1 qyrkúıekte Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń halyqqa joldaýy eldiń jańa ekonomıkalyq baǵytyn jarıalaýmen baılanysty boldy. Qazaqstannyń jańa ekonomıkalyq saıasatynyń negizgi prınsıpteri – áleýmettik ádilettilik, kásipkerliktiń jetekshi róli, ádil básekelestik, naryqtar ashý, eńbek ónimdiligin arttyrý, joǵary tehnologıalyq óndiristerdiń úlesin arttyrý jáne t.b. Osy qaǵıdalardyń biri, memleket basshysy atap ótkendeı, ekonomıkany kógaldandyrý jáne qorshaǵan ortany qorǵaý bolýy kerek.

Jańa ekonomıkalyq baǵytty damytýǵa jáne koronavırýstyq daǵdarystyń saldarlaryn jeńýge baılanysty ekologıalyq problemalarǵa mundaı nazar kezdeısoq emes. Memlekettiń «taza» tehnologıalardy damytýdaǵy sheshýshi rólge ıe bolyp jatqandyǵy jáne olardy jekelegen salalardy, sonyń ishinde energetıkany ıntensıfıkasıalaý úshin paıdalaný álemdik tájirıbe dáleldeıdi.

Qazaqstanda jyl saıyn shamamen 107,6 mlrd teńge jasyl energetıkaǵa tartý josparlap otyr. Energetıka mınıstrliginiń habarlaýynsha, jańartylatyn energıa kózderin damytýdyń barlyq kezeńinde sektorǵa tartylǵan ınvestısıa kólemi 658,06 mlrd teńgeni qurady.  Nátıjesinde elde jalpy qýattylyǵy 1,5 myń MVt bolatyn 110 jańartylatyn energıa kózderi jumys istep jatyr.  Onyń 26-sy jel elektr stansıalary (404,4 MVt), 42 kún elektr stansıalary (891,6 MVt), 37 sý elektr stansıalary (224,6 MVt), bes bıoelektr stansıalary (7,82 MVt).

2021 jyly qýaty 456,79 MVt bolatyn 21 jańartylatyn energıa kózderi jobalaryn iske asyrý josparlanyp otyr.  Al jalpy ınvestısıa kólemi 196,3 mıllıard teńgeni quraıdy. Al kelesi jyly iske asyrylatyn obektilerdiń jalpy sanynan – 12 jel elektr stansıasy (292,2 MVt), 4 kún elektr stansıasy (120 MVt), 5 shaǵyn sý elektr stansıasy (44,59 MVt).

Sonymen, 2025 jylǵa deıin jańartylatyn energıa kózderi naryǵyn júıeli túrde damytý úshin jyl saıyn 250 MVt paıdalanýǵa berý josparlanyp otyr.

Sondaı-aq departament jyl sońyna deıin aýksıondar arqyly qýattylyǵyndaǵy 250 MVt energıa kózderin iske asyrýdy josparlap otyr. Onyń ishinde kún elektr stansıalary – 55 MVt, jel elektr stansıalary – 65 MVt, sý elektr stansıalary – 120 MVt, bıoelektr stansıalary – 10 MVt.

Aqmola oblysynda jel energetıkasy salasyndaǵy jobalar sátti júzege asyrylýda. Jýyrda Ereımentaý oblysynda qýaty 30 MVt jel elektr stansıasy ashylmaq. Jel týrbınasynyń qurylysyn «Golden Energy Corp» JSHS júrgizgen. Jel elektr stansıasy Taıbaı aýyldyq okrýginde ornalasqan. Joba qolda bar jel áleýetin damytýǵa, qazba otyndaryn únemdeýge jáne aımaqtaǵy parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn azaıtýǵa baǵyttalǵan. Kásiporyn dırektory Anna Omasheva:

– Bul qondyrǵyǵa bıiktigi 115 metr bolatyn 18 týrbına machtasy kiredi. Ol qýattylyǵy boıynsha jel týrbınasy, naryqtaǵy 2 MVt-qa deıingi eń jaqsy týrbına. Ol joǵary jáne qalypty jel dálizderinde jumys jasaýdy qamtamasyz etýge arnalǵan. Osyndaı 2000-den astam týrbına búkil álemde ornatylǵan jáne ózderin óte jaqsy dáleldedi, – dedi.

Jobanyń quny 5,6 mlrd teńge. Jel elektr stansıasyn salý kezeńinde 30 jańa jumys orny quryldy.

Al Almaty oblysynda sheteldik ınvestorlar jasyl energıany damytýǵa 56 mıllıardtan astam teńge qarjy quıý týraly sheshim qabyldady. Nysandardy salýǵa Qytaı, Avstrıa jáne Reseı kompanıalary ınvestısıa quıyp jatyr. Tórt jobany iske asyrýǵa salynǵan jalpy ınvestısıa kólemi 56,7 mıllıard teńgeni quraıdy. Olardy iske qosý negizinen 100 jumys ornyn qurýǵa múmkindik beredi. Qytaı ınvestorymen birge Eńbekshiqazaq aımaǵynda jel elektr stansıasynyń birinshi kezeńi ashylady. Jobanyń quny 39 mıllıard teńgeni quraıdy. Stansıanyń qýaty 60 MVt. İle aımaǵynda Qytaıdan kelgen taǵy bir kompanıamen Muqaǵalı kún elektr stansıasyn iske qosýǵa nıetti.  Jobaǵa salynǵan ınvestısıa 15,5 mlrd teńgeni quraıdy. Jasyl qondyrǵynyń qýaty 50 MVt quraıdy. Qaratal óńirinde 1,2 mıllıard teńgege kún stansıasy salynady.  Onyń qýaty shamamen 5 MVt quraıdy. Jobanyń ınvestory – avstrıalyq MMT Solar Project GmbH kompanıasy. Reseılik kompanıa 1 mıllıard teńgege Qapshaǵaıdaǵy kún elektr stansıasyn iske qosýǵa kómektesedi. 

MMT Solar Project GmbH – bul búkil álem boıynsha jasyl jobalardy qarjylandyratyn avstrıalyq ınvestısıalyq kompanıa. Almaty ekonomıkany kógaldandyrý úshin arnaıy jospar qajet dep sheshti. Ol Eýropalyq qaıta qurý jáne damý bankimen (EQDB) birlesip ázirlenedi.

Sondaı-aq EQDB atap ótken «Jasyl Almaty» ár túrli jobalardy qamtıtyn is-sharalar josparyn ázirleý úshin Avstrıanyń Qarjy mınıstrligi 300 myń eýro bólgen bolatyn. Josparǵa engizilgen jobalardy iske asyrýdyń quny jospar jasalǵannan keıin belgili bolady.

Konsýltanttar, RWA Group jáne Almaty ákimdigi jumys bastalǵannan keıin bir jyldan keıin is-qımyl strategıasyn daıyndaýy kerek ekendigin aıtqan bolatyn. Qarjy ınstıtýty jospar qurylatyn basym ádisteme bar dep otyr. Negizgi tarmaqtar anyqtalǵannan keıin múddeli taraptarmen (qoǵam, ekologtar jáne t.b.) konsýltasıalar ótedi.  Máselelerdiń árqaısysy sheshimniń basymdyǵy jáne oǵan qajetti resýrstar turǵysynan baǵalanady.

«Almaty úshin ekologıalyq sharalardyń basym baǵyttary 2021 jyldyń 1 toqsanynyń aıaǵynda anyqtalady degen jospar bar. Jasyl qala jospary, ádette, bes jyldyq kezeńge jasalady jáne oǵan qajetti is-sharalar tizbesin, olardy qarjylyq baǵalaýdy, qarjylandyrý kózderin, qala men turǵyndarǵa jobalardy iske asyrýdan túsetin jeńildikterdi qamtıdy», - dep túsindirdi EQDB.

Jospar boıynsha jumysty bastaǵannan keıin segiz aı ishinde naqty sharalar usynylady.  Buǵan ınfraqurylymdy jetildirý men reformalar, túrli bastamalar men halyqty aqparattandyrý naýqandary da kiredi.

Qarjy ınstıtýty ár jobanyń ekonomıkalyq tıimdiligi ár naqty joba boıynsha esepteletinin qosty.  Mysal retinde qyzmetterdiń tıimdiligin arttyrý, qala úshin qosymsha tabys kózderin qurý, jumys oryndaryn qurý, zıandy zattardyń shyǵaryndylaryn azaıtý jáne t.s.s. esebinen mýnısıpaldyq shyǵyndardy azaıtýdy aıtýǵa bolady.

Osyǵan deıin EQDB-niń Qazaqstandaǵy dırektory Agrıs Preımanıs Almatyda álemniń 50-den astam elinde qoldanylatyn tásilmen «Jasyl qala» josparyn ázirleıtinin málimdegen bolatyn.  Qujat megapolısti kólik, energetıka jáne basqa da salalarda damytýdy qamtıdy. Preımanıs jospar jańa ınvestısıalar men kompanıalardy tartýǵa múmkindik beretindigin atap ótti.

Sonymen birge, Qarjy ınstıtýtynyń ádistemesi boıynsha 2050 jylǵa qaraı qalalardaǵy halyqtyń úlesi 68%-ten asady. Ósip kele jatqan suranysty qanaǵattandyrý úshin resýrstardyń kóp mólsheri qajet. Mysaly, qazirgi ýaqytta qalalar energıany paıdalanýdyń 75% jáne parnıktik gazdardyń 70% quraıdy. Osy máselelerdi sheshý úshin jasyl qalalardyń jospary jasalýda.

Erkejan ARYN