Kaıdzen – «kaı+dzen», ıaǵnı úzdiksiz damý maǵynasyn bildiretin japon fılosofıasy. Ózińdi tulǵa jáne maman retinde, jumysyń men óndiris prosesin, klıenttermen qarym-qatynasty, tutastaı alǵanda aınaladaǵy bárin úzdiksiz damytý.

Alǵash ret 1947 jyly Japonıada paıda boldy. Ekinshi dúnıejúzilik soǵystan soń bul eldiń ekonomıkasy quldyrap, Japonıada óndirilgen taýarlardyń sapasy nasharlady. Amerıka japon kásipkerlerine leksıa oqyp, tájirıbesimen bólisýge ózderiniń eń myqty ınjenerlerin jiberedi. Olardyń arasynda zamanaýı sapa qozǵalysynyń jetekshisi Ý.Edvards Demıng te bar bolatyn.

Demıng óndiristi qalaı damytyp, jumysty qalaı jolǵa qoıý keregin úıretti. Japondardyń Demıng ıdeıalaryn túgel meńgerip alǵany sonsha, on jyldan soń amerıkalyqtar kelip, japondardyń tájirıbesimen tanysady. Ataqty avtomobıl kompanıasynyń ıesi Genrıh Ford ta japondardan úırengenin paıdalanady. Amerıkalyq bıznesmender bul ádisti Lın-júıe dep atady. Biraq olar dál kaıdzen ádisin engize almady.
Kaıdzendi barlyq salada qoldanýǵa bolady. Eń alǵash 1947 jyly Toyota kompanıasynda qoldanylyp, damyǵan. Álemdik kólik kompanıalary soǵystan soń Toyota-nyń tez ótip ketkenine tań-ǵala bastady. Keıinirek, 1980-jyldary Masaakı Imaıdiń «Kaıdzen: japondyq kompanıalardyń jetistikke jetý kilti» atty eńbegi shyqty. Osy kitaptan soń búkil álem kaıdzendi tanydy. Kaıdzen boıynsha basqarý Batystaǵy basqarý tásilderine múlde uqsamaıtyn. Japonıada basty nazardy adamdar men óndiris prosesine aýdarady. Al Batysta kompanıa basshylyǵy ónim men nátıjege kóp mán beredi.

Adamdarmen tez aralasyp ketý býhgalterdiń qolynan jaqsy keledi. Onyń adammen til tabysa ketýi sandardy esepteýinen de jaqsy. Demek, basshylyq ol adamdy marketıń sıaqty sheshendik qabiletti kóbirek talap etetin qyzmetke aýys-tyrýy kerek. Ókinishke qaraı, bizdiń basqarý isinde shekteý kóp. Qarjyger degen dıplomyń bolsa, tek osy salada ǵana jumys isteı alasyń. Al odan da myqty qabiletteriń eskerilmeıdi. Ár qyzmetkerdiń jumysty jaqsartý jaıynda jeke oıy bolady. Basshylyq sol oıdy tyńdaý arqyly mundaı úlken shyǵynnan qutyla alady.

Sonymen qatar, kaıdzen júıesi jemqorlyqqa jol bermeıdi. Kaıdzen joǵarydaǵy segiz shyǵynǵa jol bermeıdi. Qazir elimizde bıyl salynǵan joldy kelesi jyly jóndep jatady. Nemese az-maz jeri ketse boldy, qaıtadan tender jarıalaıdy. Durys joldy qyryp, ústine jańasyn tóseıdi. Al burynǵysynyń salynǵanyna áli bir jyl da tolǵan joq. Munyń barlyǵy ysyrap ekenin sezip otyrsyz. Mundaı isterdiń artynda ádette jemqorlyq turady. Japonıada bir ret salynǵan jolǵa 70 jyldyq kepildik beriledi. Al japondar salǵan úı 8 baldyq jer silkinisine tótep beredi. Almatynyń «Alǵabas» aýdanyndaǵy úılerdiń birneshe jyl ótpeı jatyp qısaıǵanyn estidik. Demek, sapasyz salynǵan. Sapasyz jol men úıdi salýǵa ruqsat alý men ruqsat berýdiń arasynda jemqorlyq jatyr. Eger memlekettik basqarýǵa kaıdzen sekildi baǵdarlama engizse, ysyrap pen jemqorlyqqa jol berilmes edi.

"Qazaq – jalqaý halyq" degen Keńes odaǵynda tańylǵan jáı sóz ǵana. Eger biz jalqaý bolsaq, kez kelgen jaǵdaıda ómir súrip kete almas edik. Kaıdzendi meńgersek, japondardan da asyp ketýimizge de bolady.