەڭدەر تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى ايتپاي-اق، پارتيانىڭ قۇرىلۋىنان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بىرتىندەپ ىلگەرىلەۋدىڭ اسەرىن جاساۋعا تىرىسۋى مۇمكىن. ونىڭ ورنىنا [تاريحي] وقيعالارعا كوبىرەك شوعىرلانۋى مۇمكىن" دەدى ميتتەر.

قاتىستى تەگتەر :

پىكىر قالدىرۋ

قاتىستى ماقالالار