– Qurmanbek aǵa, jurt arasynda «oralmandar eline alam dep emes, berem dep kelý kerek» degen pikir jıi aıtylady.  Táýelsizdik Sizderge ne berdi? Sizder qandaı úles qostyńyzdar Atajurtqa?

– Táýelsizdik alǵannan beri qýanyshymyz qoınymyzǵa syımaǵan qazaqtardyń birimiz. Óıtetini, Alla Taǵala bizge táýelsizdik tańynyń atqanyn kórsetti. Ol kezde Qytaı memleketiniń arnaıy baǵdarlamasymen Almatyda oqyp jatqanbyz. Ata-babalarymyzdyń ǵasyrlar boıy azattyq úshin kúresken esil eńbegi tekke ketpegenin kórip, kókiregimizdegi sher aqtarylyp, kózimizden jas aqty.  Qudaıǵa shúkir! Elimiz saǵat sanap damyp keledi. Búginde Qazaq elin álem tanıdy. 

Biz elge alamyz dep emes, beremiz dep kelgen qazaqpyz. Atajurtqa oralǵannan beri jubaıym Rıza Qaıyrbaıqyzy ekeýmiz halyq aldynda úsh konsert berip úlgerdik. 2001 jyly otbasymyzben birjola kóship kelgen soń, 7 jyl boıy tynbaı eńbektenip, 2007 jyly Respýblıka saraıynda «Ilıgaı, sáýlem» degen atpen konsert ótkizdik. Bul konsertimizdiń maqsaty – elge oralǵan soń ne tyndyrdyq, tyńdarmanymyz bar ma, joq pa, halyqtyń kóńilinen shyǵyp júrmiz be degen suraqtarymyzǵa jaýap izdep, óz-ózimizge, otanymyzǵa esep berý maqsatynda uıymdastyryldy. Jubaıym Rıza Qaıyrbaıqyzy elge jetkizgen bir ǵana «Elik-aı» ániniń ózi qanshama jurttyń qulaq quryshyn qandyrdy. Osy ánge arnaıy klıp túsirgenbiz. Onyń ózi altyn dıskke jazylyp, Qazaqstanda eshqashan aıtylmaǵan tyń áýenimen jurt júreginde qaldy. Respýblıka saraıyna konsert ótkizerde jora-joldastarymyz «osy halyqty jınaý qalaı bolady eken» dep alańdaýshylyq bildirgen. Biraq qazaqtyń qansha tarlanynyń tabanynyń izi qalǵan jer, «jyǵylsań túıeden jyǵyl», táýekel dep Respýblıka saraıyn tańdaǵanbyz. Óıtkeni «elimizge-jerimizge jetsek, osy ulylardyń izin basyp, úlken saraıda bir konsert bersek» dep qanshama jyl armandadyq. Qudaıǵa shúkir, tuńǵysh ret konsertimiz bolǵanymen, zal lyq toldy. «Asharshylyqta jegen quıqanyń dámi ketpeıdi» dep qazaq beker aıtpasa kerek. Konsertimizde áriptes dostarym Erjan Belǵozıev, Maqpal Júnisovalar atsalysyp, úlken kómek kórsetti. «Alystan kelgen baýyrymyz» dep qushaq jaıǵan sol aǵaıyndarǵa aıtar alǵysymyz sheksiz. Konsertimizdiń nátıjesinde erim deıtin eldiń bar ekenin, qandasym deıtin qazaqtyń kóp ekenin bildik. Táýbe dedik.

– Ekinshi konsertterińiz qashan ótti?

– «Respýblıka saraıynda keremetteı konsert ótkizdik, osymen boldyq, toldyq» degen joqpyz. 2009 jyly «Qazaqkonsertte» taǵy da bir án keshiniń shymyldyǵyn túrdik. «Shirkin, ánniń bulbuly-aı» dep atalǵan konsertimizge ózimizdiń «Qazaqkonsert» birlestigi erekshe qoldaý kórsetti. Bul da bir kóńildegideı kórikti kesh boldy. Tyńdarmanymyzdyń kóbeıgenine marqaıdyq.

Shyǵarmashylyǵymyzdy tek Almatyda konsert ótkizýmen ǵana shektep qoımadyq. Qazaqstannyń túkpir-túkpirin aralap, gastróldik saparda boldyq. Qudaıǵa shúkir, aýyl-aýylda bizdiń ánimizdi súıip tyńdaıtyn qarapaıym halyq qushaq jaıa qarsy aldy. Qazaqstannyń halyq ártisi Maqpal Júnisovamen oryndaǵan dýetimiz úlken beleske kóterip tastady. Men bir Qytaı Halyq Respýblıkasynyń eńbek sińirgen mádenıet qaıratkeri bolǵanymen, Qazaqstannyń halyq ártisimen qatar turyp án shyrqaý men úshin úlken maqtanysh, qurmet boldy.Elge, jerge degen mahabbatymyz, rahmetimiz sheksiz. Altynbek Qorazbaev syndy aǵalarym mańdaıymyzdan sıpap, jumysqa ornalastyryp, aǵalyq qamqorlyq tanytty.

Táýelsizdiktiń 20 jyldyq mereıli merekesine tartý bolsyn degen oımen Abaı atyndaǵy Opera jáne balet teatrynda «Alqońyr án ekensiń!» atty konsert berdik. Qurmanǵazy atyndaǵy ult aspaptary orkestriniń súıemeldeýimen ótken án keshimiz jurtshylyqty taǵy bir tánti etti. 80 adamdyq orkestr anaý zalda otyrǵanda,ol kezdegi qýanysh, ol kezdegi sezim tym bólek boldy. Bul meniń bala kezdegi, azamat bolǵan kezdegi, eseıgen shaqtaǵy asqaq armandarymnyń biri edi. «Meniń daýysym sondaı orkestrge úılesedi, úılestirýim kerek, men Qurmanǵazy orkestrimen sahnaǵa shyǵýym kerek» dep maqsat qoıǵam aldyma. Men sol armanyma jetkenime Allaǵa shúkir aıttym. Qazaq deıtin halqymnyń peıiliniń keńdigine, mineziniń órligine súıindim. Tóńirektiń tórt buryshynan tyńdarmandar jıyldy. Abaı atyndaǵy Opera jáne balet teatrynyń basshylyǵy da maǵan úlken rahmetterin aıtty. «Mundaı kólemde kórermender, tyńdarmandar jıylmap edi bul zalǵa» dep rızashylyǵyn bildirdi. Sol konsertte bıletter jetispeı, kóptegen tyńdarmandarymyz tipti renishin aıtqandaı boldy. Atalǵan konsert teledıardan da jaqsy nasıhattaldy.

– Eńbegimiz elendi dep oılaısyz ba?

– Árıne! Eńbegimiz elenip jatyr. Ómirlik jarym, sahnadaǵy serigim, belgili ánshi Rıza Qaıyrbaıqyzy Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıet qaıratkeri atansa, ózime «Qazaqstan Respýblıkasyna eńbegi sińgen qaıratker» ataǵy berildi.

Oljas degen ulym, Úkili-aı degen qyzym bar. Ulymnyń mamandyǵy – qylqobyz, qyzymnyń mamandyǵy – prıma. Oljas qylqobyzdan ótkizilgen respýblıkalyq baıqaýlardan san márte bas júldeni jeńip aldy. Halyqaralyq «Shabyt» festıvaliniń qylqobyz atalymynyń da bas júldegeri atandy. Bul da táýelsizdikke tartý dep esepteımin. Ulym negizi qytaı tildi bop ósken. Qazir, mine, qazaqtyń qyl qobyzynyń qulaǵynda oınap júr. Bul da – táýelsizdiktiń jemisi. Jarym Rızanyń da ánshiliginen syrt, elge ákelgen halyq muralarynyń ózi bólek áńgime. Rızanyń anasy keremet ánshi, halyq ánderin qulaǵyna quıyp ósken shejire adam edi. Al ápkesi Qytaıdyń halyq ártisi Sandýǵash Qaıyrbaıqyzy kóptegen ánder jazǵan, tipti «Aǵajan» syndy keıbir ánderi halyq áni bop ketken tamasha kompozıtor bolǵan. Áttegen-aıy, ómirden erte ótti.

– Densaýlyǵyńyzdy qalaı kútesiz?

– Shyndyǵyn aıtý kerek. Óner adamy bolǵannan keıin óz-ózińe kútim jasamasań bolmaıdy. Óıtkeni sen kez kelgen ýaqytta halqyńnyń aldyna shyǵyp, óner kórsetýiń múmkin. Mysaly, spırttik ishimdikter ishpeımin. Keshki tamaqty tarta jeımiz. Syr-symbatymyzdy saqtaý kerekpiz. Báıge attardy jaratyp, babynda ustamasań báıge almaıtyny sıaqty biz de ózimizdi kúndelikti daıyndyqta ustaımyz. Uıqymyzdy qandyramyz. Dombyramyzdy qolǵa alyp, daýysymyzdy babyna salyp otyramyz. Án tańdaımyz. Keıde bir jaqsy áýender keledi. Sońǵy kezderi ózimde áıtip-búıtip án jazyp júrmin. Shákirt tárbıeleýdi de oılap qoıamyn.

– Jaryńyz ekeýińiz de óner adamysyzdar. Bul degen ýaqyttyń kóbi halyqtyń aldynda ótedi degen sóz. Otbasyna qaraılaýǵa qalaı úlgeresizder?

Durys aıtasyń. Biraq endi qolymyz qalt etken ýaqyttyń bárin otbasyna arnaımyz. Rıza ekeýmiz bir-birimizge synshymyz, bir-birimizge shákirtpiz, bir-birimizge ustazbyz. Artyqshylyǵymyzdy aıtyp, kemshiligimizdi túzep otyramyz.

– Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵynda qandaı «áttegen-aıyńyz» bar?

– Meni eń kóp tolǵandyratyny – memlekettik tildiń jaıy, bizdiń ata-babamyzdan qalǵan asyl tilimizdiń óz bıigine qona almaı jatqandyǵy. Biraq, bylaı qarasańyz, 20 jyl degen kóp te ýaqyt emes. Naǵyz táýelsizdik úshin ǵasyrlar boıy kúresip te jatady. Oǵan qaraǵanda «kósh júre túzeler». Bolashaqta qazaq tili sózsiz Qazaqstan halyqtarynyń ortaq tili bolady dep senemin.

— Qandaı jańalyqtaryńyz bar?

— Qudaıǵa shúkir! Jańalyqtarymyz kóp. Eń basty jańalyǵymyz –marqum Ermurat Zeıiphanulynyń «Kók týdyń jelbiregeni» ánine jańa beınebaıan túsirdik.

Áńgimelesken Nurǵalı Nurtaı