ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگىندە قاتەرلى ىسىكتەن «زناحار» اتتى قوڭىزدى تىرىدەي جۇتۋ ارقىلى ەمدەلەتىندەر كوبەيگەن، دەپ حابارلايدى Qamshy.kz Baq.kz سايتىنا سىلتەمە جاساپ.
جۇرت اۋزىندا «قىتايدان اكەلىنەدى ەكەن» دەلىنەتىن بۇل قوڭىز قازاقستاننىڭ دا ءار قالاسىنان تابىلادى. ەل ىشىندە ول جايلى: «سۋعا قوسىپ، تىرىدەي جۇتسا، 70 ءتۇرلى اۋرۋعا ەم بولادى. ءتىپتى قاتەرلى ىسىك (راك) كلەتكالارىن دا جويىپ جىبەرەدى»، – دەگەن اڭگىمە بار. بىتە سياقتى بۇل مايدا «جىبىرلاۋىقتاردىڭ» كىشكەنتاي قوراپشاسى 8 مىڭ تەڭگەدەن ساتىلىپ جاتقانىن دا ەستيمىز. ال وسى قوڭىزدىڭ قاتەرلى ىسىككە ەم بولاتىنى راس پا؟ بۇل جايلى ماماندار نە دەيدى؟
جاندىك جۇتقاندار نە دەيدى؟
«زناحاردى» الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ساۋدالاۋشىلار: «بۇل قوڭىزدىڭ ءقادىرىن جۇڭگو، مىسىر، كولۋمبيا، لاتىن امەريكاسى جاقسى بىلەدى. ارگەنتينالىقتار ونى 1991 جىلدان بەرى قولدانادى. ونىمەن 70-كە جۋىق اۋرۋدى ەمدەۋگە بولادى. مۇنى مەديسينا ماماندارى دا مويىنداپ وتىر. الەمدە ءالى ەمى تابىلماعان پاركينسون، داۋن، سپيد، قانت ديابەتى، راك، پسورياز اۋرۋلارىنان قۇلان-تازا جازىلىپ كەتكەن ادامدار بار. ستاقانداعى سۋعا سالىپ ىشسە بولدى، 10-15 كۇندە-اق ناتيجەسى بىلىنەدى.
«زناحار» قوڭىزىن سۋعا سالىپ، ءتىرىدەي جۇتۋ كەرەك. اسقازانعا تۇسكەن سوڭ ول وزىنەن بيولوگيالىق بەلسەندى زاتتار بولەدى. ونىڭ قابىعىنداعى حيتوزان قان تۇيىرشىكتەرىن جاڭارتادى. سول ارقىلى يممۋنيتەتتى كوتەرەدى، اعزانى جاسارتادى. بارلىق زياندى قالدىقتاردى جويىپ، ءاربىر كلەتكانى، جاسۋشانى جانداندىرىپ، انادان جاڭا تۋعانداي ەتەدى. ءوزى ىشەك ارقىلى سىرتقا شىعىپ كەتەدى»، – دەيدى.
ولاردىڭ ايتۋىنشا، ءبىر ستاقان سۋعا الگى جاندىكتىڭ ءبىر داناسىن سالىپ، ونى سۋمەن قوسا تىرىدەي جۇتىپ جىبەرۋ كەرەك ەكەن. وسىلاي ءار كۇنى بىرەۋگە كوبەيتە وتىرىپ، 70 داناعا جەتكىزسە، ادام اۋرۋ اتاۋلىنى ۇمىتاتىن كورىنەدى. ساتۋشىلار وسىلاي ماقتاۋىن كەلىستىرگەنمەن، تاپ وسى قوڭىزدىڭ ارقاسىندا قۇلان-تازا جازىلىپ كەتتىم دەگەن ادام جوق. ال ون ەكى كۇندە 78 قوڭىز جۇتىپ كورگەن تارازدىق ايداربەك رىمعالييەۆ بىلاي دەيدى:
«وسكەمەندە ميىندا ىسىگى بار اسكەري جىگىت 10 كۇن بويى 70 دانادان جۇتىپ ءجۇرىپ، جازىلىپ كەتىپتى دەگەندى ەستىگەن سوڭ ارىپتەسىم ءبىر قورابىن الىپتى. بانان، المانىڭ قابىعى، نان قوقىمىن تاستاپ قويسا ءوزى جەپ، ءوزى كوبەيە بەرەدى ەكەن. جارتىسىن ماعان بەردى. سۋعا سالىپ، كۇن سايىن بىرەۋگە كوبەيتىپ، ون ەكى كۇن ءىشتىم، باسىمنىڭ اۋىرعانى دا، بەلىمنىڭ سىزدايتىنى دا، تىزەمنىڭ قاقسايتىنى دا باسىلعان جوق. قان قىسىمىم ءجيى كوتەرىلەتىن، وعان دا اسەر ەتپەدى. نە پايداسىن، نە كەرى اسەرىن سەزىنبەدىم. ارىپتەسىم دە سولاي دەگەن سوڭ تاستاي سالدىق».
دارىگەرلەردەن ماردىمدى جاۋاپ جوق
وسىنداي ويدى ون شاقتى ادامنان ەستىگەن سوڭ دارىگەرلەردىڭ پىكىرىن بىلگىمىز كەلگەن. ادام اعزاسى – پارازيتتەردىڭ تىرشىلىك ەتۋىنە قولايلى ورتا. سوندىقتان قاندا، باۋىردا، وتتە، وكپەدە، ىشەكتە، ءتىپتى تەرى استىندا ءتۇرلى قۇرتتار تىرشىلىك ەتە الادى جانە ولار اۋرۋ تۋدىرۋعا قابىلەتتى. كەرەمەت ەم دەپ ساتىلىپ جاتقان «زناحار» دا اعزادا تىرشىلىگىن جالعاستىرىپ، كوبەيۋى مۇمكىن بە؟ بۇل قوڭىزدىڭ دەنساۋلىققا زيانى جوق پا؟ ەم ەكەنى راس پا؟ بۇل سۇراقتاردى ءبىز گاستروەنتەرولوگ، تەراپيەۆت، ەندوكرينولوگ ءدارىگەرلەرگە قويعان ەدىك.
سۇراقتىڭ توركىنىن ءتۇسىنگەننەن ولار بۇل جايىندا ەشتەڭە بىلمەيتىنىن، ەستىمەگەنىن ايتتى. ونكولوگ-دارىگەر بولسا: «ەستىپ ءجۇرمىن، ءبىراق ەشقانداي پىكىر ايتا المايمىن. بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرمەي-اق قويايىنشى، ديپلومىم مەن سەرتيفيكاتىمنان ايىرىلاتىن جايىم جوق. قالاسا ءىشسىن، قالاماعانداردى ەشكىم قينامايدى»، – دەپ باسىن الا قاشتى.
ماماندار ماسەلەگە سىن كوزبەن قارايدى
وسىنداي زەرتتەۋدى «كومسومولسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ تىلشىلەرى دە جۇرگىزگەن ەكەن. رەسەيلىك عالىمدار مۇنداي قوڭىزدىڭ ەمدىك قاسيەتىنە كۇمان كەلتىرىپتى.
«مەن مۇنى ويدان شىعارىلعان اڭىز ارقىلى بىرەۋدىڭ قايعىسىن اقشاعا اينالدىراتىن الاياقتىق دەپ سانايمىن. زەرتتەۋدەن وتپەگەن، ەمدىك قاسيەتى انىقتالماعان، قانداي دا ءبىر تەكسەرۋدەن وتپەگەن قوڭىز قاتەرلى دەرتتەردەن قۇلان-تازا قۇتقاردى دەۋگە سەنۋ قيىن»، – دەپتى يممۋنولوگيا پروفەسسورى يۋريي سمولكين.
سەمەن كۋستوۆ دەگەن بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى: «جۇرتتىڭ «زناحار» دەپ اسپەتتەپ جۇرگەنى كادىمگى ءقاراتۇس قوڭىز (چەرنوتەلكا). ەۋروپادا ونىڭ 150 ءتۇرى بار. ونىڭ تيتتەي بولسا دا ەمدىك قاسيەتى بار دەگەن قاۋەسەتكە سەنۋ – ناداندىق. ودان ءبولىنەتىن فەرمەنتتەر اسقازان سولىمەن ارالاسقاندا تۇگەل جويىلىپ كەتەدى، قايتا اعزاداعى اقۋىزدى ىدىراتادى. قاناتى مەن اياقتارى قاتتى، سوندىقتان وڭەش پەن اسقازاننىڭ نازىك تە جۇقا قابىعىن زاقىمداۋى مۇمكىن. جۇرت ونى جاپا-تارماعاي ساتىپ الىپ جاتقانىن كورگەندە كادىمگىدەي كوڭىلىم قۇلازيدى»، – دەگەن.
«ونى تەرىتەسەر دەپ تە اتايدى. ودان بولىنەتىن اقۋىز ادام اعزاسىنا جات، ول اسقازاننىڭ شىرىشتى قاباتىن كۇيدىرەدى. ەندى ءبىر ساتتە ون نەمەسە ودان دا كوپ قوڭىز جۇتقان ادامنىڭ اسقازانىندا نە بولاتىنىن ەلەستەتىپ كورىءڭىزشى! ونىڭ زاردابى مۇنىمەن توقتامايدى، باسقا ورگانداردى دا ءبۇلدىرەدى. ال اللەرگيا، استماسى بار ادامدار ءۇشىن ول ءتىپتى دە ءقاۋىپتى، ولىمگە دۋشار ەتۋى مۇمكىن. ءقازىر ول قاتەرلى ىسىككە شالدىققان ادامدار ءۇشىن جالعىز قۇتقارۋشى رەتىندە ناسيحاتتالىپ جاتىر. وسى جەردەگى ساۋاتتى قۋلىققا نازار اۋدارىڭىز: ناۋقاستىڭ دياگنوزى ونسىز دا ءماز ەمەس، مەديسينالىق كىتاپشاسىندا قوڭىز جەگەنى جازىلمايدى. ياعني جانءتاسىلىم ەتسە اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنان، زاردابىنان دەپ كورسەتىلەدى. ال اجال اۋرۋدان ەمەس، تەرىتەسەر سالدارىنان بولعانىن ەشكىم انىقتامايدى دا، دالەلدەي دە المايدى.
شىعىس مەديسيناسىندا تەرىتەسەردى كەيبىر ءدارى قۇرامىنا قوساتىنى راس. وندا دا 150 ءتۇرىنىڭ تەك بىرەۋى عانا كەپءتىءرىلىپ، ۇنتاقتالعان، وتە از مولشەردە عانا. قوڭىزدىڭ قاتەرلى ىسىكتەن باستاپ 70 ءتۇرلى اۋرۋعا ەم ەكەنى راس بولسا، قۇرت-قۇمىرسقانى ءپىسىرىپ تە، شيكىلەي دە جەپ جۇرگەن قىتايلىقتار نەگە بۇل اۋرۋمەن اۋىرادى؟ بۇل «جاڭالىقتى» كىم شىعارىپ جۇرگەنى بەلگىسىز جانە مۇندايعا سەنۋ كۇلكىلى»، – دەيدى شىعىس مەديسيناسى ورتالىعىنىڭ باس مامانى، رەفلەكسوتەراپيەۆت رايسا چەپەلكينا.
...مىنە، بۇگىندە جارناماسى مەن ساۋداسى دۇرىلدەپ تۇرعان «زناحار» قوڭىزى تۋرالى ماماندار پىكىرى وسىنداي. دەگەنمەن ونى قينالعان جانىنا ءدارۋ ىزدەگەندەر تىڭداي قويار ما ەكەن؟ ال ءبىز ازىرگە بۇل جاندىكتى دەرتكە داۋا نەمەسە اعزاعا زياندى دەپ تە ايتا المايمىز. ءبىراق وسى ماقالانى وقىعاندار وزدەرىنە قاجەتتى وي تۇيەدى دەپ سەنەمىز.
