«قامشى» پورتالى بۇگىن قازاقتىڭ ءداستۇرلى اندەرىن دارىپتەپ، التاي اندەرى مەن جەتىسۋ اۋەندەرىن ەكى ەل اراسىندا ناسيحاتتاپ، جۇڭگو قازاقتارى مەن وسى جاقتىڭ اندەرىن تاراتۋدا دانەكەر بولىپ جۇرگەن ەرلى-زايىپتى انشىلەر ىرعىنبەك مەدەن ۇلى جانە باقىتنۇر قىزىربايقىزىمەن سۇحباتتاسىپ، جاقىندا شىققان جۇمابەك ءالىمحان ۇلىنىڭ «كورشىلەر» ءانىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تىڭداۋ باقىتىنا يە بولدى جانە جاڭا اۋەندى قالىڭ وقىرمانعا ۇسىنباق.
— ىرعىنبەك، باقىتنۇر وزدەرىڭىز جايلى قىسقاشا ايتىپ وتسەڭىزدەر؟
— ىرعىنبەك: مەن ارعى بەتتەگى، التاي ايماعى، كوكتوعاي اۋىلىندا، ەرتىستىڭ بويىندا تۋىپ وسكەنمىن. سول جاقتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، الماتىعا 2003 جىلى كەلىپ، ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنا 2004 جىلى ءتۇسىپ، سول جەردىڭ «ەسترادا جانە تەاتر ونەرى» دەگەن ماماندىعىن ءتامامدادىق. جۇبايىم ەكەۋمىز وسى جاقتا تانىستىق.
— باقىتنۇر: مەن التاي قالاسى، بالباعاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەنمىن. بۇرىنعى سارىسۇمبە دەپ اتالادى. اكەم دارىگەر، انام ۇيدە ءىس تىگىپ، ءبىزدى ونەرگە باۋلىعان جان. مەكتەپتى سول جاقتا اياقتاپ، ارمان قۋىپ الماتىعا 2004 جىلى كۇز ايىندا كەلدىم. وقۋعا تاپسىرۋعا ۋاقىت ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن، قازاق مەملەكەتتىك قىزدار اتىنداعى پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم. 2005 جىلدىڭ كوكتەمىندە «انا ءتىلى - ارۋى» بايقاۋىنا قاتىسىپ، سول جەردە باس جۇلدەنى يەلەندىم. قازاقستانعا كەلگەندە العاش قاتىسقان بايقاۋىم سول بولىپ، رەسپۋبليكانىڭ التىن ءتاجىن كيىپ، قىزپۋ گرانتىن ۇتىپ الدىم. سول جەردە وقىپ ءجۇرىپ، 2007 جىلدارى ۋينۆەرسيتەتتىڭ اتىنان ستۋدەنت جاستارعا ارنالعان تەاتر قۇرىلىپ، مەن ءبىر قويىلىمدا قىز جىبەك ءرولىن سومدادىم. ءبىزدىڭ وقۋ ورنىندا جىگىت جوق، سونىمەن بىزگە جىگىت كەرەك بولىپ، ىرعىندى شاقىرتىپ، مەن قىز جىبەكتى، ول تولەگەندى وينادى. كەيىننەن ول قويىلىمىمىزدى «حابار» ارناسىنان « مادەنيەت» دەگەن باعدارلامادان كورسەتىپ، ەلدىڭ ىقىلاسىنا بولەندىك. وسىلاي ەكەۋمىز ۋنيۆەرسيتەت بىتىرەتىن سوڭعى 2009 جىلدا وتباسىن قۇرىپ، دۋەت بولىپ ءان ايتىپ، ءوز ەڭبەكتەرىمىزدى شىعارىپ ءجۇرمىز.
— باقىتنۇر: ىرعىن كەي اندەرىنىڭ ءسوزىن دە، ءانىن دە ءوزى جازادى. التاي اندەرىن ەلگە جەتكىزۋ ماقساتىندا سول جاقتىڭ اندەرىن ورىندايمىز. ءوزىمنىڭ جازعان بىرنەشە اندەرىم بار.
— ىرعىنبەك: مەن نەگىزى بۇرىن ولەڭ جازاتىنمىن. «بولماساڭ دا ۇسقاپ ب ا ق» دەيدى عوي اباي اتامىز، سولاي ولەڭ جازىپ ەلىكتەپ وسىتك قوي.
— نەگىزى قاي جانرداعى اندەردى ايتاسىزدار؟
— ىرعىنبەك: بالا كۇنىمىزدە دومبىرامەن ءان ايتىپ باستادىق قوي. تانىستىعىمىزدا ساحنادا باستالعان، ۇلكەن ساحنالاردا بىرگە شىقتىق. زامان تالابىنا ساي ەسترادالىق اندەردى دە ورىندايمىز. حالىقتىق ستيلدەگى اندەرىمىز دە بار. باقىتنۇردىڭ «اۋىلعا كەتىپ بارامىن» دەگەن ءانىن التىنبەك قورازبايەۆ ءبىر كەشتە تىڭداپ، حالىق ءانىن ايتتىڭدار عوي دەپ قىزىعۋشىلىعىن بىلدىرگەن. ءبىز ونىڭ حالىق ءانى ەمەس، باقىتنۇردىڭ ءوز ءانى ەكەنىن ايتتىق. حالىق تا بۇل ءاندى وتە جىلى قابىلداپ، سول ءان ارقىلى تانىلدىق.
— ءقازىر قايدا قىزمەت ەتىپ جۇرسىزدەر؟
— ىرعىنبەك:ءقازىر ەكەۋمىزدە قازاق مەملەكەتتىك قىزدار اتىنداعى پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتە قىزمەت ەتەمىز. ول جەردەگى كەشتەر مەن كونسەرتتەردى بىرگە ۇيىمداستىرىپ، قاتىسىپ، ءانىمىزدى ايتىپ، ءىس-شارالارعا بارىنشا ات سالىسامىز.
— رەپەرتۋارلارىڭىزدا نەشە ءان بار؟
— باقىتنۇر: وڭدەلىپ، كوڭىلگە قونارلىعىن قوسقاندا ونعا جۋىق ءان بار. ودان بولەك ءداستۇرلى اندەرىمىزدە بار. ءبىز بالا كۇنىمىزدەن التايدىڭ اندەرىن ەستىپ وستىك. بىزدە ارقانىڭ ءانى، باتىستىڭ ءانى دەپ بولىنبەيدى. كىمنەن قاي ءاندى جاتتاپ الامىز، سونى ەستىپ، ايتىپ جۇرەتىنبىز. ءوز ەلىمىز دەپ كەلگەن سوڭ، وسىندا تۇرىپ قالۋعا تىرىستىق. «وزگە ەلدە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول» دەپ بولاشاق ءۇشىن وسى ەلگە كەلگەنبىز. جىل سايىن دۇركىرەتىپ كوپ ءان جازىپ كەتپەسەك تە، سوزىنە، ماعىناسىنا قاتتى ءمان بەرەمىز. ويلى، سالماقتى ءان بولسا عانا ەل-جۇرتقا تانىستىرىپ، ول جاقتىڭ كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرىن دە وسى جاققا جەتكىزىپ دانەكەر بولىپ ءجۇرمىز.
— ارعى بەت دەپ ايتىپ جاتىرمىز، قىتايداعى قانداي باۋىرلاردىڭ ءانى مەن اۋەنىنەن ءبىز وزگە ءبىر ەرەكشەلىكتى بايقاپ جاتامىز. جۇڭگو قازاقتارىنىڭ اندەرىن ەستىسەك، ول جاقتىڭ ءانى ەكەنى ءبىلىنىپ، بايقالىپ تۇرادى. سىزدەردە وسى جاقتىڭ اندەرىنەن سوسىنداي ەرەكشەلىكتى بايقايسىزدار ما؟
— ىرعىنبەك: ءبىز ىلە-تارباعاتاي التاي دەيدى عوي، ول جاقتىڭ تابيعاتى كوركەم، اسقاق اندەر شىرقالاتىن قازاقتىڭ، ءتۇبى تۇرىكتىڭ انا جۇرتى. ول جەردە كەڭ دياپازوندى كەڭ شىرقالاتىن اندەر بار بولسا، بۇل جاقتا ءتۇرلى مەكتەپ بار. باتىس، ارقا، سىر ءوڭىرى، ال ءبىزدىڭ اندەر جەتىسۋ اندەرىنە ۇسقاس. بارلىعى قازاقتىڭ ءانى، قازاقتىڭ ونەرى.
— باقىتنۇر: بىزدەگى كەيىنگى تۋعان اندەردىڭ وزىندە ءبىر سارىن بار، ساعىنىش بار. ونى كەيبىرەۋلەر بايقاماۋى دا مۇمكىن. ول جاقتاعى اندەردە ەلگە دەگەن ساعىنىش سارىنى تۇرادى. نەعۇرلىم كوڭىلدىلىك، ساليحالىلىققا باسا ءمان بەرەدى. جۇڭگو قازاقتارىنىڭ اندەرىندە قيماستىق، اتتەگەندىك –اي بار، بابامىزدان كەلە جاتقان ساعىنىش بار سىقىلدى. ول دا بولسىن اتامەكەننەن الىس جۇرگەندىكتەن بولار. مۇنداعى انشىلەر مەن كومپوزيتورلاردىڭ شىعارمالارىندا ويناقىلىق، ەركىندىك بار. ءوز ەلىندە، ءوز جەرىندە تۋىپ-وسكەندىكتەن دە بولار. ساعىنىش اندەرىنىڭ ءوزى كوڭىلدى، ۋنيۆەرسيتەتكە كەلگەندە بايقادىق، العاش ەستىگەندە كوڭىلىمىز جەلپىنىپ، اتا-جۇرتقا كەلگەنىمىزدى سەزىندىك. مۇنداعى بالالاردىڭ وزىندە وي ەركىندىگى بار.
— ساعىنىش دەپ جاتىرسىزدار، بالكىم سىزدەر قىتايدان بەرى كەلمەسەڭىزدەر وسىنداي ساعىنىشتى اندەر تۋمايتىن با ەدى؟
— باقىتنۇر: ءيا، مەندە ءوزى سولاي بولدى. 2005 جىلى «انا ءتىلى ارۋىن» جەڭىپ العاننان كەيىن جۇرەگىم القىنىپ، ەلگە بارىپ قۋانىشىمدى جەتكىزگىم كەلىپ، وزىمە ەرەكشە ءبىر قۋانىش سىيلادى. سول كونكۋرسقا ءوزىم قىتايداعى قازاقتاردىڭ قولىنان ءبىر ءىس كەلەتىنىن دالەلدەپ، ولاردىڭ دا ونەرى بار ەكەنىن كورسەتۋ ماقساتىندا قاتىسقانمىن. ار جاقتاعى ەل-جۇرت مەنىڭ ارتىمنان قاراپ «سەن ارقىلى ءبىزدىڭ بەينەمىز كورىنەدى» دەپ ايتىپ تۇرعانداي بولدى. جەڭىستى قانجىعاما بايلاعان سوڭ اۋىلعا بارعىم كەلدى، ءبىراق مۇنداعى كىسىلەر «جەڭىسكە جەتىپ جاتسىڭ، گرانتقا دا ءتۇستىڭ، ەندى اۋىلىڭدى ساعىنبايتىن شىعارسىڭ» دەگەندە سولارعا جاۋاپ رەتىندە «اۋىلعا كەتىپ بارامىن» دەگەن ءاندى شىعارعام. اينالاسى ءبىر ساعاتقا جەتپەي بولمەمنىڭ ەسىگىن كىلتتەپ الىپ، تەرەزەنىڭ الدىندا وتىرىپ جازدىم. ءاننىڭ اۋەنى بۇرىننان قۇلاعىمدا بالا كۇننەن جۇرگەندەي بولىپ، ەل –جۇرت، كوشىپ بارا جاتقان كوش ەلەستەپ، كورنىسىن ەلەستەتە وتىرىپ، ءسوزى مەن ءانى بىردەي ءتۇسىپ جاتتى. ال ەندى ءاندى جازىپ بولىپ، كىممەن بولىسەرىمدى بىلمەي، سول جاقتان كەلگەن دوس قىزدارىمدى شاقىرىپ الىپ، بىر-ەكى رەت ايتىپ بەردىم. ولار ءبارى حور عىپ ايتقانداي قوسىلا جاتتاپ، ءبارىمىز اتا-انامىزدى، اۋىلىمىزدى ساعىنىپ جىلاپ سونداي ءبىر قىزىق كۇي كەشكەنبىز.
كەيبىر تاپسىرىسپەن ءان جازاتىندارعا تاڭ قالامىن. ءان دەگەن جۇرەكتەن شىعۋى كەرەك قوي. نوتانى نوتاعا جالعاپ، ءبىر ءاندى كەرى وقىپ ءان جازعاندار دا بولىپتى عوي. ءبىر ءان جازساڭ دا، جۇرەكپەن جازعان ءجون دەپ بىلەمىن.
— دەمەۋشىلەرىڭىز بار ما؟
— ىرعىنبەك: رۋحاني دەمەۋ بەرەتىن دوستارىمىز بار، ال قارجىلاي دەمەۋشى ازىرشە جوق. بار تاپقانىمىزدى وسى ونەرگە سالىپ ءجۇرمىز.
— بۇل جاقتىڭ جۇرتشىلىعى اندەرىڭىزدى قالاي قابىلداپ جاتىر؟
— ىرعىنبەك: قۇدايعا شۇكىر، جىلى قابىلداۋدا. بارعان جەرىمىزدە التايدىڭ اندەرىن ايتساڭىزدار دەپ قولقا سالىپ جاتادى. ءانىمىزدى ايتىپ جاتساق بىردەن ءبىزدىڭ ارعى بەتتەن ەكەنىمىزدى بايقاپ قويادى. اۋەنى باسقا، ءسوزى باسقاشا ەكەن دەيدى.
— قازىرگى قازاق ەستراداسىنا كوڭىلدەرىڭىز تولا ما؟
ىرعىنبەك: ءبىر بيەدەن الا دا، قۇلا دا تۋادى عوي. بارىنە دەي المايمىز، جاقسىسى دا، جامانى دا بار. كەيبىر ەستى اندەردى تىڭدايمىز، جەڭىل-جەلپىسىن تىڭداماۋعا تىرىسامىز.
— كىمدەردى ۇلگى تۇتىپ، ەلىكتەيسىزدەر؟
باقىتنۇر: روزا باعلانوۆا، مايرا ءىلياسوۆا، ماقپال ءجۇنىسوۆا، جانار ايجانوۆالارعا ەلىكتەپ، سول كىسىلەردىڭ ءانىن تىڭداپ وستىك. ەلىكتەۋ دەمەكشى، وسى جاققا كەلەر كەزدە كۇيتۇڭ دەگەن قالا بولعان، سول جەردە ساعي قايرات ۇلى دەگەن ۇستازىمىز بولدى. سول كىسى جانار ايجانوۆاعا، مايرا ءىلياسوۆاعا ۇقساعىم كەلەدى دەسەم «جوق قىزىم، سەنىڭ ءوز جولىڭ بولۋى كەرەك. ولاردان ۇلگى ال، ءبىراق ءوزىندىڭ جولىڭدى سال» دەيتىن. سوندىقتان بارىنشا ءوز ەرەكشەلىگىمىزدى ساقتاۋعا تىرىسامىز. ءقازىر دانەش راقىشيەۆتىڭ شاكىرتى نۇرجان جانپەيىسوۆ دەگەن اعامىز بار، سول كىسىدەن ساباق الىپ، اللاعا شۇكىر جەتىسۋدىڭ اندەرىن دومبىرادا ورىنداپ، بالا كۇننەن قالاعان انشىلىگىمە جۇمىس جاساپ جاتقان جايىم بار.
— ەكەۋىڭىزدە ونەر ادامىسىزدار. ءان تاڭداۋدا كەلىسپەۋشىلىكتەر بولىپ قالماي ما؟
ىرعىنبەك: ارينە، ءبىر ءان تۋرالى كەلىسپەي قالىپ جاتساق، ول ءان كەيىن جارىققا شىققان سوڭ ءبارى دە ۇمىتىلىپ كەتەدى.
— كەشتەرگە، كونسەرتتەرگە قاتىسىپ تۇراسىزدار ما؟
ىرعىنبەك: ءبىزدى سىرتتان كەلگەن قانداستارىمىز دەپ قۇشاق باستى عوي. تاريحي ءىس-شارالار، قىتايدان كەلگەن اقىندار مەن تانىمال ادامدارعا ارنالعان كەشتەردەن ءبىزدى قالدىرمايدى. ۋنيۆەرسيتەتتە مەرەكەلىك ءىس-شارالاردىڭ باسى-قاسىندا جۇرەمىز. توي-تومالاقتارعا شاقىرادى.
—جوسپارلارىڭىزدا قىتايداعى قانداستارىمىزعا بارىپ كونسەرت بەرۋ بار ما؟
— ىرعىنبەك: ءيا، ول ويدا جۇرگەن نارسە. ارمان ادامعا قانات بىتىرەدى عوي، ءبىز ءۇشىن بۇل ۇلكەن ءبىر ماقسات. وعان ۇلكەن دايىندىق كەرەك. اللا قالاسا، الداعى ۋاقىتتا ول ارمانىمىزدا بولىپ قالار.
— ونەرلەرىڭىز ورگە ءجۇزسىن! اڭگىمەلەرىڭىزگە العىس بىلدىرەمىز!
سۇحباتتاسقان: ايجان قالييەۆا
