Qazaqstandyqtar arasynda ınvestısıa salýǵa degen qyzyǵýshylyq úlken qarqynmen artyp keledi. 2022 jylǵy alǵashqy jartyjyldyq qorytyndysy boıynsha Baǵaly qaǵazdar ortalyq depozıtarııinde 367 myń shot tirkelgen. Bul – 1 qańtardaǵy kórsetkishten 64 paıyzǵa joǵary. Al bir jyl burynǵy mánnen eki esege kóp. Shottardyń 99 paıyzy jeke tulǵalardyń úlesine tıedi. Jastar arasynda jyldam taralyp qatqan qor bırjasyna kirerde ne týraly bilý kerek, qandaı rıskter bar, alaıaq brokerlerge tap bolyp qalmaýdyń joly qandaı? Tómendegi materıalda jańa bastap jatqan ınvestorlar men qor naryǵy týraly jalpy túsinik qalyptasqyrǵysy keletinder úshin osyndaı saýaldarǵa jaýap beriledi.

Investısıa jastar arasynda jyldam taralyp jatqan sala deýimiz beker emes. Sandarǵa qarasaq, 2022 jyldyń alǵashqy jartysynda brokerlik shottardyń 18 ben 24 jas aralyǵyndaǵy ıeleriniń úlesi úsh esege artyp, 70 myńdy quraǵan. 25-34 jas aralyǵyndaǵy ınvestorlar sany 110 myńnan asady. 35-54 jas aralyǵynda 128 myń ınvestor, 55-ten asqan 47 myń ınvestor tirkelgen.

Investısıa salasynyń tartymdylyǵyna jahandyq trendten bólek, ınflásıa aıtarlyqtaı áser etip otyr. Keı otandastarymyz ınvestısıaǵa qymbatshylyq qysyp, qosymsha tabys kózin izdep kelip jatsa, endi biri qolda bar qarajatty saqtaý men kóbeıtýdi oılaıdy. Inflásıa depozıt boıynsha kiristi jutyp qoıyp jatqandyqtan, ınvestısıanyń tartymdylyǵy da arta túsýde.

QOR NARYǴYNA QALAI DURYS KİRGEN JÓN?

Mamandar qor naryǵyna qalaı durys kirý kerek degen suraqtyń naqty obektıvti jaýaby joq ekenin aıtady. Óıtkeni ár ınvestor ózi durys kórgen qadammen bastaıdy. Dese de endi bastap jatqan ınvestor qor naryǵy esigin alǵash ashqanda este saqtaýǵa tıis keıbir erejeler bar. Qor naryǵy boıynsha sarapshy Aıa Aldabergenova jas ınvestorlardyń kádesine jaraıtyn 7 keńes usynady.

1) Investısıany qaryzdanyp jasaýǵa bolmaıdy

Bastaýshy ınvestorlar jıi jasaıtyn qatelikter qataryna nesıe nemese qaryzǵa alynǵan aqshany, keıde sońǵy tıynyn qor naryǵyna salyp jiberip paıda kútýdi jatqyzýǵa bolady. Naryq qubylmaly ári aldyn ala 100% boljaý qıyn. Búgin qaryzǵa alǵan aqshamen aksıa satyp alyp, onyń ósýin kútip otyrǵanda, erteń aksıa quny túsip ketýi múmkin. Osylaısha, shyǵynǵa ushyramaý úshin qor naryǵyna aqshany qaryzǵa alyp kirmeý kerek.

2) Naqty strategıa bolǵany durys

Bırja arqyly tabys tabýdy oılaǵan adam aldyn ala strategıa qurǵan jón. Strategıa ádette uzaqmerzimdi jáne qysqamerzimdi bolyp bólinedi. Naryqta daǵdarys bolyp, aksıalar qatty qulasa nemese kerisinshe, tez ósip jatsa, durys qurylǵan strategıa ınvestordy shyǵynǵa ushyraýdan saqtaıdy. Al naryq qubylyp jatqanda asyǵys sheshim jasaýdan qorǵaıdy.

3) «Qaýipsizdik kópshigin» jasaý qajet

Investorlar arasynda 4-5 aılyq tabystan turatyn aqsha kólemin «Qaýipsizdik kópshigi» dep aıtady. Ol ne úshin qajet?

Bırjaǵa shyǵýdan buryn qarajattyń belgili bir mólsherin bólek alyp qoıý kerek. Aldaǵy ýaqytta negizigi tabys azaıyp nemese ınvest-portfel nasharlap ketken jaǵdaıda «qaýipsizdik kópshigi» ınvestordy aksıalardy satýdan saqtaıdy. Qandaı da bir aksıalar satyp alýǵa qolaıly bolyp tursa da, ol úshin «qaýipsizdik kópshiginen» aqsha shyǵarýǵa bolmaıdy.

4) 20/20/60 erejesi

Myqty sarapshylardyń basym bóligi bastaýshy ınvestorlarǵa 20/20/60 erejesin saqtaýǵa keńes beredi. Ol degenimiz portfeldiń 20%-yn ETF (úlesterin bırjada satyp alýǵa nemese satýǵa bolatyn qorlar), 20%-yn IPQ-lar (kásipqoılardyń strategıasyna sáıkes basqarylatyn baǵaly  qaǵazdardan turatyn daıyn portfel) jáne 60%-yn aksıalardan quraýǵa keńes beredi. Osyndaı balans naryqta kútpegen daǵdarys bola qalǵan jaǵdaıda portfeldi túrli qaterden saqtaıdy.

5) Investısıany túsinetin salalarǵa salý kerek

Tanymal ınvestor Pıter Lınch ózinen baǵaly qaǵazdar týraly keńes suraǵanda, «ózińiz túsinetin sala aksıalaryn alyńyz» deıdi. Bul – qor naryǵyna endi kirip jatqan adamdar úshin de paıdaly keńes. Ǵarysh, neırohırýrgıa nemese blokcheın salalary prespektıvaly bolyp kóringenimen, olar qalaı jumys isteıtinin túsinbeseńiz, odan da ózińiz kúndelikti ónimin tutynatyn, kórip, bilip júrgen kompanıa aksıalaryn alǵanyńyz durys. Óıtkeni, kompanıa jumysy alǵa basyp jatyr ma, álde qurdymǵa kete me bárin baıqaı alasyz. Al sizge jumys isteý mehanızmi tanys emes kompanıalarmen shyǵynǵa ushyraý qaýipi joǵary.

6) Qarjy jaıly bilimdi únemi arttyryp otyrý qajet

Qor naryǵyna kirgen soń ınvestısıa týraly kitaptardy kóbirek oqyǵan jón. Mysaly, Bendjamın Gremniń «Aqyldy ınvestor» atty kitabynan kóp paıdaly málimetter alýǵa bolady. Kitap oqyp, tájirıbeli sarapshylar vebınaryna qatysyp únemi bilimdi jetildirip otyrǵan durys.

7) «Kógildir chıpterden» bastaýǵa bolady

Qor naryǵynda «kógildir chıpter» dep atalyp ketken kompanıa aksıalary bar. Olar ádette uzaq jyldar boıy aksıa baǵasy ósip keletin, turaqty dıvıdend tóleıtin jáne qarjylaı jaǵdaıy jaqsy tanymal kompanıalardan turady. Mysaly, Nike (#NKE), Coca-Cola (#KO), Wallmart (#WMT) sıaqty kompanıalardy kógildir chıpter dep ataıdy. Osyndaı kompanıa aksıalary naryq aýytqyp, qubylǵanda onsha kóp shyǵynǵa ushyratpaı, dıvıdend ákelip turady.

QOR NARYǴYNDA ALAIaQTARǴA ALDANYP QALMAÝDYŃ JOLY QANDAI?

Broker ınvestorǵa bırjaǵa kirýge múmkindik beretin brokerlik shot ashýǵa kómektesip, qandaı baǵaly qaǵazdardy satyp alý keregi týraly tapsyrmany oryndaıdy. Árıne, osy qyzmeti úshin kelisilgen kólemde komısıa túrinde aqy alady. Túsinispestik týmas úshin komısıa týraly ekjeı-tegjeıli bilip alǵan durys. Broker ınvestorǵa keńes berip, naryqtaǵy jaǵdaı, qolaıly aksıalar jaıly maǵlumat usyna alady, alaıda sońǵy sheshimdi ınvestor ózi qabyldap, qabyldanǵan sheshimniń saldary úshin jaýapkershilikti ózi arqalaıdy. Brokerdiń qyzmetine qatysty asa mańyzdy nárse – broker eshqashan shotty dereý toltyrýdy talap etpeıdi, joǵary kirister men tólemderge de ýáde bermeıdi. Eger broker paıdaǵa qaryq bolasyń dese, onda ol alaıaq bolyp shyǵýy ábden múmkin.

QOR NARYǴYNDA TABYSQA KEPİLDİK BERİLMEIDİ, BİRAQ...

Aksıa, oblıgasıa, bırjalyq qorlar bolsyn, ınvestorǵa tabysqa kepildik bermeıdi. Alaıda joǵarydaǵy erejelerdi qaperde ustap qor naryǵynda sheksiz tabyske kenelý múmkindigi molynan. Sondaı-aq bastapqyda ınvestor bolý úshin qomaqty qarjy mindetti emes. Shaǵyn qarajatpen negizgi jumyspen aınalysyp ta  ınvestısıamen shuǵyldanýǵa bolady. Tek qor naryǵyna durys strategıa quryp, birshama bilim jınap baryp kirgen abzal. Al joǵarydaǵy aqparattar bazalyq bilimge jararlyq maǵlumat qana.