Bizdiń redaksıamyzǵa belgili qaıratker-aqyn Aýyt Muqıbekten Qazaqstan RespýblıkasyUlttyq Qaýipsizdik Komıtetiniń tóraǵasy Nurtaı Ábiqaevtyń atyna jazylǵan hattyń kóshirmesi kelip tústi. Atajurtyna oralýǵa nıetti qandas qazaǵymyzdyń ýaıym-muńyn arqalaǵan sol hatty biz jolma-jol jarıalap otyrmyz.

Qurmetti, Nurtaı Ábiqaıuly!

Ózińiz jaqsy bilesiz, 1991 jyly 16 jeltoqsanda Qazaqstan táýelsizdigin jarıalaı salysymen, kóp ótpeı, Tuńǵysh prezıdentimiz N.Á.Nazarbaev birden shettegi qandastaryn Atajurt Qazaqstanǵa shaqyrdy. Elbasymyzdyń sol jyly 30 jeltoqsanda Qazaq radıosynyń efırinen:

«Qymbatty otandastar! Ejelgi atamekeninen jyraqtap qalǵan Sizderdi keshegi kúnge deıin ata-baba jerine qaıtyp kele alamyz ba degen suraqtyń alańdatyp kelgenin men jaqsy bilemin. Týǵan jerdiń tútini de ystyq deıdi halqymyz. Qandas baýyrlarymyzdy baıyrǵy ata qonysyna tartý maqsatynda adam pravosy týraly elaralyq erejelerdi basshylyqqa ala otyryp, Qazaqstan Úkimeti «Basqa respýblıkalardan jáne shetelderden selolyq jerlerde jumys isteýge tilek bildirýshi baıyrǵy ult adamdaryn Qazaqstanda qonystandyrý tártibi men sharttary týraly» arnaıy qaýly qabyldady. Sondyqtan ata-mekenge kelemin deýshi aǵaıyndarǵa jol ashyq. Ata-baba árýaǵy aldaryńyzdan jarylqasyn!» (30.12.1991j) degen sózi bizdiń qulaǵymyzda áli tur.

Sol kúnnen bastap, Qazaq kóshiálemniń ár túkpirinen Alataý men Saryarqanybetke alyp shubyrdy da otyrdy.

Arada kelýshilerdiń qatary sıreı bastap edi, Nursultan Ábishuly taǵy da:«...Qandastarymyzǵa qoldaý kórsetip, qamqorlyq jasaýdyń naqty joldaryn aıqyndap alýymyz kerek. Sondyqtan, aldaǵy maqsat-mindetterdi birlesip belgilep alǵanymyz jón. Birinshiden, Parlamentte «Halyqtyń kóshi-qony týraly» zań jobasy qaralýda. Keńinen talqylanyp, qabyldanatyn jańa Zań qandastarymyzdyń jaǵdaıyn jaqsartýǵa septigin tıgizedi dep esepteımin. Ol qandastarymyzdyń qujat tapsyrýda, tirkeýge turýda, azamattyq alýda kezdesetin túrli kedergilerdi joıýy tıis. Bul oraıda bir nárseni qaperde ustaǵan jón. Sońǵy kezderi belgilengen kvota tolmaýda. Týǵan elge taban tireımin, kóship kelemin deýshilerge qashanda esigimiz ashyq ekenin men taǵy da qaıtalap aıtamyn» (Dúnıejúzi qazaqtarynyń IV quryltaıynda sóılegen sózi. 25.05.2011 j.) dep, odan ary bekemdeı tústi.

Tipti,2013 jyly 10 jeltoqsanda «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine eńbek kóshi-qony máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» qandastarymyzǵatórt jylsyz azamattyq berilmeıtin Zań jobasyna qol qoıylyp, arada nebary bes aı, jıyrma tórt kún ótpeı jatyp, 2014 jyly 4-mamyrda:

«Qandastarymyzǵa jol ashýymyz kerek. Qazaqtyń jeri keń. Ornalasamyn degen jerin ózi tańdasyn. Ońtústikte halyqtyń tyǵyzdyǵyn, al soltústikte azdyǵyn da eskerý qajet. Kelgen jastar óz bolashaǵyn jasaý úshin múmkindikterdi paıdalanýy tıis. Osy oraıda úkimet barlyq jaǵynan qoldaý bildirýi kerek!» dep,Úkimetke qaıtadan №1026 batyl tapsyrma berýin – Ult Kóshbasshysy Nursultan Nazarbaevtyń kóregendigi, alystaǵy aǵaıynǵa degen zor qamqorlyǵy demeske esh haqymyz joq!

Sol Zań jobasy qazir Májiliste talqylanýda. Qazirge deıin jeti birdeı otyrysy ótti. Úkimet daıyndaǵan jańajobada qandastarymyzdyń tarıhı Otanyna oralýyna, qalaǵan óńirine ornalasýyna barynsha tıimdilikter qarastyrylǵanyn rızalyqpen atap ótkim keledi.

Ókinishke oraı, QR Úkimetiniń 2014 jylǵy 19 aqpandaǵy №111 qaýlysynda kórsetilgen «Sheteldikter men azamattyǵy joq adamdardy tirkeý jáne olarǵa Qazaqstan Respýblıkasynda turaqty turýǵa ruqsat berý» memlekettik kórsetiletin qyzmet standartyndaǵy «...3) onyń azamattyǵy memleketiniń jazbasha kelisimi retinde bolýy múmkin ketý paraǵy ne shetelge turaqty turý úshin shyǵýǵa ruqsatty rastaıtyn basqa qujat»jáne«...5) azamattyǵy tıesili jáne (nemese) turaqty turatyn memleketindegi sottylyǵy (sottylyǵynyń joqtyǵy) týraly qujat;» degen EKİ ANYQTAMANYŃ óz zańnamalaryna sáıkes Qytaı Halyq Respýlıkasynan keletin qazaqtarǵa berilmeıtini bul Zań jobasynda múlde eskerilmegen.

Sońǵy tórt-bes jylda osy «EKİ ANYQTAMANYŃ» kesirinen kelýshiler qaýyrt azaıdy, Qazaq kóshi toqtady dese de bolady...

Eger, qazir Májiliste ózgertýler men tolyqtyrýlar engizilip jatqan Qazaqstan Respýblıkasynyń 2011 jylǵy 22 shildedegi № 477-IV «Halyqtyń kóshi-qony týraly» Zańynyń «Kóship kelýshilerge QR-daturaqty turýǵa arnalǵan ruqsatty berýden bastartý ne onyń kúshin joıý úshin negizder» degen 49-babynyń 2-shi jáne 9-shy tarmaqtaryn alyp tasamasa nemese ózgerister engizbese, №111 qaýlydaǵy atalǵan EKİ ANYQTAMA qandastarymyzdyń turaqty tirkeýge turýyna, azamattyq alýyna taǵy kedergi bolǵaly tur.

Naqtylap aıtsaq, atalǵan 49-baptyń 2-shi tarmaǵynasáıkes,«sottalǵanǵa deıin turaqty turǵylyqty jeri Qazaqstan Respýblıkasynan tys bolǵan, bas bostandyǵynan aıyrý oryndarynan bosatylǵan» jáne9-shy tarmaǵyna sáıkes, «aýyr nemese asa aýyr qylmys jasaǵany úshin sottalǵandyǵy bolǵan» kóshipkelýshilerge Qazaqstanda turaty tirkeýge turýǵa ruqsat berilmeıdi.

Bul bir qaraǵanda jón sekildi. Otanymyzdyń qaýipsizdi, tynyshtyǵy, azamattarymyzdyń bas amandyǵy úshin jasalǵan shara ekeni kózge uryp tur.

Durys deıik!

Biraq!

Eger, osyndaǵy 2-shi tarmaqta kórsetilgen «sottylyq» boıynsha qarasaq, jazataıym qylmys jasap, jazasyn qulantaza ótep shyqqan soń oralǵan qandastarymyzdy da turaqty tirkeýge turǵyzbaıdy ekenbiz. Mysaly, bir qazaq araq iship otyryp, «Meniń Otanym – Qazaqstan! Prezıdentim – Nursultan Nazarbaev! Qazaqtar, kettik Atajurtqa!!!» dep uran salsa, qylyshynan qan tamyp turǵan komýnısık júıedegi Qytaı bıligi ony «Kapıtalısik eldi, onyń kapıtalıs Elbasyn ańsady» dep, keminde bir jylǵa sottap jiberýi– munda turǵan aqıqat?!

Erteń sol baýyrymyz Elge oralsa, «Sen sottalǵansyń!» dep qabyldamaı qoısaq, qalaı bolady?!

Taǵy bir qyzyq áńgime:bir elde qylmys bolyp sanalǵan jaǵdaı ekinshi bir memlekette qylmys bolyp eseptelmeýi de múmkin ǵoı. Ana bir jyly memlekettik saparmen Qazaqstanǵa at basyn tiregen Kondolıza Raıs hanymdy kútip alǵan qazaq azamattary bir sergip qaıtsyn degen bolýy kerek, Almaty oblysy aýmaǵyndaǵy bir tóbege shyǵaryp, qıqýlap túlki men qoıanǵa qus salǵan búrkitshiler ónerin kórsetken. Qyzyqqa keneledi degen AQSH-tyń sol kezdegi Memlekettik hatshysynyń kóńil-kúıi sol jerde nildeı buzylypty. Búrkittiń aıaýsyz búre túskenin kórgen Kondolıza hanym: «Bularyńyz baryp turǵan qorlaý!», – dep baǵa berip, Amerıkasyna attanyp ketipti.

AQSH-tyń janýarlardy qorǵaý Zańy boıynsha, bul – qylmys, árıne. Qazaqtyń búrkitshilik saltyn dáripteımin degen ol eldegi qazaq ta sottalýy múmkin ǵoı. Elge kóship kelip jatsa, ol da turaqty tirkeýge tura almaı, keri qaıtýy kerek pe?!

Biz jaqsy bilemiz: osy eki tarmaq engizilgen QR-nyń 2011 jylǵy 22 shildedegi №477-IV «Halyqtyń kóshi-qony týraly» Zańyna qoldanysqa enýden buryn Qytaıdan osynda oralǵan qandastarymyzdyń ishinde «sottylar» jetip artylady. Mysaly, jazýshy Jaqsylyq Sámıtuly, Tursynáli Ryskeldıev, Serik Qapshyqbaıuly, Kárim Ákiramı. Mundaı kisiler neshe júzdep sanalady. Kezinde bári Qytaıda júrgizilgen solaqaı saıasattyń qurbany bolǵan, ońshyl-ultshyl degen aıyppen sottalyp, Tarym lagerinde jazasyn ótegen bolatyn.Kelgeli otyrǵandar da áli kóp.Sonda, mundaı adamdardan qandaı qaýip tónbek elimizge?!

Al, 9-shy tarmaqtaǵy«aýyr nemese asa aýyr qylmys jasaǵany úshin sottalǵandyǵy bolǵanǵa»kelsek,mundaı qylmyskerlerdiń qaı eldegi jazasy – ólim ne ómirbaqı bas bostandyǵynan aıyrý! Maqsat Úsenov qusap,BMW X6 markaly kóligimen alty birdeı júrginshini qaǵyp, bir adamdy mert qylyp tastap, bostandyqta taırańdap júretinderge, menshe, bizden basqa elde múlde erkindik joq! Ondaılar túrmeniń túbinde shirıdi...

Qyzyǵy sol – álemniń eń damyǵan jeti-segiz eliniń Kóshi-qon zańyn tekserip kórdik: eshbirinde mundaı bap joq. Óz qandastaryn jappaı shaqyryp, qabyldap, azamattyq berip kele jatqan Izráıl, Germanıa, ReseıZańdarynan da bul tahylettes bapty kezdestire almadyq. Tipti, Táýelsizdikten keıin Elimizden ózge ult ókilderinen qansha mıllıon adam óz Otandaryna qonys aýdardy, sol elderdiń bir de bireýi kelýshilerinen Qazaqstanda sottalǵandyǵy jaıly osyndaı ANYQTAMAtalap etpegen. Qajet bolǵan jaǵdaıda, quzyrly oryndary ózderi suraý salyp, teksergen...

Sosyn, bir jarym mıllıon etnıkalyq qazaq turatyn QHR-nyń2007 jyly 1 qańtardan bastap atqarylyp kele jatqan«Tólqujat berý tártibinde» mynadaı jeti túrli sanattaǵy adamǵa shetelge shyǵýǵa múlde ruqsat joq nemese shetelge shyǵý tólqujaty berilmeıdi.

1) QHR-nyń azamaty emes bolsa;

2) Óziniń kim ekendigin dáleldeı almasa;

3) Qujat alý barysynda jalǵan dokýment jasap, alaıaqtyq istese;

4) Sottalyp, jazasyn óteýde bolsa;

5) Sottyń tolyq sheshimi shyqpaǵan isti adamdar bolsa;

6) Qylmystyq iske qatysy bar dep, jaýapqa tartylǵan kúmándi adamdar bolsa;

7) Memlekttik quzyrly mekemelerde qyzmet atqarǵan, shetelge shyqqan soń memleket qaýipsizdigine qater tóndiredi, zor zalal keltiredi dep eseptelse.

Demek, bizdiń Zańmen turaqty tirkeýge turýdan shektelgen adamdy Qytaı úkimeti onsyzda shetelge shyǵarmaıdy degen sóz!

Álemdi alańdatyp otyrǵan qazirgi úlken bir qaýip – dinnı terorızm ekeni belgili! Basqa eldi bilmeımin, ateısik baǵytty ustanǵan Qytaıda bul indet tamyrymen qıylǵan deýge bolady. Imamdary májbúrli túrde ortalyq alańǵa shyǵyp, dúıim jurttyń aldynda bı bılep, «bizdiń ilimimiz Allahtan emes» dep uran salǵan elden qandaı dinı qater kútýge bolady (http://www.nur.kz/355199.html?smart)?! Qysqasy, Qytaıdyń «dinnı terorızmdi» erkindik ańsaǵan musylman ulttardy tuqyrtý úshin urandatatynyn bul kúnde búkil álem biledi.

Ultaralyq qatynasta da shettegi qazaqtar úlken mektepten ótken. Sonyń bárin baıqaǵan Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaev bir kezde «Qazaq halqynyń boıyndaǵy ulttyq qasıetteriniń biri dalalyq keńpeıildilik, aqylǵa júgingen shydam men sabyr bolsa, sizder sol qasıetterdi kóterý arqyly ózderińiz qazir turyp jatqan elderdiń saıası turaqtylyǵyna, ultaralyq kelisimine óz úlesterińizdi qosyp júrsizder dep bilem jáne sol úshin Sizderge aq alǵysymdy aıtqym keledi. Qaı jerge barsam da qazaq dıasporasy tynyshtyǵymyzdy alyp jatyr, oıbaı, degen sózdi estip kórgen joqpyn. Bul da ulttyq deńgeıdegi estıarlyqtyń belgisi!» (2002 jyly Túrkistanda ashylǵan Dúnıejúzi qazaqtarynyń ekinshi quryltaıy) degen bolatyn.

Qurmetti Nurtaı Ábiqaıuly!

Biz Sizdi táýelsiz Qazaq Elin óz qolymen qurǵan, búkil dúnıe júzine tanytqan kemeńger basshymyz Nursultan Ábishulynyń eń senimdi, adal serigi dep bilemiz. Otanymyzdyń qaýipsizdigi men tynyshtyǵy úshin sanaly ǵumyryn at jalynda, túıe qomynda ótkizip kele jatqan óte bilikti basshy dep baǵalaımyz. Ózińiz irgetasyn qalasqan, jeri bolsa keń, halyq sany tym az Qazaqstannyń bolashaǵyna beıjaı qaramaıtynyńyzǵa tipti de senimdimiz.

Jasyratyny joq, bul kedergilerge qarap otyryp, qazaq bıligi shetten keletinbar qaýip pen qaterdiqandastarymyz ala keledi depoılap otyrǵan joq pa eken degen oıǵa qalamyz!?

Sizdeı tóraǵasy bar qudyretti organ turǵanda, biren-saran «qylmysker» kirip ketedi dep qaýiptenip, qazaqtyń elge bet alǵan bútin bir uly kóshtin doǵaryp qoıý, týysqandarymyzdy sarsańǵa salý durys emes, árıne. Qazaq kóbeımese, Elimizge odan da zor qaýiptiń tap-tap bergeni, bergen!

Atalmysh «Halyqtyń kóshi-qony týraly» Zańynyń14-babynda Siz basqaryp otyrǵan Ulttyq qaýipsizdik organynyń quzyreti «kóship kelýshilerdiń Qazaqstan Respýblıkasynda ýaqytsha jáne turaqty turýyna ruqsat berýdi kelisedi»dep, ashyq kórsetilgen.

Sondyqtan Sizden«Halyqtyń kóshi-qony týraly» Zańynyń49-babynda kórsetilgen sottylyǵyna baılanysty 2-shi jáne 9-shy tarmaqtardy birjola aldyryp tastaýyńyzdy suraımyn. Onyń ornyna qaýipti adamdardy burynǵydaı UQK-niń dáleldi sheshimderimen turaqty tirkeýden aıyratyn tarmaq engizýge yqpal etýińizdi ótinem.

Qurmetpen,

Aýyt MUQIBEK, Aqyn

«Dat» aptalyǵy