Birde teledıdardan turǵyndardyń reaksıasyn tekserip kórmek bolǵan jýrnalıser tapa tal túste kóshede «qyz alyp qashý» kórinisin kórsetkeni bar. Jan shoshyrlyq daýyspen oıbaı salǵan qyzdy buıym qurly kórmeı, tórt aıaqty maldaı óńgerip, kólikke atyp urǵanda, ótip jatqan jurttyń bári muny kóz úırengen qalypty jaǵdaıdaı baǵalap, birde-bireýi máý demegen sonda. Bul neni bildiredi?
Aldymen «qyz alyp qashý» degenniń basyn ashyp alalyq. Qyz jigitimen ózara kelisip, ata-anasyna bir aýyz aıtpaı ózi sheshim qabyldap bóten bireýdiń tabaldyryǵyn attap kete barsa, muny «qyz alyp qashý» emes, «qyzdyń qashyp ketýi» deıdi. Bul endi, kúndelikti ómirde kóp kezdesetin, kóbine-kóp nekelesýshilerdiń materıaldyq qıyndyqtaryna bolmasa qalyńdyqtyń áke-sheshesiniń kúıeý balaǵa, ne qudalaryna kóńili tolmaǵandyqtan kelisimderin bermeýine baılanysty týyndaıtyn, bul kúnde jurttyń kózin de úıretken, kóńilin de kónshitken jaǵdaıattar. Bul jaǵdaıǵa keıde ata-analary da kelisimin berip ózderi «bilmeı qalǵan» bolyp jatatyny jasyryn emes. Keshegi keńes zamanynda osylaı edi. Qazirgideı meıramhanada dúrkirep ótetin «qyz uzatý toıy» – táýelsizdiktiń ákelgen jemisi. Al keńes zamanynda úılengenderdiń bári derlik qazirgi báıbishelerin kezinde joǵarydaǵydaı «alyp qashqandar». Sondyqtan «qyz alyp qashý» degen sózdiń aldyna «zorlyqpen» degen sózdi qossaq, biz qozǵaǵaly otyrǵan másele túsinikti bolady. «Zorlyqpen qyz alyp qashý» dep boıjetkendi erkinen tys, kúshtep, zorlyqpen alyp ketýdi aıtady. Muny bul kúnde keıbireýlerdiń burynnan qalǵan dástúrimiz dep soǵatyndary da bar. Bul eshqandaı da dástúr emes, baryp turǵan qylmys, jabaıylyq! Qazirgi zaman turmaq, burynǵy kezeńde de qylmys sanalǵan. Al negizinde «qyz alyp qashý» dástúri qazaq qoǵamynda tanymaıtyn adamdar arasynda quda túsý kezeńinde oryn alǵan. Ol qazirgi kúnde de oryn alyp júrgendeı – qyzdyń «qashyp ketý», al jigittiń «alyp qashý» dástúri. Bul erikti túrde júzege asatyn «operasıa», ıaǵnı atastyrylǵan jigitke kóńili tolmaǵan qyz óziniń «aqsúıek oınaǵan», «bala kúnnen birge ósken» ne taǵy basqa sebeppen unatqan, súıgen jigitimen birge óz erkimen qashady. Sodan keıingi másele atastyrylǵan jaqpen bılerdiń kelissózi, berilgen qalyń maldyń óteýi, at-ton aıyby degen sıaqty. Osy dástúrdiń qazirgi kúni óńin qaradaı ózgertip jiberdik. Tanymaıtyn bireýlerdiń «basyp áketý» oqıǵasyn jurt sanasyna «dástúr» dep sińirgenimiz sonshalyq, selt etpeıtin jaǵdaı qalyptasty. Qyzdardyń bul bizdiń ata dástúrimiz dep senip qalyp, kóndikkeni sondaı, ne ózi, ne týysqany tıisti organdarǵa habarlamaıtyn, tipti aq jaýlyǵyn jerge tósegen kempirler «menen attap ketseń, baqytsyz bolasyń, qarǵaımyn» dep psıhologıalyq shabýyl jasap jatyp alatyn oqıǵalar sırek te bolsa el ishinde, ásirese ońtústik pen batys óńirlerdiń aýyldy jerlerinde kezdesip jatatyny jasyryn emes. Osyndaı zorlyqpen esik attap, týlap jatqan «kelindi» kóndirý úshin abysyndary uryp-soqqan, jasyryn kameraǵa túsirilgen vıdeony qaıbirde qalyń jurttyń teledıdardan da kórip, qatty kúıingeni bar. Bul jerdegi qyz urlaý eshqandaı da ata dástúr emes, jabaıylyq, soraqylyq ekeni daý týdyrmasa kerek. Adam quqyn bulaısha buzatyndar aıaýsyz jazalanyp jatsa, oǵan qaıta qol soqpasa, esi durys eshkimniń qarsy kelmeıtini anyq.
Árıne, ómir bolǵan soń, kezinde «basyp áketilgen» qyzdardyń bul kúnde sary qaryn báıbishe atanyp, eshqandaı ókinishsiz baqytty ómir súrip jatqandary joq emes. Keıbirde sony úlgi retinde kórsetip jatamyz. Ómir bolǵan soń árıne, eski jara jazylmaı turmaıdy. Úsh kúnnen soń adam kórge de eriksiz úırenedi. Sondyqtan «basyp áketilgen» baqyttylardyń ómiri el ishinde úlgi etetin jaı emes shyǵar.
Sonymen «qyz alyp qashý» qylmys pa, joq ata dástúr me dep jalaýlatyp júrgenderge aıtarymyz, aldymen atalmysh sózdiń basyn tolyqtaı ashyp alý kerek. Birin biri súıgen, ne biri unatyp, ekinshisi nekelesýge kelisim berip, ýaǵdalasqan kúni «alyp qashqan» oqıǵalarǵa qandaı zańmen qylmystyq sıpat beresiz. Erkinen tys qyz urlap, ony májbúrli túrde áıel etý bir basqa, onyń qazirgi zamanda óte sırek kezdesetin jaǵdaı ekeni anyq. Ondaılarǵa qazir de, keńes zamanynda da zań qatal bolǵany belgili. Keıde osyndaı ilýde bir kezdesetin oqıǵalardy orystildi basylymdardyń ilip áketip, tapbir jappaı etek alǵandaı «jabaıylyq» dep jalaýlatyp jatatyny qazaqty tuqyrtýdan basqa túk emes. Oǵan ózimiz de attandap ilese jónelemiz. Sóıtip tutas bir aımaqqa batpandaı qara kúıe jaǵa salamyz. Álde men qatelesip otyrmyn ba? Árıne, sóz basynda keltirgenimizdeı, eriksiz qyz alyp qashatyndar el ishinde joq emes, sırek te bolsa bar. Oǵan qatal zań kerek! Biraq «qyz alyp qashý» men «zorlyqpen qyz alyp qashýdy» shatastyrmaǵanymyz jón!
