1992 جىلى قۇرىلعان، قۇرامىنە رەسەي، قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، ارمەنيا كىرەتىن ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسىم-شارتى ۇيىمىنا ساراپشىلار سان ءتۇرلى باعا بەرەدى. بىرەۋلەر بۇل قۇرىلىمنىڭ اسكەري-ساياسي مۇمكىندىكتەرىن جوعارى باعالاپ، ايماقتىق داۋلاردى شەشۋدەگى، وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى الەۋەتتى كۇش ساناسا، ەندى ءبىرى ۇيىمدى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتا مويىندالماعان، جۇمىس تەتىكتەرى جەتىلدىرىلمەگەن ءھام ءوزى ىشىندە كەيبىر ماسەلەلەر بويىنشا كەلىسپەۋشىلىكتەرى جوق ەمەس وداق دەپ سانايدى.

14 قازان كۇنى وسى ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ كەڭەسى ءوتتى. كەڭەستى ۇيىمنىڭ كەزەكتى ءتوراعاسى رەتىندە ارمەنيا ۇيىمداستىردى. وعان اياق استىنان «سالقىن ءتيىپ، سىرقاتتانىپ قالۋىنا» بايلانىستى قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بارا الماي، ورنىنا ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتايەۆتى جىبەرگەنىن بىلەمىز. بۇل جاعداي كەڭەس جۇمىسىنا ايتارلىقتاي كەرى اسەرىن تيگىزبەدى دەسەك تە ءبىرقاتار باسىلىمدار ەريەۆانداعى جيىن كوزدەگەن ماقساتىنا جەتپەدى دەپ جازىپ جاتقاندار بار.

ۇيىم ىشىندەگى قايشىلىققا باستى سەبەپتىڭ ءبىرى - تاۋلى قاراباق ماسەلەسى. ءازىربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى اۋماقتىق داۋ ۇيىم جۇمىسىنا دا سالقىنىن تيگىزىپ وتىر. ارمەنيا ۇقكشۇ-عا مۇشە بولعانىمەن ۇيىم بۇل ماسەلەدە ءبىراۋىزدان ەريەۆاندى قولدايدى دەي المايسىز. قازاقستان ءا دەگەننەن بۇل داۋدىڭ قاقتىعىسقا ۇلاسپاۋىنا ءمان بەرە وتىرىپ، ءوزىنىڭ ءازىربايجانعا جاقتاساتىنىن اشىق اڭعارتتى. ءتىپتى، ارمەنيانى رەسەي ىقپالىنداعى تاعى ءبىر ۇيىم ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق مۇشەلىگىنە قابىلداعان كەزدە قازاقستان باسشىلىعى ونىڭ داۋلى تەرريتوريالاردان باس تارتىپ بارىپ قانا ۇيىمعا ەنۋى تۋرالى شارت قويدى. رەسەيدىڭ دە ازىربايجانمەن اشىق كونفليكتىگە بارعىسى جوق. سودان بولار ەريەۆانداعى جيىندا قاراباق ماسەلەسىنە قاتىستى جاسالۋى ءتيىس بولعان مالىمدەمە جاسالماي قالدى. ءسويتىپ، داۋلى ماسەلەدە ۇيىم وزىنە مۇشە ەمەس ءازىربايجاننىڭ پايداسىنا جۇمىس ىستەگەندەي اسەر قالدىردى.

«وداقتاستاردىڭ» ىشىندەگى قىڭىر پرەزيدەنت الەكساندر لۋكوشەنكو دا ۇيىم جۇمىسىنا قاتىستى ويىن كوپ ويلانىپ وتىرماي ورتاعا تاستاي سالاتىنى بار. ەريەۆاندا دا ىركىلمەپتى. ۇقكشۇ-نى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتا ەشكىمنىڭ مويىنداعىسى كەلمەيتىنىن ايتىپ سالىپتى.

«مەن بۇل اڭگىمەلەردى ەستىپ ءجۇرمىن. ەگەر ءبىز ەلدەن ءوزىمىزدى مويىنداۋدى سۇراساق، ولار ەشقاشان مويىندامايدى. ءبىز ولار وزدەرى مويىندايتىنداي ارەكەتكە بارۋ كەرەكپىز»، - دەگەن ا. لۋكوشەنكو ۇيىم جۇمىسىن سالماقتى ەتەتىن ناقتى باسىمدىقتاردى ايقىنداۋ كەرەكتىگىن ايتىپتى.

شىنىمەن دە بۇنداي وداقتىڭ بار ەكەنىن سول ۇيىمنىڭ مۇشەلەرى بولماسا، بىلايعى جۇرت بىلمەيتىن دە سياقتى. ماسەلەن، ۇقكشۇ-نى بۇۇ اسكەري-ساياسي وداق رەتىندە مويىنداماعان، وعان بىتىمگەرلىك قىزمەتپەن اينالىسۋ مانداتىن بەرمەگەن. ولاي بولسا، ۇيىمنىڭ قانداي دا ءبىر داۋلارعا ارالاسۋىنا جول جوق. دەمەك، رەسەيدىڭ سيرياداعى اسكەري وپەراسيالارىنا ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ اسكەريلەرى تارتىلادى دەگەن سىبىس تا بوس ءسوزى. «باتكا» وسىنى ديپلوماتيا تىلىمەن ارىپتەستەرىنىڭ بەتىنە باسىپ وتىر.

ەريەۆانداعى باسقوسۋدا سونداي-اق ۇقكشۇ باس حاتشىسى دا سايلانۋى كەرەك بولاتىن. وعان باستى ۇمىتكەر رەتىندە ارمەنيانىڭ بۇرىنعى قورعانىس ءمينيسترى ۆاگارشاك ارۋتيۋنياننىڭ اتى ءجيى اتالعان. بۇل ماسەلە دە كەيىنگە قالدىرىلىپتى.

ايتا بەرسە، ۇقكشۇ ىشىندە ۇيىمشىلدىقتان گورى كەرىتارتپالىققا كوبىرەك ۇقسايتىن وسىنداي جاعداياتتار جەتىپ جاتىر. بۇعان دەيىن گرۋزيا، ءازىربايجان، وزبەكستاننىڭ وداققا مۇشە بولىپ كىرىپ، كوپ ۇزاماي ونى تاستاپ شىققانى جانە بار. ودان ۇقكشۇ قيراپ قالعان جوق، اتالعان ەلدەر دە قورعانسىز قالدى دەپ ايتا المايمىز.

قازاقستان دا رەسەي باستاعان اسكەري ۇيىمعا ومەشەگى ءۇزىلىپ وتىر دەۋگە كەلمەيدى. «كوپۆەكتورلى ساياسات» جەلەۋىمەن انامەن دە، مىنامەن دە ارىپتەستىك ورناتۋعا تىرىسىپ ءجۇر. اسكەري سالادا ۇقكشۇ وزىنە باسەكەلەس كورەتىن ناتو ۇيىمىمەن دە سالەمىمىز ءتۇزۋ. قازاقستان مەن ناتو «دالا قىرانى» اسكەري جاتتىعۋلارىن وتكىزۋدى داستۇرگە اينالدىرعان. الداعى ۋاقىتتا بۇل ۇيىممەن قارىم-قاتىناس تەك نىعايا بەرەتىن سياقتى.

جاقىندا ناتو باس حاتشىسىنىڭ ورتالىق ازيا جانە كاۆكاز ايماعىنداعى ارنايى وكىلى دجەيمس اپپاتۋرايمەن كەزدەسكەن سەناتتىڭ حالىقارالىق قاتىناستار جانە قورعانىس ماسەلەلەرى جونىندەگى كوميتەت جەتەكشىسى داريعا نازاربايەۆا دا وسى ۇيىممەن ارىپتەستىكتى جەتىلدىرۋ قازاقستاننىڭ ساياسي باعىتىنداعى نەگىزگى باسىمدىق ەكەنىن ايتقان. قازاقستان ناتو-مەن بايلانىستى كۇشەيتە وتىرىپ، سولتۇستىكاتلانتيكالىق وداقتان وزىق تاجىريبەلەردى ۇيرەنىپ، زامانعا ساي باعدارلامالاردى تارتۋعا مۇددەلى ەكەن. ۇيىمنىڭ ارنايى وكىلى دە قازاقستان مەن ناتو بايلانىسىنىڭ بارىسىنا، قازاقستاندىق بىتىمگەرلىك كۇشتەردىڭ الەۋەتىنە جانە قازاق ەلىنىڭ عالامدىق ديپلوماتياداعى رولىنە جاقسى باعا بەرىپتى.

قازاق باسشىسىنىڭ ەريەۆانداعى جيىنعا قاتىسا الماۋىن تۇماۋمەن تۇمشالاۋدىڭ سەبەبى دە انىق بولعان سياقتى. ايماقتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن شەشۋدە ناقتى تەتىكتەردى قاراستىرماعان، تەحنيكالىق تۇرعىدا جاڭارۋدى مۇلدەم ويلامايتىن، باستىسى ءوز ىشىندە مۇددەلەر قايشىلىعى بار مۇنداي وداقتىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر. مۇمكىندىگىنشە الىستان ارالاسىپ، بولاتىن بلوك ىزدەگەن ءجون.