Búgin Úkimet janydaǵy Jer reformasy jónindegi komısıa Kókshetaý qalasynda bas qosty. Jıynǵa jergilikti belsendiler, agroónerkásiptik keshen ókilderi de qatysty, - dep habarlaıdy Qamshy.kz.
Bir qýantarlyǵy oblys ortalyǵynda ótken jıyn da Astanadaǵy otyrystardan bir kem bolmady. Qaıta jergilikti belsendiler men sharýalar batyl pikir bildirip, jer reformasyna qatysty ózekti problemalardy alǵa tartty.
Kóshedegi sharýalardyń kóbi jerdi sheteldikterge jalǵa berý, el azamattaryna jeke menshikke satý ulttyq qaýipsizdikke zor qater tóndiretinin aıtyp qana qoımaı, aýyl men agrarlyq saladaǵy ózekti máselelerdi de kóterdi. Máselen, «Eńbek» sharýa qojalyǵynyń basshysy Qýanysh Raqyshev jer kodeksine jalǵa alynǵan jer memlekettiń muqtajdyqtaryna qaıtarylǵan jaǵdaıda shyǵyndy óteý týraly norma engizý kerektigin usyndy. Sharýanyń aıtýynsha, keıbir shalaǵaı basshylardyń kertartpa sheshimderi kesirinen jerdi jalǵa alyp, uzaq merzimdi josparlar quryp otyrǵan dıqandar zardap shegetin kórinedi.
Burynǵy Jer kodeksinde shyǵyndy óteý máselesi qarastyrylǵan bolatyn. Jańa kodekste memlekettiń muqtajdyqtary úshin jalǵa alynǵan jerdi qaıtaryp alý kezinde shyǵyndy óteý jaıy qamtylmaǵan. Eger ol satyp alynsa, shyǵyn óteledi, satyp alynbasa, ótelmeıdi. Máselen biz mal sharýashylyǵymen aınalysamyz. Bizdiń sharýashylyq «Shýche – Astana» avtobany bazasynda ornalasqan. Astananyń aınalasyndaǵy 600 metr aýmaqta jasyl jelek bar, bizdiń jerdi alyp qoıdy, qarsylyq bildirgen joqpyz. Shyǵyn óteldi, keı jerlerde ótelmedi. Alaıda qazir bizdiń aýdan boıynsha 15 ga jerdi qaıtarý jobasy jasalyp jatyr, onyń 8 gektary bizdiń sharýashylyqqa tıesili. Jerdi biz jalǵa alyp otyrmyz, demek shyǵyn ótelmeıdi degen sóz. Al biz lızıńtik kompanıalardan, bankterden uzaq merzimge qarjy alǵanbyz. Budan keıingi kúnimiz ne bolady?», - deıdi ol.
Sharýanyń janaıqaıyna komısıa jumysyna qatysyp otyrǵan ádilet vıse-mınıstri Z. Baımoldına qulaq asyp jaýap berdi. Onyń aıtýynsha, óńirlerde sýarmaly jerlerdi jalǵa alyp otyrǵan azamattardan jaıdan-jaı qaıtaryp alýǵa bolmaıdy. Qaıtaryp alynǵan kúnde de ótemaqy tólenýi tıis kórinedi.
«Sýarmaly aýyl sharýashylyǵy jerleri keı jaǵdaılarda ǵana qaıtarylýy múmkin. Eger erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtar qurý, keńeıtý qajet bolsa, sonymen qatar atalǵan máseleni sheshý joly tabylmasa, jalǵa berilgen jer memleketke qaıtarylýy múmkin», - deıdi óz jaýabynda ádilet mınıstriniń orynbasary Z. Baımoldına.
Kókshedegi bas qosýda basqa da naqty usynystar kóptep aıtyldy. Ǵalym Qasymhan Qusaıynov burynǵy kooperatıvtik sharýashylyq júıesin jandandyrýdy usynsa, qoǵamdyq belsendi Sansyzbaı Muqıtanov jergilikti jerlerdegi sýbsıdıa bólý, jerdi sýbarendaǵa berýdegi biraz bylyqtardy alǵa tartty.
Komısıa quramynda burynǵy otyrystarda da batyl pikirimen kózge túsken saıasatker Januzaq Ákim bul joly «Jerdi shetelge jalǵa berip, mol ınvestısıamen qatar ozyq tehnologıalardy ákelemiz» deıtin qasań qaǵıdany naqty dáleldermen joqqa shyǵardy.
«Qytaıdyń 52 kompanıasyn ákelip, kásiporyn ashamyz deıdi. Olar Afrıka elderinde sońǵy 20-25 jylda jumys jasady. Ol jerde eshqandaı jańalyq joq. Kórshi halyq qoı, olarmen jaqsy jumys jasaýymyz kerek. Biraq Qytaıda medısınada úlken problema bar. Úsh túrli onkologıa - asqazan, baýyr, kókbaýyr derti boıynsha álemde eń aldyńǵy orynda tur, bul ári qaraı óse beredi. Kók shaıdy búkil Eýropalyq odaq alty jyl buryn toqtatty. Qytaıdan oıynshyqtardy alýdy da toqtatty. Keletin tehnologıalardyń túrli talaptarǵa sáıkestigin baqylaýymyz kerek», - dedi Januzaq Ákim.
Aýylsharýashylyq maqsattaǵy jerlermen qatar, jeke turǵyn úı qurylysyna arnalǵan jerlerdi bólý máselesi de búginde kópti tolǵandyryp otyr. Osy oraıda, saıasattanýshy Aıdos Sarym 10 sotyq jer berý máselesiniń de quqyqtyq turǵydan naqtylanbaǵanyn kóterdi.
«10 sotyq degen máselege keleıikshi, bul endi taza zańdaǵy popýlısik bap sekildi. Sebebi, ol jer kimge berilýi tıis, qalaı berilýi tıis ekeni belgisiz. Ár adamǵa 10 sotyq beremiz deıtin bolsaq, úkimettiń qoryndaǵy jer jetpeıdi jáne onsha kólemde ınfraqurylym tartylǵan jer joq. Shynyn aıtý kerek qoı, Almatyda, Astanada, myna Kókshetaýda jurtqa beretin jer joq. Iaǵnı, bul máseleniń anyq-qanyǵyna jetip, durystap qolǵa alý kerek sekildi, moratorıı engizip, toqtata turý kerek pe... Sebebi azamattar arasynda jurt 100 myńdap alyp jatqanda, nege 10 sotyq ala almaımyn degen áńgime bolady. Qoǵamtanýshy, áleýmettanýshy retinde aıtarym, bul endi taza daý-janjaldyń oshaǵy. Qazir ákimdikterdiń halyqpen tildesýge, túsindirýge múmkindigi bar. Al erteń 5-10 myń adam jetip kelse, olarǵa ákimdik basý aıta ala ma, joq pa, belgisiz. Sondyqtan úkimet tarapynan osy máselege toqtaý bolatyn sheshim qabyldaný kerek»,- deıdi Aıdos Sarym.
Komısıa otyrysynda Baqyt Smaǵul, Tólegen Ábdın, Almas Seıitqazınov bastaǵan óńir azamattary biraýyzdan jerdiń sheteldikterge jalǵa berilmeýin, el azamattarynyń da jeke menshikke satyp almaýyn shekteý qajettigin aıtyp otyr.
Árıne, búgingi otyrysta belgili-bir sebeptermen kelsin-kelmesin jer saýdasyn ashyq qoldap, reformaǵa narazylyq tanytqandardy aıyptaǵandar da boldy. el sengen K. Saǵadıev, B. Tileýhan syndy azamattardyń ózi bul máselede dúbara kúı keship, birdi aıtyp, birge ketip otyrǵanda aımaqtarda da ondaı «kezekshi sheshender men kósemderdiń» tabylýy zańdylyq. Degenmen, qolyna ketpen ustaǵan sharýa da, qalam ustaǵan jýrnalıs te, jer taǵdyryna alańdaýly basqa da qarapaıym azamattar Astanadan kelgen komısıaǵa eldiń tilegin, ustanymyn anyq jetkizdi. Komısıanyń Aıdos Sarym, Januzaq Ákim, Aqylbek Kúrishbaev, Muhtar Taıjan, Dos Kóshim syndy músheleri de batyl málimdemeler jasap, naqty da dáıekti usynystarymen eldiń eńsesin kóterip tastady.
Muhtar Taıjannyń aqparat quraldarynda birneshe ret daý týǵyzǵan S. Kýlagınge «Ieligińde qansha jeriń bar?» degen suraqty tótesinen qoıýy, Januzaq Ákimniń qytaılyq qaýipti tehnologıalardan saqtandyryp, salystyrý jasaýy, Dos Kóshimniń jer úshin shyr-pyr bolǵan, sonysy úshin bıliktiń qýdalaýyna ushyraǵan azamattardy aqtap sóılegeni komısıa jumysynyń jetistigi dep baǵalaýǵa turarlyq. Shilde aıyna deıin komısıa túrli quramda basqa da óńirlerde jınalatyn bolady. Sol basqosýlarda jergilikti belsendiler batyldyq tanytyp, naqty problemalardy kótere bilse, Úkimettiń de ıligeri, amalsyzdan bolsa da aty shýly «Jer kodeksine» ózgerister ázirleıtini sózsiz. Qysqa qaıyrar bolsaq, Jer komısıasynyń Kókshedegi bas qosýy kóńildegi biraz kúdikti seıiltip, úmit otyn qaıta jaqqandaı boldy.
Jomart Abdollauly
