Cۇراق: ءبىر سايتتا "قاتىنىم" دەگەنگە قۋانىڭىزدار، قاتىندار" دەگەن ماقالا شىعىپ، وندا قاتىن ءسوزىنىڭ سوكەت ەمەستىگىن ايتا كەلىپ، ايەل ءسوزى پارسىشا جەزوكشە دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى دەپ جازىلىپتى. وندا بىلاي دەلىنگەن: «ال، ءقازىر "ايەل" دەگەن ءسوزدى اسپەتتەيتىن بولدىق. كوبىمىز ءالى كۇنگە "قاتىننان" قاشىپ، "ايەلدى" ارداقتاپ ءجۇرمىز. "ايەل" پارسى تىلىنەن ەنگەن "ءاييال" - سايقال، جەزوكشە دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىن ءسوز" http://shyn.kz/article/view؟id=2540). ەستۋىمىزشە، ايەل ءسوزى پارسىدان بۇرىن ارابتىڭ عيال سوزىنەن شىعاتىن سياقتى ەدى. وقىرماندى ءارى-سارى ەتىپ قويعان وسى ۇشقالاقتاۋ پىكىردىڭ ءمان-جايىن ءتۇسىندىرىپ ايتىپ وتسەڭىز. «قاتىن» دەگەن دۇرىس پا، الدە «ايەل» دەگەن ءجون بە؟ شاريعاتتا قالاي؟ انونيم
قۇرمەتتى ساۋال جولداۋشى، بىرىنشىدەن، «ايەل» ءسوزىنىڭ (ور.جەنششينا) پارسى تىلىندەگى بالاماسى - «زن (zæn)» نەمەسە «خانم (حونىم)». حونىم دەپ، كوبىنەسە وتە سىيلى ايەلدەرگە قاراستى ايتىلادى.
ەكىنشىدەن، قازاق تىلىندەگى «ايەل» ءسوزىنىڭ نەگىزى پارسىداعى «عيال (ءيياال)» سوزىنەن شىققان دەگەن كۇننىڭ وزىندە (ق.ت.ءا. سوزدىگىندە پارسى تىلىنەن ەنگەن دەلىنگەن [يران. ع" ،[1]([«عيال ول ءسوز - پارسى تىلىندە «جەزوكشە» دەگەندى ەمەس، «جۇبايىم» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى[2]. ال، جەزوكشەنى پارسى تىلىندە «فاحشه (فاحيشا)» دەپ اتايدى. سوندىقتان دا، ايەل ءسوزىنىڭ تۇپكى ماعىناسىن «سايقال»، «جەزوكشە» دەگەنگە سايادى دەۋ بەكەرشىلىك.
ونىڭ ۇستىنە، «عيال (ءيياال)» ءسوزىنىڭ ءوزى پارسى تىلىنە اراپشادان ەنگەن. ول - اراپشاداعى «عَيِّلٌ» ءسوزىنىڭ كوپشە تۇرىندەگى نۇسقاسى (عِيَالٌ). اراب تىلىندەگى تۇپكى ماعىناسى: "وتاعاسىنىڭ قاراۋىنداعى وتباسى مۇشەلەرى"[3].
ەندەشە، «ايەل» ءسوزىنىڭ شىققان جەرىن قازبالايتىن بولساق، ونىڭ ءتۇبى فاريسي ەمەس، ارابي تىلگە بارىپ تابان تىرەيدى ەكەن. دەگەنمەن، ەكى ءتىلدىڭ قايسىسىنا تيەسىلى ەتسەك تە سۇراقتا كورسەتىلگەن ۇعىمداردى بىلدىرمەيدى.
ەندىگى جەردە، شاريعاتتا ۇكىم قوياردا ءار ەلدىڭ ءوز انا تىلىندە قالىپتاسقان ماعىناسى نەگىزگە الىنادى. جەرگىلىكتى حالىق قاي ماعىنادا قولدانعان بولسا، سول ماعىنا نازارعا الىنادى.
«ۋسۋلۋل فيقھ»، ياعني، «فيقھ ادىستەمەسى» عىلىمىندا «اقيقات» جانە «ءماجاز» دەگەن ارنايى تاراۋ بار. قانداي دا ءبىر ءسوزدىڭ تۇپكى ماعىناسى سول قالپىندا ساقتالىپ، باسقا ۇعىمعا اۋىسپاي قولدانىلۋىن «اقيقات» دەيمىز. مۇنى «اقيقي ماعىنا» دەپ ايتساق بولادى. مىسالى، «ادام تۋىلدى» دەگەن سويلەمدەگى «ادام» ءسوزى اقيقي ماعىناسىندا قولدانىلىپ تۇر.
ال، ەگەر، قانداي دا ءبىر ءسوز نەگىزگى ماعىناسىندا ەمەس، اۋىسپالى ماعىنادا قولدانىلىپ تۇرسا، ونى «ءماجاز» دەيدى. مىسالى، «ول – قاسقىر جىگىت» دەلىنسە، مۇنداعى «قاسقىر» ءسوزى اۋىسپالى ماعىنادا قولدانىلىپ تۇر. جىگىتتىڭ قايسارلىعىن، باتىرلىعىن ۇعىندىرۋ ءۇشىن ايتىلعان ءسوز.
دەمەك، شاريعاتتا «ايەل» ءسوزىنىڭ قازاق تىلىندەگى اقيقي ماعىناسى - "نازىك جاندىلار" دەگەن ۇعىمدا.
ەندى، «قاتىن» دەگەن دۇرىس پا، الدە «ايەل» دەگەن ءجون بە؟ دەگەنگە كەلەر بولساق، مۇندا دا جالپى حالىق اراسىنداعى قولدانىستى نەگىزگە الۋىمىز ءتيىس. مىسالى، بىزدە قاتىن ءسوزىن بارىنە بىردەي قولدانۋ ابەستىك. ونى كوبىنە دورەكىلىككە، ادەپسىزدىككە بالاپ جاتادى. سوندىقتان دا، «ايەل» ءسوزىن قولدانۋ قالىپتاسقان. وسىعان وراي «ايەل» ءسوزىن قولدانعان ءجون.
ماتەريال Islam.kz سايتىنان الىندى
