قوعامدا كۇردەلى ماسەلەلەر جەتەرلىك. مەملەكەت بولعان سوڭ، كۇن سايىن قۇبىلىپ جاتقان قوعامدىق-ساياسي احۋال ەل الدىنا دا، مەملەكەت باسشىلىعىنا دا جاڭا قيىندىقتار مەن تولعاۋلى ماسەلەلەردى قويىپ وتىرادى. بۇل – تابيعات زاڭى. بۇرىن دا سولاي بولعان. بۇگىن دە سولاي، بولاشاقتا دا ادامزات بالاسى قيىندىقسىز ءومىر سۇرەدى دەي المايمىز.

سوڭعى ءبىر ايعا جۋىق ۋاقىتتا قازاق قوعامىن ءدۇر سىلكىندىرمەسە دە، ءبىراز ادامنىڭ كۇندەلىكتى اڭگىمەسىنە ارقاۋ، بيلىكتى بىقپىرت تيگەندەي ەتىپ سىناۋعا سەبەپ بولعان ءبىر تاقىرىپ بار. ول – جەر داۋى. مينيستر لاۋازىمىنداعى ءبىر شەنەۋنىك جەردىڭ ءبىرشاما بولىگى جەكە مەنشىككە ساتىلادى دەگەن مالىمدەمە جاساپ ەدى، كومپيۋتەردىڭ ار جاعىندا وتىرىپ الىپ اتتانداعانداردان كوز سۇرىنەتىن بولدى. حالىقتىڭ جاندى جەرى، ەشكىمنىڭ بەيجاي قالدىرمايتىن ماسەلە بولعاندىقتان «اتتانشىلدار» قىلىشتارىن وڭدى-سولدى سىلتەۋدە. ول اتتاندارعا ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارماي ەرىپ جاتقاندار دا از ەمەس، وكىنىشكە وراي.

بيلىك جاقتاعىلار دا اقىماق ەمەس، اتتانشىلارعا دەر كەزىندە جاۋاپ قاتتى. «جەر قاراۋسىز جاتپاۋى كەرەك. يەلىك ەتەتىن بىرەۋ بولسا، كۇتىمىن جاساپ، سول جەردە شارۋاسىن دوڭگەلەتسىن. بۇل – سول ماقساتتا جاسالىپ جاتقان شارا» دەپ، رەفورمانىڭ وڭدى جاقتارىن ءتۇسىندىرىپ بەرىپ ەدى، الگى ۇرانشىلدار «جەر شەتەلدىكتەرگە ساتىلماسىن!» دەگەن اۋەنگە باستى. بۇل دا – ۋاقىتشا. ولاي دەيتىنىمىز، وسىدان ون جىل بۇرىن قابىلدانىپ قويعان جەر كودەكسىندە بۇل ماسەلە تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ جازىلعان. جەر شەتەل ازاماتتارىنا دا، شەتەلدىك كومپانيالارعا دا ساتىلمايدى. اۋىلشارۋاشىلىق ماقساتتاعى ۋچاسكەلەردى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋگە عانا رۇقسات ەتىلگەن. الايدا، وعان ءمان بەرگەن ەشكىم جوق. «داۋلى ماسەلەدە ايقايعا قيقۋ قوسىپ، اتىمدى شىعارايىن» دەگەندەر قوياتىن ەمەس. بىردى-ەكىلى باسىلىمدار مەن ينتەرنەت سايتتاردى، الەۋمەتتىك جەلىنى پايدالانىپ، حالىققا ۇگىت پاراقشالارىن، ۇندەۋلەرىن تاراتۋدا.

كەز-كەلگەن ماسەلەنى شەشۋدىڭ زاڭدا كورسەتىلگەن جولدارى، تەتىكتەرى بار. بارلىق ەلدە سولاي. بىزدەگى مىنا جەر تاقىرىبىنداعى ماسەلەلەرگە نارازى ازاماتتار بولسا، ولار دا ءوز ويلارىن، ۇسىنىستارىن ءتيىستى ورگاندارعا جەتكىزىپ، قاجەت بولسا بۇرىن قابىلدانعان قاۋلى-قارارلاردى وزگەرتۋگە دە كۇش سالا الادى. ۇكىمەتكە حات جاز، ۇندەۋ جولدا، پەتيسيا ۇيىمداستىر، ماقالا جاز. ايتەۋىر جولى كوپ. ءبىراق، قارجىلىق داعدارىس قۇرساۋىنان ەلدى قالاي شىعارامىز دەپ باسى قاتقان مەملەكەت باسشىلىعىن ورىندى-ورىنسىز تۇيرەپ وتىرۋدى كۇندەلىكتى جۇمىسىنا اينالدىرعاندار بۇل ءادىس، تاسىلدەرمەن شەكتەلمەك ەمەس. اشىق حات ۇيىمداستىرىپ، وعان قول جيناپ بولماي جاتىپ، كەي ازاماتتار ەلدى ەرەۋىلگە شاقىرىپ، زاڭسىز ارەكەتتەرگە يتەرمەلەۋدە. بۇل دا حالىقتىڭ جاندى جەرىنەن ۇستاپ، ءوز مۇددەلەرىنە پايدالانۋدىڭ ءبىر جولى ەمەس پە؟ ولاي دەيتىنىمىز، «ەرەۋىل» دەپ ەلىرگەندەردىڭ كوبى حالىققا وسى ماسەلەگە قاتىستى زاڭداردى، بارلىق قۇجاتتاردى تولىق ءتۇسىندىرىپ وتىرعان جوق. تەك ءوز مۇددەلەرىنە كەلەتىن، «اتتان» قاعيداسىنا ساي تۇستارىن عانا پايدالانۋدا.

حالىقتى زىڭسىز ارەكەتكە يتەرمەلەۋ تۋرالى دا بەكەر ايتىلىپ وتىرعان جوق. بارلىق ەلدەردەگىدەي بىزدە دە زاڭ بار. ول زاڭدار بەيبىت شەرۋلەر، وسىنداي ەرەۋىلدەر ۇيىمداستىرۋدى دا رەتتەيدى. سول «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبiت جينالىستار، ميتينگiلەر، شەرۋلەر، پيكەتتەر جانە دەمونستراسيالار ۇيىمداستىرۋ مەن وتكiزۋ ءتارتiبi تۋرالى» زاڭعا ساي، ونداي شەرۋلەر مەن جيىندار وتكىزۋ ءۇشىن سول جەردەگى جەرگىلىكتى باسشىلىقتىڭ، ياعني، اكىمدىكتىڭ رۇقساتى كەرەك. جەرگە قاتىستى ماسەلەنى شەشۋدىڭ باسقا دا وڭتايلى تەتىكتەرى تولىق پايدالانىلماي جاتىپ، ەلدىڭ ەرەۋىلگە شىعۋىنا، ءجونسىز اتتانعا ەرۋىنە مەملەكەت ورگاندارى دا جول بەرە قويماس. باسشىلار الدىمەن كەلىسىمگە، ءبىر ستول باسىنا جينالىپ، ءمان-جايدى تالقىلاۋعا شاقىرار. ءبىراق، وعان الاڭعا اسىققاندار كونە مە؟ كونسە جاقسى، كونبەي، جەر تاعدىرىنا الاڭ حالىقتى كوشەگە الىپ شىقسا نە بولادى؟ ناتيجەسى بەلگىلى. اق كوڭىل ازاماتتار ازداعان توپتىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ، زاڭ بۇزعان بولادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنىڭ 488-بابى بويىنشا مۇنداي رۇقسات ەتىلمەگەن بەيبىت جينالىستاردى، ميتينگىلەر مەن شەرۋلەردى، پيكەرتتەر مەن دەمونستراسيالاردى ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋ، وعان قاتىسۋ جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. زاڭ تالابىن بۇزعاندارعا ەسكەرتۋمەن قاتار 20 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (42420 تەڭگە) كولەمىندە ايىپپۇل سالىنۋى مۇمكىن. ال، ءتارتىپ بۇزۋشى لاۋازىمدى تۇلعا بولسا، 50 اەك-مەن قاتار، ون تاۋلىككە دەيىن قامالۋى دا عاجاپ ەمەس. اتالعان كودەكس وسىنداي رۇقسات ەتىلمەگەن جيىن وتكىزۋگە ورىن ۇسىنعان، عيمارات بەرگەندەردى، قاجەتتى قۇرال-جابدىقپەن قامتاماسىز ەتكەردەردى دە جاۋاپقا تارتۋدى كوزدەيدى. ال، ميتينگ جاسايمىز دەپ قوعامدىق ورىندا قىلمىسقا جول بەرىلسە، ودان دا قاتال جازا بار.

ەرەۋىل ۇيىمداستىرامىز دەپ ۇرانداپ جۇرگەندەر ءوز ارەكەتتەرىنىڭ سالدارى قالاي بولاتىنىن ويلادى ما ەكەن؟ «ەل باستاۋ وڭاي – قوناتىن جەردەن كول تابىلادى، قول باستاۋ وڭاي – شاباتىن جەردەن ەل تابىلادى. شارشى توپتا ءسوز باستاۋدان قيىندى كورگەن جوقپىن»، - دەپ بۇقار جىراۋ ايتقانداي، الگى ۇرانداپ جۇرگەندەر ەلدى الاڭعا الىپ شىعىپ، ولارعا ەستى ءسوز ايتا الا ما؟ بۇقارانى باسقارىپ، ايتقانىنا كوندىرە الا ما؟ ارانداتۋعا، الداۋ-ارباۋعا ۇشىراتپاي ما؟ بۇل ماسەلە ولاردى قاتتى الاڭداتىپ وتىرماعان سىڭايلى. الاڭداتسا، ارزان ابىروي جيناۋعا ارەكەتتەنبەي، ەلدىكتى، ەل ءىشىنىڭ تىنىشتىعىن، اۋىزبىرلىكتى ويلاعان بولار ەدى.  

حاميت شاعىرباي