ءبىزدىڭ قازاق حالقى روسسيادا بولعان ينورودەس بولعان جۇرتتاردىڭ دا عىلىم جاعىنان تومەن حالقى بولىپ تا جەر-سۋدىڭ ارقاسىندا كۇن كورىپ، ويناپ-كۇلگەنگە ءماز بولىپ ءجۇرىپ جاتىر. بۇل كۇندەردە بىزدەن باسقا حالىقتىڭ ءبارى دە ويانىپ، نە نارسە وزىنە پايدالى جاعىن ۇستاپ، زالالى جاعىن قويا بەرىپ جاتىر. ءبىزدىڭ قازاق الگى ءوزىنىڭ قىزىعىندا ءجۇر. ورىستاردىڭ باعىزى بىلگىش كىسىلەرى ايتادى: وسى قالىپتا بولسا ەندى ءبىر عاسىردان كەيىن ياعني ءجۇز جىلدان سوڭ، «قازاقپىن» دەگەن ادام، «قازاقپىن» دەگەن جۇرت بولماسا كەرەك دەيدى.

بۇلار ءبىزدىڭ ءجۇز جىلدان سوڭ بولمايتىندىعىمىزدى ەشقايسىسى كورىپ بىلگەن جوق، الايدا بولسا، قازاقتىڭ جۇرگەن جۇرىسىنەن، تۇرعان تۇرىسىنان شامالايدى. قانەكي، ءبىزدىڭ قازاق جەر-سۋدان ايىرىلىپ قالسا نە كۇن كورمەكشى؟ سونىڭ ءۇشىن اركىمگە كەرەكتى، كەرەكسىزدى بىلۋگە ءتيىس ەكەن، كەرەكتى، كەرەكسىزدى بىلە قويۋعا ءبىزدىڭ جۇرتتا قۇرال جوق. بىزگە اۋەلى سول قۇرالعا جارماسۋ كەرەك. ول قۇرال ءعىلىم-بىلىم. پايداعا جابىس­تىرىپ، زالالدان قاشىرۋعا سەبەپ بولعان سول عىلىمدى كەلەتۇعىن زاماندا وزىمىزگە قۇرال قىلۋعا ءبىر جول بار، ول مول شامامىز كەلگەنىمىز بالالارىمىزدىڭ قولىن جەتكىزىپ، وقىتۋ كە­رەك. سول وقۋ، ءبىلىم قۇرالىمەن قۇرالدانعان سوڭ، ەشكىم ۇيرەتپەي-اق قالاي باراتۇعىنىن بىلەدى. ءوقۋ-بىلىم دەگەنمەن مۇسىلمانشا وقي بەرۋمەن ءىس بىتپەيدى. بىرەۋ مۇسىلمانشا وقىپ، «احراۋي» كىسى بولسا، ەكىنشى بىرەۋ ورىسشا وقىپ، «ءدۇنياۋي» كىسى بولسا، سوندا ءىس بىتەدى.

بولماسا، مەن وقۋ وقيمىن دەگەننىڭ بارلىعى مولدا، ءمۇدارىس بولا بەرۋى مۇشكىل ھاممادە حۇكىمەتكە حىلاپ بو­لىپ كەتەدى. وقۋ حاقىندا بولعان راسۇلىمىزدىڭ «حاديسىندە دە»، «قۇراندا دا» ءدىن عىلىمىنان باسقانى وقىماڭىز دەگەن ءسوز جوق. عىلىم، ءبىلىم دەگەن ءسوز قاي جەرگە بولسا دا جۇرەدى. ءبىز وزىمىزگە عيبرات ءۇشىن وسى ورىس ىشىندە جۇرگەن ەۆرەي (ءجايىد) دەگەن جۇرتتى الايىق. وسى جۇرتتا ءوزىمدى دەگەن ءبىر ساجىن جەرى جوق، بىلىممەنەن كۇن كورىپ ءجۇر. سولاي بولسا دا جەرى ءبىزدىڭ قازاق حالقىنان باسقارا-اق. ەۆرەيدىڭ بالالارى ويناپ جۇرگەندە ۇيىندە وتىرىپ، ءوز ءتىلىن، جازۋىن، ورىس ءتىلىن، جازۋىن ءبىلىپ قويادى. سونان سوڭ، گيم­نازيا ءتىپتى ۋنيۆەرسيتەتكە دەيىن وقيدى. ەۆرەيلەرگە ورىس شكولدارىندا ءوز اقشاسىمەن وقۋعا دا ورىن از. ءبىزدىڭ قازاق جانىنان اقشا سالىپ وقۋ تۇگىل، قازا حيسابىنا وقىتاتۇعىن «كيرگيزسكايا ستيپەنديادا» وقىمايدى. وسى كۇندە ومسكىدە ۋچيتەلسك سەميناريادا ۆەتەرينار­نىي، مەديسينسكيي، فەلد­شەرسكيي، كۋرستار دا ءھام قوستانايدا رەالنىي ۋچيليششەدە، ترويسكىدە ءھام ورىنبورداعى گيمنازيالاردا، ورىنبوردا قازاق ۋچيتەلسكيي شكولاسىندا قازاق ءۇشىن اشىلعان ستيپەنديالارمەن وقىعان قازاق بالالارى عۇمۇم قازاق حالقىنا سالىستىرعاندا ون مىڭ جانعا ءبىر وقۋشى كەلمەسە كەرەك. بۇل حيساپ وقۋشىلارىمىزدىڭ جوق حيسابىندا ەكەندىگىن بىلدىرەدى. ءبىزدىڭ جۇرتتىڭ ءار جەردە ورىندى جۇمىستان قۇرى قالىپ جۇرگەنى دە وسى قاراڭعىلىق ارقاسىندا. ءجۇمىلادان بەرى ەڭ كەرەكتى بولعان مەملەكەتتىك دۋماعا سايلاۋ پراۆوسىنان قۇر قالۋى دا وسى بىلىمسىزدىكتىڭ الىپ بەرگەن ولجاسى. بىلىمنەن باسقا ءبىر ادىم جەر اتتاۋ قيىن. بىزگە وسى عىلىمنىڭ كەرەكشىلىگىن وزىمىزگە بورىش دەپ ءبىلىپ، ەڭ سوڭعى نانىمىزدى سالۋ كەرەك. تاعى دا مۇنى ايتايىق، بىزگە ءدۇنياۋي عىلىم ۇيرەنەتۇعىن كىسىمىزدىڭ سوڭىنان ميللاتىمىزگە پايداسى تيۋىنە كوز سالىپ، اۋەلى ورىسشا وقيتىن كىسىنىڭ بولماسا ءوز تىلىندە بولعان ءابىتاي مەكتەپتە وقىپ، ءار جەردەن حاباردار بولۋى شارت. جۇرتتا ءبىر ۇناماعان مىنەز بار. «ورىسشا وقىسا بۇزىلادى» دەيدى. جاماندىققا ورىسشا شارت ەمەس، وقىماي-اق بۇزىلعان كىسى وقىپ بۇزىلعاننان كوبىرەك.

(ءتۇپنۇسقا تاقىرىبى: ءبىزدىڭ قازاق بالاسىنا نە قىلعاندا باسقا جۇرتتارعا تەڭەلۋى حاقىندا ءبىراز كەڭەس)

عالالدين ماميكوۆ، «ايقاپ»، 1915، №1