Jasandy ıntellekt fýtýrısik oıynshyq bolýdy toqtatty. Ol partada balalardyń qasynda otyrdy, olarǵa YouTube ashty, jańalyqtar arnasyn aldy, tipti úı tapsyrmasyn usyndy. 2010 jyldan keıin týylǵan urpaq úshin sıfrlyq orta ómirdiń tabıǵı bóligine aınaldy — oqýlyq pen mektep taqtasy sıaqty. Biraq múmkindiktermen birge jańa qaýip paıda boldy: sıfrlyq shamadan tys júkteme, mazasyzdyq, táýeldilik, kıberbýllıng, nazardyń joǵalýy, shyǵarmashylyqtyń tómendeýi.

Tehnologıa zańdarǵa qaraǵanda jyldamyraq

UNICEF málimetteri boıynsha, Qazaqstandaǵy jasóspirimderdiń sýısıd deńgeıi óńirdegi eń joǵary kórsetkishterdiń biri bolyp qala beredi — 100 000 jasóspirimge shaqqanda 18-ge jýyq jaǵdaı tirkelgen. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy balalardyń psıhıkalyq densaýlyǵy boıynsha mamandardyń jahandyq tapshylyǵyn tirkeıdi – 100 myń balaǵa bireýden az.

Munyń bári jyldam sıfrlandyrý aıasynda bolady: sabaqtar Google Classroom-da ótedi, úı tapsyrmalary AI-ny tekseredi, mektep toptary messendjerlerde turady, al demalys TikTok-qa kóshti. Qazaqstandyq oqýshylardyń ekran ýaqyty kóbinese kúnine 6-8 saǵattan asady. Zańnamada ýaqyt joq. Eger ol sátti bolsa da, memleket úıde, túnde, telefonda, unatýlar arasynda, jeke chattarda ne bolyp jatqanyn retteı almaıdy.

Tórtinshi sektor: oıyn erejelerin qalyptastyratyn kúsh

Azamattyq qoǵam – bul "tórtinshi sektor", onsyz balalardyń sıfrlyq qaýipsizdigi tujyrymdamasy jumys istemeıdi.

Bul sektorǵa mynalar kiredi:

·       ata-analar qaýymdastyǵy;

·       Bilim berý jáne psıhıkalyq densaýlyq salasynda jumys isteıtin ÚEU;

·       saraptama ortalyqtary men taldaý ınstıtýttary;

·       mektep komıtetteri;

·       sandyq eriktiler jobalary;

·       pedagogterdiń bastamalary;

·       Qaýipsiz EdTech-pen aınalysatyn IT qaýymdastyǵy.

Olar memleket, mektepter men tehnologıalar arasynda deldal bolady. Olar tezirek, ıkemdi, adal jaýap bere alady. Óıtkeni olar shyndyqty esepterden emes, balalarmen kúndelikti baılanys arqyly kóredi.

Jasandy ıntellekt arqyly balalardy qorǵaýdyń alǵashqy qadamdary

Qazaqstan qazirdiń ózinde sıfrlyq ortada Balalardy qorǵaýdyń ózindik arhıtektýrasyn qalyptastyrýda kóbinese fragmentti, keıde eksperımenttik, biraq qazirdiń ózinde aıqyn. Bul birtutas ulttyq doktrına emes, memleket, halyqaralyq uıymdar jáne jergilikti qaýymdastyqtar qatysatyn bastamalar jelisi.

Negizgi jobalardyń biri 2025 jyly UNICEF jáne Safe Gline Global Fund qoldaýymen iske qosylǵan eki jyldyq protecting Children Fromlline Violence, Abuse and Exploitation baǵdarlamasy boldy. Bul joba onlaın-zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý boıynsha jumysty júıeli túrde birinshi ret qurýǵa baǵyttalǵan: normatıvtik bazany ázirleýden bastap, balanyń janynda ornalasqan eresekterge jaýap berý jáne oqytý tetikterin qurýǵa deıin. Shyn máninde, bul mınıstrlikterdiń, ÚEU men mektepterdiń ártúrli kúsh — jigerin bir "qolshatyrdyń" astyna jınap, olardy birtutas qorǵanys ekojúıesi retinde jumys isteýge májbúrleý áreketi.

Sonymen qatar, elde birqatar aǵartýshylyq naýqandar damyp keledi. Olardyń ishindegi eń kórnektisi –  "Kıber Tumar". Bul jaı ǵana plakattar men beıneler jıyntyǵy emes: naýqan birtindep sıfrlyq gıgıena týraly Ulttyq áńgimege aınalýda. Ol balalarǵa manıpýlásıany shyndyqtan ajyratýǵa úıretedi, al ata-analarǵa balanyń jelidegi qaýipsizdigi mınıstrlerdiń buıryǵymen emes, úıde bastalatynyn túsinýge úıretedi.

Otbasylarmen praktıkalyq jumys erekshe nazar aýdarýǵa turarlyq. Ártúrli qalalarda UNICEF, Bala quqyqtary jónindegi komıtet jáne tehnologıalyq kompanıalardyń qoldaýymen ata-analarǵa arnalǵan sheberlik synyptary ótedi. Bul kezdesýlerde buryn "úı fılosofıasy" dep oılaǵan nárse talqylanady: bala TikTok-ta qansha ýaqyt ótkizedi, chattardaǵy qurdastarynyń qysymyna qalaı jaýap beredi, ata-ana telefondy keshki as kezinde qolynda ustaı ala ma? Oqytýdyń bul formaty mynany kórsetedi: sıfrlyq qaýipsizdik – bul formaldy shekteýler jıyntyǵy emes, eń aldymen minez-qulyq stıli.

Zertteý de mańyzdy ról atqarady. «Kazakhstan kids» jobasy qazaqstandyq balalardyń ınternetti qalaı paıdalanatyny týraly derekterdi jınaıdy: ne qyzyqtyrady, qandaı táýekelderdi mańyzdy dep qabyldaıdy, eresekterden ne jasyrady. Bul derekter sheshim qabyldaýǵa negiz bolady: olar sıfrlyq qysym men shamadan tys júkteme abstraksıa emes, oqýshylardyń psıhıkasy men oqý úlgerimine áser etetin shyndyq ekenin kórsetedi.

Bul pikirtalas bastamalarynsyz bolmaıdy. Sońǵy jyldary yqtımal zıandy mazmunǵa qol jetkizýdi shekteıtin arnaıy "balalar SIM kartalarynyń" modeli talqylandy. Ideıa qupıalylyq turǵysynan suraqtar týǵyzǵanymen, onyń paıda bolý faktisi mynany kórsetedi: Qazaqstan sıfrlyq tehnologıalar onyń ómiriniń bir bóligine aınalatyn jaǵdaılarda balany baspa áripterimen jazýdy úırenbeı turyp qorǵaý joldaryn izdeıdi.

Osy bastamalardyń barlyǵy mańyzdy úderisti aıǵaqtaıdy: Qazaqstanda balanyń aınalasynda jaýapkershilik keńistigi birtindep qalyptasýda. Jalǵyz memleket emes, mektep emes, ata-ana emes – bul azamattyq bastamalar, munda árkim qorǵaýdyń óz bóligin engizedi.

Iá, ázirge bul júıe tutas emes. Biraq eń bastysy elde sıfrlyq dáýirdiń qaýipterin túsinetin jáne jańa oıyn erejelerin qurýǵa tyrysatyn qurylymdar paıda bolady.