رەسەي كگب-نىڭ بۇرىنعى باستىعى ءپۋتيننىڭ رەسەيمەن شىنايى دوستىق قارىم-قاتناستا بولىپ كەلە جاتقان قازاقستانعا وسىلايشا ديپلوماتيالىق ادەپ پەن سىپايىلىقتان وزعان ءبىر جاقتى ەسكەرتۋ مەتوديكاسى 1945 جىلى سول كەزدىڭ كەڭەس وداعى جەتەكشىسى ءستاليننىڭ تۇركياعا جاساعان قوقانلوقىسىن ەسكە تۇسىرۋدە.
رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين 2012 جىلى، 7 ماۋسىم كۇنى قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن بارعان كۇنى قازاقستانداعى نىساناعا رەسەيدىڭ ستراتەگيالىق زىمىرانى اتىلدى. Cاياسي ساراپشىلار بۇل جاعدايدىڭ كەزدەيسوق ەمەستىگىن ايتۋدا. رەسەيدەن قازاقستانداعى نىساناعا اتىلعان قۇرىلىقارالىق زىمىران تۇندە تۇركيا، يزرايل، ارمەنيا، ليۆيا جانە قاۆقازيا ەلدەرىنە بەيمالىم ساۋلە رەتىندە كوزگە تۇسكەن دە ادامدار ونى نلو دەپ ويلاپ ۇرەيلەنگەن.
يزۆەستيا گازەتىندە شىققان ءبىر ماقالادا، ءپۋتيننىڭ وسى ساپارى كەزىندە نازاربايەۆتان قازاقستاننىڭ اكتوبە مەن قوستاناي وبلىستارىن حالقىمەن بىرگە جالعا سۇرايتىنى دا اتاپ ءوتىلدى.
ماقالادا ايتىلعانىنداي، بۇل وبلىستار وسى ماقساتتا رەسەي تاراپىنان 2007 جىلعا دەيىن قولدانىلىپ كەلىپتى. ءبىراق 2007 جىلى قىركۇيەك ايىندا زىمىران پروتون اپاتىنان كەيىن قازاقستان ونى ءبىر جاقتى توقتاتقان. سونىمەن قاتار رەسەيدەن سول اپاتتىڭ قاراعاندى ايماعىنا كەلتىرگەن ەكولوگيالىق جانە ەكونوميكالىق زارار-زياندارى ءۇشىن 61 ميلليون دوللار ايىپ پۇل تولەۋىن تالاپ ەتكەن.
وسىدان كەيىن رەسەي عارىش اگەنتتىگىنىڭ زىمىران ۇشىراۋعا سۇراعان رۇحساتتارىن قازاقستان قابىلداماعان. ول ءۇشىن جاڭا ءبىر كەلىسىم جاساۋدىڭ تيىستىگى بىلدىرىلگەن. ءبىراق رەسەي جاعى جاڭا كەلىسىمشارت جاساۋدان باس تارتقان كورىنەدى. سوندىقتان، اتالمىش زىمىراندى مىنە وسى جانە باسقادا تالاپتاردىڭ قازاقستان تاراپىنان قاناعاتتاندىرىلۋى ءۇشىن جاسالعان قوقانلوقى دەپ تۇسىنۋگە نەگىز بار.
پۋتين قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا ريزا ەمەس ەكەنىن پرەزيدەنت بولىپ سايلانعاننان كەيىن ورتا ازياعا العاشقى ساپارىن وزبەكستانعا جاساۋ ارقىلى دا بايقاتقان ەدى. سول كەزدەسۋدە ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاعدايى، ايماقتىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىق جانە 2014 جىلى حالىقارالىق كواليسيالىق كۇشتەردىڭ اۋعانستاننان شىعىپ كەتۋىنەن كەيىن زاڭسىز ناشالىق زاتتار ساۋداسى مەن لاڭكەستىك قاتەرلەردىڭ ەڭ تومەنگى دەڭگەيگە ءتۇسىرىلۋى ماسەلەلەرى قولعا الىندى.
كاريموۆ پەن پۋتين، وسى كەزدەسۋدەن سوڭ، رەسەي مەن وزبەكستان اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك بايلانىستارىنىڭ تەرەڭدەتىلۋى تۋرالى مالىمدەمە مەن وزبەكستاننىڭ تمد ەلدەرى اراسىنداعى ەركىن ساۋدا ايماعىنا قاتىسۋىنا بايلانىستى ەكى جاقتى تۇسىنىكتەمە مەموراندۋمىنا قول قويدى.
رەسەي تۋرالى زەرتتەۋلەرىمەن تانىمال يلياس قامالوۆتىڭ انىقتاعانىنداي، رەسەيدى جاھاندىق كۇشكە اينالدىرۋعا كىرىسكەن پۋتين وسى ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن الدىمەن جاقىن شەتەلدەردى ۋىسىنا قوندىرۋ كەرەكتىگىن ويلاۋدا. سونداي-اق جاقىن شەتەلدەرمەن بايلانىستارىن كۇشەيتۋدى جانە ولاردىڭ رەسەيدەن وزگە ەلدەرمەن بايلانىستارىن شەكتەۋدى قالاۋدا. وسى ماقسات تۋراسىندا العاشقى قادامىن جاساپ وتىرعان پۋتين نازاربايەۆقا سەس كورسەتۋمەن تەك عارىشتىق ماسەلەلەردە ەمەس، حالىقارالىق بايلانىستاردا دا اياعىن اڭدىپ باسۋى ءۇشىن ەسكەرتۋ جاساپ، رەسەيدىڭ تالاپ-تىلەكتەرىنە مويىنسۇنباعان جاعدايدا كۇش قولدانۋدان تارتىنبايتىنىن مەڭزەگەن سياقتى.
رەسەي كگب-نىڭ بۇرىنعى باستىعى ءپۋتيننىڭ رەسەيمەن شىنايى دوستىق قارىم-قاتناستا بولىپ كەلە جاتقان قازاقستانعا وسىلايشا ديپلوماتيالىق ادەپ پەن سىپايىلىقتان وزعان ءبىر جاقتى ەسكەرتۋ مەتوديكاسى 1945 جىلى سول كەزدىڭ كەڭەس وداعى جەتەكشىسى ءستاليننىڭ تۇركياعا جاساعان قوقانلوقىسىن ەسكە تۇسىرۋدە.
اتاتۇرىك پەن لەنين 1921 جىلى، 16 ناۋرىز كۇنى جاساعان ماسكەۋ كەلىسىمىمەن نەگىزى قالانعان تۇرىك-كەڭەس دوستىعىن ستالين 1945 جىلى ءبىر جاقتى جويىپ تۇركيادان قارس جانە ارداحان قالالارىن سۇراعان سونداي-اق بوسفورىستان اسكەري بازا تالاپ ەتكەنىن انقاراعا بىلدىرگەن ەدى.
ءبىراق ونىڭ بۇل تالاپتارى كەرىسىنشە ناتيجە بەردى دە، ءستاليننىڭ قوقانلوقىسى تۇركيانى باتىس ەلدەرىنە كوبىرەك جاقىنداتىپ جىبەردى. باتىستىڭ اشىق تۇردە تۇركيانىڭ قاسىنان تابىلۋى ءستاليننىڭ زورلىق-زومبىلىعىن ىسكە اسىرۋىنا كەدەرگى بولدى. ستالين ولگەننەن كەيىن كەڭەس ۇكىمەتى، 1953 جىلى، 30 مامىر كۇنى انقاراعا ءبىر نوتا جىبەرىپ “كەڭەس وداعىنىڭ تۇركيادان ءارقانداي ءبىر جەر تالابى بولماعاندىعىن مالىمدەيمىز” دەۋگە ءماجبۇر بولدى. ءسويتىپ ءستالينىن اشىق تۇردە تىلگە تيەك ەتكەن تالاپتارىنان ماسكەۋ كوپ ۇزاماي اينىعان ەدى.
ارادان قانشاما جىل وتكەنىمەن وسى ۇياتسىز تالاپ كەڭەستىك ديپلوماتتاردىڭ ار وجداندارىندا مازاسىزدىققا سەبەپ بولىپ جۇرگەن بولسا كەرەك، تۇرعىت ءوزال ۋاقتىندا تۇرىك-كەڭەس بايلانىستارى جاڭا ءبىر دوستىق كەزەڭىنە كوتەرىلگەندە، ولار وسى جاعدايدان ۇيالىپ بۇل ماسەلە تۋرالى اڭگىمەلەسۋدى قالامايتىندىقتارىن ايتقان. 1986 جىلى، 20 شىلدە كۇنى ميلليەت گازەتىندەگى ماقالاسىندا م.ءالي بيراندتىڭ كەلتىرۋى بويىنشا، كەڭەستىك رەسمي قىزمەتكەرلەر تۇرىك جۋرناليستتەرىنە ءبىر كەزدەرى ءستاليننىڭ تۇركيادان جەر-قالا سۇراۋىنىڭ ۇلكەن قاتەلىك بولعانىن، مۇنى ۇمىتۋدى جانە بۇل ماسەلە تۋرالى سويلەسپەۋدى قالايتىندىقتارىن اتاپ وتكەن.
قازىرگى تاڭدا، ءستاليننىڭ تۇركياعا قاراتا جاساعان وسى قاتەلىگىن 67 جىل وتكەننەن كەيىن پۋتين قازاقستانعا جاساۋدا. مۇنداي قۇقايلار مەن نەگىزسىز تالاپتار بۇرىندا تابىسقا جەتكەن جوق، بۇگىندە تابىسقا جەتپەك ەمەس.
ءابدىۋاقاپ قارا – ستامبۇل
سۋرەت nnm.ru سايتىنان الىندى
پىكىر قالدىرۋ