Óskemende Shýshannıkov degen azamat bar. Almatyda Shımanskaıa. Bir bettik aqparatty memlekettik tilge aýdarǵysy kelmeı, myń syltaý oılap tabatyn Shýshannıkovke Polına Shımanskaıany úlgi etkim keledi. Qazaq eline, jerine degen súıispenshilikke tunyp turǵan jyly jazbalarǵa toly Polınanyń feısbýk paraqshasyna kezdeısoq tap bolǵan men shetelde demalyp júrgen jýrnalıstiń qaıta-qaıta mazasyn alyp, oryssha suraq qurastyryp, áýpirimdep suhbat aldym. Qazaqtyqqa kelgende mensinbeýshilik pen tákapparlyq tanytyp júrgen qaıyrymsyz qazaqtardyń ar-namysyn oıatyp, ózge ult ókilderine motıvasıa syılasam, maqsatymnyń oryndalyp, bári beker bolmaǵany.

-Polına, jańbyr mólsherden tys jaýyp, astanalyqtar qaıyqqa minip júrgenin feısbýkten kórgen shyǵarsyz. Madrıd qalaı aman ba jaýyn-shashynnan?

Ispanıanyń ońtústigindemin. Bul jaqtyń aýa raıy jyp-jyly, adamdary da jyly júzdi, qonaqjaı, keńpeıil. Turǵyndardy jerlesterime qatty uqsatamyn. Eń qyzyǵy, olar bir-birin kórgende betten eki ret súıisip amandaspasa, kóńilderi kónshimeıdi eken.

-El aralap, qydyryp júresiz. Kórgen-bilgenińizdi qaǵazǵa túsiresiz, kórkem fotolarmen tolyqtyryp, oqyrman nazaryna usynasyz. Muny travel-jýrnalızm (aǵylshynnan aýdarǵanda «saıahat» degen maǵyna beredi) dep ataıdy. Jýrnalısıkanyń jańa janrynyń negizgi máni qandaı?

Bir orynda otyrǵandy unatpaımyn. Saıahatqa janym qumar. Saıahat degen mindetti túrde muhıt asyp, ushaqqa otyrý emes. Talǵarǵa nemese Qaskeleńge barsam da tolqımyn. Sebebi kez kelgen sapar deńgeıge, masshtabqa, qashyqtyqqa qaramastan erekshe jańa áser syılaıdy: jańa adamdardy keziktiresiń, jańa aqparat alasyń, jańa dúnıeni tanısyń.

-Nesin jasyramyz, halyqtyń kóńil-kúıi túsińki, bılikten, júıeden kóńili qalǵan, qaltalary bolsa, tesik. Sodan bolar qylmystyń túri kóbeıgen. Denısten aıyrylǵan qazaq qaıǵydan qan jutyp qaldy. Shetelden kelgen saıyn kóńilińizge kirbiń túspeı me?

Boıymdy depressıa bıleıtini ras. Ýelsten kelgen kórshim meniń Qazaqstannan ekenimdi estigende «Borat» dep aıǵaı saldy. Endi biri Denıs Tendi tapa tal túste qalanyń qaq ortasynda aınaǵa bola pyshaqtap ketkendigi ras pa dep saýal qoıýǵa asyǵady. Kóńil-hoshym eriksiz túrde túsedi. Biraq men Qazaqstanǵa shań jýytpaýǵa tyrysamyn. Biraq otandastaryma bir ótinishim bar: kez kelgen dúnıege ózindik kózqarasymyz bolsa deımin. Batys elderinen bazarlyq qana alyp ketýdi maqsat tutpaı, kórgen-bilgen dúnıelerge súıene otyryp, dúnıetanymdy keńeıtýge umtylýymyz qajet. Mysaly, kóshede kele jatyp túkirmeý, qoqysty tek jáshikke laqtyrý degendeı usaq-túıekten bári qurylady. Mıhas qalashyǵynda jergilikti ákimıattyń jastar isi jónindegi bólimi balalarǵa arnap «Qalaıda tiri qalǵysy keletin zombı» oıynyn uıymdastyrýy maǵan kóp oı saldy. Túni boıy saýyq-saıran salǵan bala-shaǵaǵa qarap, bizdiń jastardy aıap kettim. Birden «Rýhanı jańǵyrý» aıasynda  ótkiziletin ish pystyrarlyq is-sharalardy esime aldym. Sebebi dóńgelek ústeldermen shekteletin sharalarda baıǵustar qalǵyp-múlgip otyrady. Bir qýanyshtysy, kúni keshe qabyrǵaǵa sýret salý buzaqylyq dep baǵalanatyn, al búgin sol «buzaqylar» úshin graffıtı festıvali arnaıy túrde uıymdastyrylady. Demek ýaqyt zymyrap ótken saıyn belgili bir nársege degen adamnyń oı-kózqarasy da ózgeredi. Basty shart – ózgeriske umtylý, ózgeristen qoryqpaý.

-«Memleketke jaltańdap qaramaıtyn boldyq. Óz-ózimizdi emdeımiz, qorǵaımyz, qoldaımyz, bilimmen sýsyndatamyz. Kómekke muqtaj jandarǵa da ózimiz bas-kóz bolamyz, aqsha jınaımyz» dep jazasyz feısbýkte. Týrasyn aıtqansyz. Jerlesterdiń qumǵa aınalǵan erik-jigerin qalaısha nyǵaıtamyz?

Pesımızm men panıkadan paıda joq. Ispanıada 18 jyldan artyq ýaqyt ómir súrip jatqan qazaq áıelderimen tanystym. Qyzylordalyq Baqyttyń oqıǵasyn aıtyp bergim keledi. Oqyǵan-toqyǵan otbasydan shyqqan, ózi de joǵary bilimdi Baqyt 23 jasqa deıin kúıeýge shyǵyp úlgermegendikten áýletti masqaralamas úshin birinshi kezdesken adamǵa oılanbastan turmysqa shyǵyp ketken. Sóıtse kúıeýi ol oılaǵandaı aqyldy bolmaı shyǵady. Jańa otbasyda aýa jetpeı, tynysy tarylǵan ol eki jyldan keıin qyzyn alyp, úıden jyraqqa ketedi. Óz ómiri úshin kúresýdi qolǵa alǵan Baqyt jańa jumysqa ornalasady. Brıtandyq kúıeýin de sol jerde kezdestiredi.  Bastapqyda bir-biriniń aıtqan sózin túsinbeıtin eki ǵashyq mımıkamen, júrekpen tildeskenderi qupıa emes. Birshama ýaqyttan keıin ǵana Baqyt aǵylshynsha sóılep úırenedi. Búgingi tańda Baqyt qyzymen Ispanıada turady, kúıeýi ekeýi kásiptiń tilin tapqan jandar. Ómirin qaıtadan aq paraqtan bastaýdan qoryqpaǵan Baqyt birde maǵan mynandaı sózder aıtty: «Alǵa jyljýdan qoryqpaý kerek. Til úırenýge bolady. Múmkin emes dúnıe joq. Ádiletsizdikke kóný ómirińdi kúl-talqan etedi. Álemge ashyq, ómirge ǵashyq bol!» «Kúıeýim men anamnyń aıtqandaryna kóne bergende ómirge ókpesi qara qazandaı, úbirli-shúbirli, biraq ishteı baqytsyz, shyn taza mahabbattyń ne ekenin bilmeıtin sorly bolatyn edim»,-dep sózin aıaqtaǵan bolatyn ol. Baqyttyń oqıǵasy kóp adamǵa úlgi bolarlyq, motıvasıaǵa toly oqıǵa dep bilemin. Sondyqtan da osyndaı jigerli jandardan suhbat alýǵa asyǵamyn. Meniń suhbatymdy oqyǵan oqyrman da ómirde óz ornyn tabýǵa umtylsa, men úshin qýanysh, men úshin jetistik.

-Sizdiń jazbańyzdan taǵy da bir úzindi keltireıin. «Polıseıdiń aýzynan «qurmetti pálenshe pálenshe» degen sózdi estigende seni mazaq qylyp turǵandaı ózińdi birtúrli aıanyshty sezinesiń. Quqyq qorǵaý organdarynyń ǵımaratyna bas suǵa qalsań, ózińdi kináli sezine bastaıtynyń taǵy bar. Kenje ulymnan «Kimnen, neden qatty qorqasyń?» dep surasam, «polısıadan» dep kesip jaýap qaıtardy» depsiz. Polısıa kómegine júginip kórip pe edińiz? Bizdiń polıseı men sheteldiń polıseıin salystyryp kóreıikshi.

Meniń jazbalarymdy kóńil bólip oqyǵanyńyzǵa alǵys aıtamyn. Polısıaǵa kúnim túsken kúnder bolǵan. Ondaıda amal joq qyzmettik jaǵdaıymdy paıdalanamyn. Sebebi shyndyǵyn aıtqanda onsyz másele sheshilmeıdi. Jaqsy polıseıler bar, biraq jumysyn nemquraıdylyqpen jasaıtyndary da barshylyq. Ispandyq polıseılerdiń symbattylyǵyna erekshe toqtalǵym keledi. Bizdikiler qarny qampıyp júrse, olar óz dene turpatyna qatty mán beredi. Jol kórsetýdi nemese belgili aqparatty suraǵan boıda ıspandyq polıseıler kómektesýge barynsha tyrysatynyna kúmán keltirmeısiń.  Al, aqsha usynsań, sharýań bitti deı ber. Bizde kerisinshe. Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵyndaǵy Kóshi-qon polısıasynyń qyzmetkeri ulymnan qolyna alǵaly otyrǵan ómirindegi alǵashqy pasporty úshin eki myń teńge suraǵanyn eske alǵym kelmeıdi. Bul ne sumdyq? Jazbamnan keıin sol qyzmetkerdi qyzmetinen qýdy.

-Sózdiń basyn Shýshannıkov degen famılıadan bastaǵan bolatynmyn. Túsindire keteıin. Shýshannıkov degen azamat «Vostochnık-3» baý-baqsha qoǵamdastyǵynyń tóraǵasy, Óskemen qalasynyń turǵyny, biraq azamattyǵy Reseıdiki. Jınalystardy qazaqsha ótkizýge qarsy, habarlamalardy, jalpy aqparatty memlekettik tilge aýdarýǵa aqshasy joq, túptep kelgende nıet-qulqy joq Qazaqstannyń patrıoty (Shýshannıkovtyń óz sózi-red.). Qostanaıdan tegin aýdarmashy taýyp bersek, «ınternetim joq», — dep qıynnan qıystyratyn, «Qamshyǵa» shaǵymdandyńdar» dep turǵyndardyń sýyn, jaryǵyn óshirip tastaıtyn  dókeı. Qazaq jerinde turyp, qazaq tilin syılamaıtyn osyndaı patrıottardy qaıtpekpiz?

Ondaı adamdardy túsinbeımin. Qurmet pen syılastyq qaıda? Tyrysyp baǵýǵa ne kedergi? Qazaq tilin qurmettemeseń, Qazaqstannan ketkeniń abzal. Ózińe unaıtyn tilde qarym-qatynas jasaıtyn jerge qonys aýdar. Qazaq degen óte mádenıetti halyq. Bir orys úshin búkil aýyl qazaǵy oryssha til syndyryp otyrady. Al, eger arasynda qazaqsha túsinetindigińdi bildirip, bir-eki sóz aıtsań, seni qolpashtap, maqtaı jóneledi. Kez kelgen tildi tez úırenip alatyn qazaqqa tań qalamyn. Sol úshin de uıalamyn. Qazaq tilin úırenýge asyqpyn, eń quryǵanda, qazaqsha emin-erkin túsiniskim keledi.

-Patrıot emesterdi qaıtemiz?

Men sot emespin, biraq olardyń jaǵdaıy onsyz da múshkil dep oılaımyn. Sebebi negatıvte, qarańǵyda ómir súrý ońaı emes.

- "Qaıda júrsem de kózben qazaqty izdeımin", — deısiz. Siz úshin osynshalyqty tartymdy, janyńyzǵa jaqyn qazaq janynyń qudirettiligi  nede?

Qazaq halqy qarapaıym halyq. Sol sebepti olarmen aralas-quralas bolǵan jeńil. Qazaq janynyń qudyrettiligin sózben aıtyp túsindire almaspyn. Qazaq dese, kóz aldyma asylǵan bir tabaq et elesteıdi.

— Qazaq tiliniń aýdarma máselesin kótergen bolatynsyz. Aqparat mınıstrligin de qulaǵdar ettińiz. Olar bolsa aýdarmany sol memlekettiń ózi jasaıtynynan habarsyz bolyp shyǵypty. Nátıjesinde bul isti qolǵa alatyndyqtaryna ýáde beripti.
«Atalmysh áńgime mamyrda boldy. Qazaqtyń oıy, pikiri áli kúnge sheıin álem úshin jabyq. Sebebi avtorlardyń ne jazyp jatqandyǵynan álem beıhabar. Olar aýdarma jasaı almaıdy. Aýdarmaǵa salyp, kerek aqparatty alaıyn dese, aýdarylatyn tilder qatarynda qazaqsha joq.  Qanshama mıllıon aqsha memlekettiń bet-beınesi, ımıji úshin jumsalýda, biraq osyndaı mańyzdy dúnıeler nazardan tys qalǵan. Jaqsy, sapaly aýdarma arqyly avtorlarymyz tanylyp, sol arqyly qazaqtyń úni álemdik arenadan estiletin  be edi», — dep usynys aıtqannan beri qanshama ýaqyt syrǵyp ótti. Mınıstrlik únsiz be áli?

Mınıstrlikke suraý saldym. Ázirge bári tynysh, ókinishke qaraı. Sheteldikter qazaqtardyń ne jazyp jatqanyn túsinbeıdi. Áleýmettik jeli qazaqshany aǵylshynshaǵa aýdarmaıdy. Google aýdarmashy da tym álsiz. Qysqasy, jaǵdaı máz emes.

-Qazaq tilin qanshalyqty bilesiz? Sizdiń qyzyǵýshylyǵyńyzdy kim jáne qalaı oıatty?

Qazaq tilin úırený ústindemin. Jeke muǵalimmen de aınalystym. Ár kún jańa sózderdi úırenemin. Degenmen qazaqsha sóıleýden uıalamyn. Aǵylshynsha, poláksha, ıspansha túsinemin. Sol sebepti senimdi túrde aıtaıyn, qazaq tili – qıyn til. Biraq sheginbeımin. Jýrnalıs bolǵandyqtan tildi bilmeý meniń jumysyma kedergi keltiredi. Resmı tilde oı-pikirin aıta almaıtyndar da kóp. Al, memlekettik tilde ótkiziletin konferensıalar kóbeıip barady. Demek bárimiz túbinde qazaqsha sóıleımiz. Orys tili de bizge, árıne, artyq etpeıdi. Abaı aıtpaqshy tildi bilý adamnyń jan-dúnıesin baıytady. Shetelde baǵy janǵan bizdikilerdi kezdestiremin. Olardyń eń birinshi qolǵa alǵan dúnıesi – shet tilin úırenýi.

-«Uıatty» qalaı túsinesiz? Bul sózdiń maǵynasy siz úshin qanshalyqty tereń, aýqymdy? 

Uıatty bolǵan durys qoı. Biraq «oıbaı, anaý uıat, mynaý uıat» degendi qabyldaǵym kelmeıdi. Bul aıaǵymyzǵa tusaý bolatyn ótken kúnderdiń sarqynshaǵy dep bilemin. Uıat degen bireýdiń ómirin qımaý, múlkin tonamaý, zına jasamaý, shyqbermes Shyǵaıbaı atanbaý, qalǵany bos áńgime.

Polına: Qamajaıdy myń burala bıleımin. Arnaıy horeograftan úırengenmin. Shetelde qolqa salsa, qamajaıdy bılep beremin. Aýylǵa baryp, qurt jasaǵanymdy maqtanyshpen aıtqym keledi.

Jazıra Baıdaly: Atalmysh suhbat o basta orys tilinde jarıalanǵan bolatyn. Bul men úshin qyzyq tájirıbe boldy. Arasynda usaq-túıek qatelikterge jol bergen meni orys tildi aýdıtorıa jerden alyp jerge salýǵa daıyn turdy. Tipti biri maǵan tegin korektorlyq kómek usyndy. Osyndaı jan qıarlyqty olar qazaq tiline kelgende tanytsa degen nıetim bar. Olar da men sıaqty táýekelge bel býyp, qazaqsha jazyp kórsin, qazaqsha sóılesin. Men sıaqty kóp qazaq tegin korektorlyq kómek kórsetýge daıar.