Egemendikti jarıalaýdyń alǵashqy kúninen bastap bizdiń elimiz memlekettilikti nyǵaıtý jáne halyqtyń ál-aýqatyn arttyrý úshin únemi tańdalǵan joldy ustanady. Bul jalǵyz durys strategıa, dedi Qasym-Jomart Toqaev Respýblıka kúnine arnalǵan saltanatty sharada.
Prezıdent Qazaqstanda árqashan jaýapty jáne básekege qabiletti azamattarǵa qurmet kórsetip, olardy qoldaýǵa tıis ekenin atap ótti. Jumysshy mamandyqtary laıyqty baǵa alatyn qoǵam qurý mańyzdy, - dep túıindedi Memleket basshysy. Ol azamattardy ekonomıkalyq patrıotızm rýhynda tárbıeleýdi de ózekti mindet dep atady.
İske asyrý Qazaqstannyń ishki jáne syrtqy baǵytyn damytýǵa áser etetin maqsattar týraly saıasattanýshy Edýard Poletaev aıtyp berdi.
- 35 jyl buryn Qazaqstannyń Egemendigi týraly Deklarasıa qabyldandy. "Dál osy kúni bizdiń ǵasyrlar boıǵy memlekettiligimizdiń dástúri qaıta jandandy, Táýelsizdigimizdiń týy kóterildi. Tarıhı ádilettilik ornady, ulttyq rýh nyǵaıdy",-dep túıindedi Qasym-Jomart Toqaev. Bul týraly ne oılaısyz?
– Qazaqstan basynan bastap joldy tańdaý erkindigine ıe boldy. Syrttan eshkim oǵan memlekettilik modelin tańǵan joq. Biz múldem basqa senarılermen júre alamyz: odaqqa kirý, basqa elge qosylý, dinı joldy tańdaý nemese tipti monarhty shaqyrý. Bul bizge qazir tańqalarlyq bolyp kórinedi, biraq kóptegen memleketter, tipti HH ǵasyrda, mysaly, Balqan – Bolgarıa nemese Albanıa – Patshany jaı ǵana bireýdi joǵary qoıý úshin izdedi. Qazaqstan óz jolyn tańdady. Biz Konstıtýsıada bekitilgen demokratıalyq, quqyqtyq jáne zaıyrly memleket qurýdy sheshtik. Biz bul jolmen 30 jyldan astam ýaqyt júrdik.
- Memlekettik egemendik týraly deklarasıada belgilengen qundylyqtar men baǵdarlar Prezıdent Toqaevtyń ádil Qazaqstandy qurýǵa baǵyttalǵan saıasatynda qandaı shamada iske asyryla beredi dep oılaısyz?
Deklarasıanyń ózi tek tórt betten turdy, biraq bul táýelsiz memlekettiń tarıhy bastalǵan óte mazmundy jáne mańyzdy qujat boldy. 16 jeltoqsanda Táýelsizdik Deklarasıasy qabyldandy-bul sońǵy akordtyń bir túri boldy. Egemendik týraly deklarasıa qabyldanǵannan keıin Qazaq KSR zańdary (keıinirek Qazaqstan Respýblıkasy dep ózgertildi – 1991 jylǵy 10 jeltoqsan) odaqtastarǵa ústemdik etip, basymdyqqa ıe boldy. Dál osy kezeńde prezıdenttik ınstıtýt quryla bastady, ol bastapqyda ókildik fýnksıalarǵa ıe boldy, biraq ýaqyt óte kele atqarýshy bıliktiń qýatty quralyna aınaldy. Prezıdent Toqaev Respýblıka kúni men memlekettik egemendik týraly deklarasıanyń mańyzdylyǵyn taǵy da atap ótip, osy tarıhı negizderdiń mańyzdylyǵyna nazar aýdardy. Bıyl, aıtpaqshy, deklarasıanyń qabyldanǵanyna 35 jyl tolady-bul mańyzdy mereıtoı. Bir apta ishinde elde kóptegen is-sharalar ótti, onda olar qujattyń negizgi erejelerin eske túsirdi. Onyń ádil Qazaqstandy qurý jónindegi baǵdarlamasy negizinen 1990 jyly qurylǵan qaǵıdattarǵa negizdelgen. Bul negizgi ıdeıalar búginde ómirge keledi. Memleket basshysy qazaqstandyq bılik júıesi eleýli ózgeristerge ushyraǵanyn atap ótti. Qoǵamda "kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet"qaǵıdaty bekitildi. Buryn bizdiń óńirde memlekettik basqarý júıesinde mundaı aýqymdy ózgerister bolǵan joq. Qasym-Jomart Toqaev tórt jyl buryn Ulttyq mereke mártebesin Respýblıka kúnine qaıtardy. Bul kún neni bildiredi? Onyń qazaqstandyq qoǵam úshin mańyzy nede?Bul merekeniń arhıtektýrasy 35 jyl boıy, 1990 jyldyń 25 qazanynan bastap, memlekettik egemendik týraly Deklarasıa qabyldanǵan kezde – osy oqıǵanyń qurmetine Respýblıka kúni atap ótiledi. Ol buryn ulttyq mereke mártebesine ıe bolǵan – 1995 jyldan 2001 jylǵa deıin.
- Qasym-Jomart Toqaev 2019 jyldan bastap respýblıkada aýqymdy reformalar júrgizilip jatqanyn aıtty. Qazaqstan jańarý jolyna tústi. Sizdiń oıyńyzsha, Memleket basshysy júrgizip jatqan ózgeristerdiń irgetasyn qandaı negizgi qundylyqtar qalyptastyrady?
- Prezıdent kýrsynyń irgetasy týraly aıta otyryp, úsh negizgi ıdeologemany ajyratýǵa bolady: ádil Qazaqstan, Zań jáne tártip jáne Adal azamat. Bir qyzyǵy, bul ıdeologıalyq tujyrymdamalardyń barlyǵy qujattardyń eshqaısysynda jazylmaǵan – bul óte erekshe. Meniń oıymsha, mańyzdylyǵy nede? Strategıany jazý ońaı, biraq bastysy – ony qoǵam qalaı qabyldaıdy jáne ony júzege asyra ma. Ádette, mundaı qujattar, tujyrymdamalar men strategıalar kóbinese resmı jáne túsiniksiz: "barlyq jaqsylyqtar úshin barlyq jamandyqqa qarsy". Olardan naqty nusqaýlardy alý qıyn. Biraq jańa Qazaqstan – Toqaev memleketiniń ıdeologıasy osy úderiste qurylýda. Prezıdent Ákimshiliginiń jer qoınaýynda buryn "Qazaqstan-2030" nemese "Qazaqstan-2050"sıaqty strategıalarmen bolǵan eseptilikke arnalǵan qujat oılap tabylǵan joq. Qazir tiri ónim qalyptasýda, ol proseste qalyptasady. Eń bastysy, qoǵam bılik ony basqaratyn vektordy sezinýi kerek. Sonymen qatar, siz oılaýdyń paternalıstik modelinen alshaqtaýyńyz kerek: memleket adamdar úshin bárin jasaıdy degen úmit áldeqashan eskirgen. Qoǵam da jaı baqylaýshy emes, ózgeristerdiń belsendi qatysýshysy bolýy kerek. Prezıdent Toqaev muny ár túrli jerlerde sóılegen sózderinde únemi atap ótedi. Ol tiri, kúshti jáne belsendi azamattyq qoǵam qurý qajettiligi týraly aıtady. Aqyr sońynda, bılik – bul qoǵamnyń kórinisi. Biz tańdaǵan adamdar sol áleýmettik ortadan shyqqan.
Eń bastysy – prezıdent Toqaevtyń Qazaqstannyń durys baǵytta kele jatqanyn kórsete otyryp, sheteldik ınvestorlarǵa sińirýge umtylatyn senimi men senimi. Geosaıası turaqsyzdyqqa qaramastan, barlyq kelisimder saqtalady. Memleket basshysynyń AQSH – qa jaqynda jasaǵan sapary aıtarlyqtaı ınvestısıalyq nátıjelerge qol jetkizdi-amerıkandyq kompanıalarmen birneshe kelisimderge qol qoıyldy. Bul Prezıdent jalǵyz bolmasa da, onymen ákimshilik qyzmetkerleri, dıplomattar, kásipkerler jumys istegenin, bizdiń elimizge ınvestısıalar tartýdyń negizgi kepili bolyp tabylatyn jáne ony óz úlgisimen rastaıtyn Memleket basshysy ekenin aıqyn kórsetedi.
