ال،  قازاقتاردا ار-نامىس بارىنەن جوعارى تۇرۋى كەرەك.

مەنىڭ  جەكە  پىكىرىم  بويىنشا   يدەولوگياسىز  بىردە – ءبىر  مەملەكەت، قوعام ، ۇلت  بولمايدى.  ولاي  بولسا، ءاربىر  قۇرىلىمنىڭ   الدىعا   قويعان  ماقسات – مۇددەگە   جەتۋىنىڭ  ستراتەگياسىندا    يدەولوگيا   بولۋى     شارت.   ولاي  بولماسا    سەنىڭ   باستاعان  شارۋاڭ   شاتقاياڭ، بۇلىڭعىر   بولادى.   بۇل  ءومىر  زاڭى.  بۇلجىتپاس  شىندىق.

     وسى  ورايدا، قازاقستان  رەسپۋبليكاسىنىڭ  پرەزيدەنتى- ەلباسى ن. ءا نازاربايەۆتىڭ  "بولاشاققا باعدار؛ رۋحاني جاڭعىرۋ"  اتتى ماقالاسى تۋرالى جەكە  پىكىرىمدى  ءبىلدىرۋدى  ازاماتتىق  پارىزىم  دەپ سانايمىن. ءوز  باسىم  ەل  ەگەمەندىگىن  العاننان بەرى  ۇلت رۋحانياتىن تۋ ەتىپ ۇستاپ، سول جولدا   ايانباي   ەڭبەك  ەتىپ  كەلەمىن.  وعان  تۋرا   23   بولىپ   وتىر.  ونى   كوزىقاراقتى  قاۋىم  جاقسى  بىلەدى.  قوعامدا  ارسىزدىققا   جول  بەرمەي،   الدىمەن     ادامداردىڭ رۋحىن    كوتەرۋ،  ار-نامىستى   بارىنەن  دە   بيىكتە   ۇستاۋ  تۋرالى  ونداعان   يگى  شارالار  مەن  جوبالاردىڭ   جۇزەگە   اسۋىنا   باستاماشى   بولىپ   كەلەمىن.

مىسالى:  (ۇلتتىق  ات   سپورتى   فەدەراسياسىنىڭ  ، ۇلتتىق  سپورت تۇرلەرى  قاۋىمداستىعىنىڭ، ۇلتتىق   سپورتقا   ارنالعان   جيىرمادان   استام   قۇرىلىمداردىڭ   اشىلۋى،  ۇلى   دالا  ءدۇلدىلى - قۇلاگەرگە   ەسكەرتكىش   سالۋىمىز،  «ۇلى  دالا  داڭقى-مۋزەي  سلاۆى   ۆەليكوي  ستەپي»   مۇراجايى  جوباسىن  قولعا   الۋىمىز،   «ۇلى  دالا-ۇلتتىق   رۋح»  اتتى   جالپى  حالىقتىق  اكسيا وتكىزۋىمىز،  «ولاردىڭ  ەسىمدەرى   جۇرەگىمىزدە »  اتتى  ومىردەن   ەرتە   وتكەن  دارىندى   جۋرناليست   قالامگەرلەردى   ەسكە   الۋعا   ارنالعان    قاسيەتتى   شارالار،   جۋرناليستەردىڭ    كومەگىمەن    جاڭا   ەلدوردامىز-استانا   قالاسىنىڭ        جاعىمدى  ءيميدجىن   جاساۋ،  قازاقستاننىڭ    كورىكتە   جارلەرىمەن  تانىستىراتىن   «باسپا ءسوز    ساياحاتتارى»،  «ۇلى  دالا  قىراندارى» اتتى    حالىقتىق  قوزعالىس   قۇرۋىمىز جانە  تاعى  باسقالارى)

سول   جولدا   باسىمدى   بايگەگە  تىگىپ،    تۋراسىن   ءتىلىپ   ايتىپ ،   مايلىبايەۆ   سياقتى  جەتەسىز  يدەولوگ   سىماقتاردىڭ   قىرىنا  ىلىكتىم. ولارعا  مەنىڭ  ەلىمىزدەگى   يدەولوگيا   جۇمىستارىنىڭ   ناشارلىعى   تۋرالى    جازعان    اششى     شىندىقتارىم     ۇناماعان.  شىنىندا  ،   سول   كەزدە  تالىم-تاربيەلىك   جۇمىستار  توقىراپ،  يدەولوگيالىق    جۇمىستاردا   كەلەلى   جۇيە    قالىپتاسپادى.   جاستارىمىزدىڭ    تاربيەسى   تومەندەپ   كەتتى.  سودان  كەيىن،   ولارعا،    الدىمەن   يدەولوگيا   سوسىن   ەكونوميكا   دەگەن   تۇجىرىمىم   ۇناماعان. ءومىر  ءبارىن  ءوز  ورىنىنا  قويىپ  وتىر. ەلباسى: «ماقساتقا  جەتۋ   ءۇشىن  ءبىزدىڭ   سانامىز   وزىپ   ءجۇرۋى،  ياعني  ودان  بۇرىن  جاڭعىرىپ   وتىرۋى  ءتيىس» - دەگەن  التىن  تۇجىرىمىمەن  مەنىڭ پوزيسيامدى   انىق  قولدادى، مايلىبايەۆتاردىڭ   اۋىزىن   جاپتى. سوندىقتان  دا ، مەن   ەلباسىنىڭ  ماقالاسىن   قۇرمەتپەن  قابىلداپ، ۇلت رۋحانياتىنا   قوسىلعان   زور  ۇلەس  دەپ  باعالايمىن. ماقالانىڭ  تۇسىنگەن  ادامعا  ءمانى  مەن  ماڭىزى  ەرەكشە  ەكەنى  ايان. بۇل  تۇرعىدا  مەنىڭ  ايتارىم:  دۇنيە جۇزىندە – 7 ميلليارد  110 ميلليون  ادام ءومىر سۇرەدى. سونى  قۇرايتىن  ەكى  مىڭنان  استام  ۇلتتاردىڭ  ءبىرى  دە  بىرەگەيى  ءبىز - قازاقتار. الەمدە جەر  كولەمىنەن  233 مەملەكەتتىڭ ىشىندە 9  ورىن  الاتىن  جەرىنىڭ استى دا ءۇستى دە تۇنعان بايلىق - قازاقستان رەسپۋبليكاسى. تۋعان تاريحىنا 5 مىڭ  جىل  بولعاندار  تەك  مىسىرلىقتار، ريمدىكتەر، گرەكتەر جاپوندىقتار، قىتايلارعا عانا ەمەس، بىزدەر قازاقتاردا تاريح تامىرىن تەرەڭگە جايعان، كەلەشەك ۇرپاققا مول، عاجاپ مۇرا قالدىرعان ۇلتپىز. ءبىز كىمبىز - دەگەندە، ءبىز التايدان – اتىراۋعا، الاتاۋدان – ۇلىتاۋعا دەيىنگى ۇلان – عايىر جەردى مەكەندەۋشى – ۇلى قازاق حالقىنىڭ ۇرپاعىمىز دەۋىمىز قاجەت. ال، قازاق بولۋ ءبىر دە، ناعىز قازاق بولا ءبىلۋ – بولەك دۇنيە. ناعىز قازاق بولا ءبىلۋ – ەلىڭدى، جەرىڭدى ءسۇيۋ، اتا – باباڭ سياقتى بويىنداعى جانىڭدى بەرسەڭ دە - جەرىڭدى بەرمەۋ، سالت – ءداستۇرىڭدى، تۋعان ءتىلىڭدى، ءدىنىڭدى، ءدىلىڭدى ساقتاۋ دەپ بىلەم.ال، وتكەن عاسىردا  ءومىر  سۇرگەن  ناعىز قازاقتار تۋعان جەرىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ، سالت – ءداستۇرىمىزدى ساقتاپ، انا ءتىلىمىز بەن  اتا  ءدىنىمىزدىڭ  قايماعىن  بۇزباي  كەشەدەن  بۇگىنگە  امانات ەتتى. ال، ءبىز بولساق، سول اتا – بابالاردىڭ سالت – ءداستۇرىن، اسىل قازىناسىن ودان ءارى جالعاستىرۋشى ۇرپاقتاردىڭ وكىلدەرىمىز. ويتكەنى، ءبارىمىز ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭوركەندەۋىنە ۇلەس قوسىپ، ءومىرىمىزدى سوعان ارناپ جۇرگەن جاندارمىز. ءدال وسى تۇستا حالقىمىزدىڭ سوڭعى ءبىر جارىم مىڭ جىلدىق تاريحىنا شولۋ جاسايىق. ءبىر جارىم مىڭ جىلدا ءبىزدىڭ قازاق ءۇش كەزەڭدى باستان كەشىرىپ، ءتورتىنشى كەزەڭدى وتكىزىپ وتىر.ءبىرىنشى  كەزەڭ: ءداۋىرىمىزدىڭ 6 – عاسىرىنان – 16 عاسىر ارالىعىن قامتيدى.تۇرىك قاعاناتى، دەشتى – قىپشاق حاندىعى التىن وردا، قازاق حاندىعىنىڭ دامۋ تۇسى. بۇل – 11 عاسىرعا سوزىلعان كوشپەندىلەردىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى.ەكىنشى كەزەڭ: رەسەي يمپەرياسىنىڭ قاراماعىندا بودان بولعان كەزىمىز. بايتال تۇگىل - باس قايعى بولعان زامان. ءۇشىنشى   كەزەڭ:  قازان  توڭكەرىسى  بولعان 1917 جىلدان – 1991 جىلدار سوۆەتتەر وداعى تاراعانعا دەيىنگى 74 جىل ارالىعى. ۇلت رۋحانياتىنىڭ كولەڭكەدە دامۋى.ءتورتىنشى كەزەڭ: قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىك العان 1991 جىلدىڭ 16 – جەلتوقساننان بۇگىنگە دەيىن ارالىق. ەڭ باستى قۇندىلىعىمىز ەل تاۋەلسىزدىگى. قازاق ءۇشىن قاستەرلى ۇعىم. ءبىز بەيبىت ءومىردى باعالاپ، ازات كۇندى ايالاپ، تاۋەلسىز ەلدىڭ تىنىستى تىرلىگى ءۇشىن ەل بولىپ، تىنباي ەڭبەك ەتۋگە ءتيىستىمىز.تاۋەلسىزدىك ەڭ باستى جەڭىسىمىز، ەڭ ۇلكەن قۇندىلىعىمىز! شيرەك عاسىر تاۋەلسىز مەملەكەتپىز. ءوز جەرى، ءوز شەكاراسى بار الەم مويىنداعان ءبىرىڭعاي ەلمىز. وسىعان جەتكىزگەن جاراتۋشى يەمىز اللاتاعالاعا جانە «ۇلى دالادا» سان عاسىر ەركىندىك پەن ەگەمەندىكتى اڭساعان، سول جولدا بويلارىنداعى جاندارىن بەرسە دە، ۇلتاراقتاي جەرىن جاۋلارعا بەرمەي ارپالىسقان اتا-بابالارىمىزعا ءارقاشان باسىمىزدى ءيىپ، تاعزىم ەتەمىز. ء-بىزدىڭ اتالارىمىز: «مالىم جانىمنىڭ ساداعاسى، جانىم-ارىمنىڭ ساداعاسى. مالسىز بولساڭ دا ارسىز بولما؛ ءارلى بولعانشا – ارلى بول؛ ارىڭدى جەمە، بارىڭدى جە؛ ار جازاسى بار جازادان اۋىر؛ ەر جىگىت ەلىنىڭ ۇلى، نامىسىنىڭ ق ۇلى» - دەپ ءومىر سۇرگەن، ولمەس وسيەت قالدىرعان. بىزدە يدەولوگيا، جاستاردىڭ ۇلتتىق تالىم-تاربيەسى كەمشىن سوعۋدا. ونى بايۋ، بايۋ تاعى دا بايۋ دەگەن ۇعىمدار باسىپ قالعان. بۇل دەگەنىڭىز - الدىمەن ەكونوميكا سوسىن يدەولوگيا دەگەننىڭ سالدارى دەپ ەسەپتەيمىن. مەنىڭ پىكىرىمشە ەكونوميكا مەن يدەولوگيا قىران قۇستىڭ ەكى قاناتىنداي تەڭ بولۋ كەرەك. بىرگە ءجۇرۋى، بىرگە ماڭگى بولۋى كەرەك. تەك سونداي جاعدايدا عانا ۇلت رۋحانياتى جوعارى دەڭگەيدە بولادى دەپ ەسەپتەيمىن. وتانشىلدىق رۋح قاجەت. ار-نامىستى بارىنەن جوعارى قويۋمىز كەرەك. ەڭ باستىسى –تۋعان وتانىمىزعا ادال قىزمەت ىستەۋ دەپ تۇسىنەمىن. وسى جول ەشكىمدى اداستىرمايدى. وسىدان تۋرا جيىرما ءۇش جىل بۇرىن، «ءبىز قايدا بارامىز؟» اتتى اۆتورلىق باعدارلامانىڭ اياسىندا «قازاقتىڭ قىزىنا قىرىق ۇيدەن تىيىم» اتتى ۇلكەن تەلەحابار جاسادىم. سوندا، كاپيتاليزاسيا، پريۆاتيزاسيا،ەكونوميكا دەپ ۇلتتىق رۋحىمىزدان، ار-ۇياتتان ارىلىپ، كۇلكىمىزدى جيناپ الا الماي قالىپ جۇرمەلىك، قازاقستان ەكىنشى «تايلاند» بولىپ كەتپەسىن وتانداستار!» دەپ ، بۇكىل قازاقستانعا ۇندەۋ سالدىم! ونىڭ ۇستىنە ، «لاس ءتۋريزمدى ەلىمىزگە كەلتىرمەيىك؟»، «ار-ابىروي داعدارىسىنان ارىلايىق؟»، «اردى ساقتايىق، حالقىم؟»، «ءبىز قايدا بارامىز؟!»، «اسەت يسەكەشيەۆكە اشىق حات»، «باۋىرجان بايبەك مىرزاعا امانات»، «باقىتسىز قازاق قىزدارى. ولار كىمدەر؟»، «ار داعدارىسى» اتتى جان-ايقاي ماقالالارىمدى گازەت -جۋرنالدارعا جاريالادىم. «25» اتتى ەرەكشە باعدارلامامدى جازدىم... – وكىنىشكە وراي، ار ماسەلەسىندە «الدىمىزدى -جار، ارتىمىزدا- قۇز» تۇر. ۇلت بولىپ ۇيىسىپ، جۇرت بولىپ جۇمىلىپ كۇرەسپەسەك قۇريمىز. بۇكىل الەمگە ماسقارا بولىپ، جۋسا كەتپەيتىن كەتپەيتىن جامان اتقا يە بولامىز. ونى كورگەننەن، ەستىگەننەن ولگەن ارتىق دەپ سانايمىن. شىنىندا مەنىڭ بۇل تاقىرىپتارمەن شۇعىلدانىپ كەلە جاتقانىما تۋرا 23 جىلدان استى. 1995 جىلى قازاق تەليەۆيدەنيەسىندە «ءبىز قايدا بارامىز؟»اتتى باعدارلاما جاسادىم. سوندا «قازاق قىزىنا قىرىق ۇيدەن تىيىم»،«يسلام ءدىنى جانە جاستار تاربيەسى» اتتى حابارلاردى ۇيىمداستىردىم.جۇدىرىقتىڭ ۇستىنە جۇدىرىق.شىنىندا قازاق قىزدارى جات جۇرتتىقتىقتارعا كۇيەۋگە بىرىنەن كەيىن ءبىرى شىعۋدا. ورتا ەسەپپەن العاندا، ءبىر جىلدا توعىز مىڭداي قازاق قىزدارى شەتەلگە تۇرمىسقا شىعادى. ەگەر وسى قالىپتا بولا بەرسەك، كەلەسى عاسىردا قازاق دەگەن ۇلت بولمايدى. سونى ءتۇسىنۋ ءارى سەزىنۋ كەرەك. وسىدان ەكى جىل بۇرىن ۇلكەن بالدىزىمنىڭ ۇيىنە جاڭا قۇدالارىمەن بىرگە قوناقتا بولدىم. سوندا ، ءبىر قۇداعي:«قازاقتارمەن قازاقتار قۇدا بولعان سىزدەر وتە باقىتتى جاندارسىزدار. بۇنى ايتىپ تۇرعانىم، الماتىنىڭ مەدينستيتۋتىندا وقىعان ءاپالى-سىڭلىلى ەكى قىزىم مەنىڭ ءتىلىمدى الماي ، يندۋستارعا كۇيەۋگە شىعىپ كەتتى.بوتەننىڭ اتى بوتەن بولادى ەكەن. قىزدارىمنان تۋعان يندۋس نەمەرە جيەندەرگە جۇرەگىم ەمىرەنبەيدى. سودان بەرى، كوڭىلىم الاي-دۇلەي»-دەپ كوزىنە جاس الدى. قىزىقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەرسىڭ دەگەن. وعان قوسىلىپ الماتىدان كەلگەن ەكىنشى قۇداعي جىلادى. ال، بۇعان نە بولدى دەسەك، ونىڭ دا جاڭعىز قىزى يتالياندىق بىرەۋگە شىعىپ، ەلدەن ءبىرجولاتا كەتىپ قالىپتى. تراگەديا دەگەن وسى. ايتتىم عوي، بۇل ماسەلەدە جالپى جاعداي ءماز ەمەس. «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى»-دەيدى ءبىزدىڭ دانا حالىق. ءبىزدىڭ زەرتتەۋىمىزدە، بۇگىنگى كۇنى 15 پەن 25 ارالىعىنداعى قىزدارمىزدىڭ تەڭ جارتىسى شەت ەلدىكتەرگە تۇرمىسقا شىعۋعا دايىن. وتكەن تاريحىمىزدى زەردەلەسەك، ءبىزدىڭ قايتپاس-قايسار، ەرجۇرەك اتا-بابالارىمىز بويلارىنداعى جاندارىن بەرسە دە، ۇلتاراقتاي جەرلەرىمەن قاتار بولاشاق قازاقتاردى اكەلەتىن قىز-كەلىنشەكتەردى جات جۇرتتىقتاردان قىزعىشتاي قورعاپ، ساقتاعان. ولار قىزداردى «وتان-انا»، «جەر-انا»، «ەل-انا» دەپ باعالاپ جاۋعا بەرمەگەن، قىز – ەلدىڭ ىرىسى مەن بەرەكەسى، ءوسۋى، دامۋى دەپ بىلگەن. باسى اشىق ماسەلە، قىزدارىمىزدىڭ جات جۇرتتىقتارعا جاپپاي كۇيەۋگە شىعۋلارى، ۇلتتىڭ وسۋىنە، دەموگرافياعا كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا سانىمىزدىڭ ءوسىپ، ساپامىزدىڭ ارتۋىنا تەجەۋىش بولىپ تۇر. 1960 جىلدارى وزبەكتەر مەن قازاقتاردىڭ سانى تەڭ، 10 ميليوننان بولعان. ولار ءقازىر، 33 ميلليوندى قۇرايدى. ساۋد اراب ەلىندە جانە باسقا دا اراب مەملەكەتتەرىندە قىزدارىنىڭ باسقا ۇلت وكىلدەرىنە كۇيەۋگە شىعۋلارىنا قاتاڭ شەكتەۋ قويىلعان. ولار ارنايى زاڭ قابىلداعان. زاڭدى ورىنداماعاندار ءولىم جازاسىنا كەسىلەدى.– ار ۇعىمى ءبارىن قامتيدى. ار بولعان جەردە جەڭىستە بولادى، جەتىستىك تە بولادى.وندا ۇلت ماڭدايىن كوتەرىپ جۇرەدى. ال، ارسىزدىق باسقان جەردە ۇلت باقىتسىز بولادى. ارسىزدىق بەلەڭ العان ەلدىڭ نامىسى تاپتالادى، ساعى سىنىپ، ەڭسەسى تۇسەدى، بيشارا بولادى. مىنە، ارسىزدىق نەگە اكەلەدى؟ «نامىسىن بەرمەگەن قازاعىم مىقتى عوي» دەپ كۇندە شىرقايمىز. شىرىلداعان شىندىقتى جەتكىزەر بولساق، ءبىزدىڭ قالالاردى ارسىزدىق باسىپ الدى. ءقازىر، ۇلتىمىزدىڭ بولمىسىنا، مادەنيەتىنە، نامىسىنا، تۇرمىسىنا وتە جات مىنا قۇبىلىستار: جەزوكشەلىك، گەيلەر، ءبىر جىنىستىلار ماحابباتى، جالاڭاشتانۋ، جىن-ويناقتار ، ساۋنا-بوردەلدەر، ءقوناقۇي- بوردەلدەر ۇلكەن ، كىشى شاھارلارعا تولىپ كەتتى. پروستيتۋسيا كۇننەن كۇنگە وسۋدە. توقتاۋ جوق. ءقازىر ەلىمىزدە ءجۇز مىڭنان استام دەنەسىن ساتىپ، اقشا تاۋىپ، قازاقتى جارگە قاراتىپ جۇرگەن قىزدار بار. الماتى، استانا، شىمكەنت، تاراز، قاراعاندى، قىزىلدوردا، اتىراۋ، ورال،اقتوبە، اقتاۋ، قوستاناي، قىزىلجار، سەمەي، كوكشەتاۋ، وسكەمەن، پاۆلودار، تالدىقورعان، قاپشاعاي، بۋراباي جانە تاعى باسقا قالالاردا پروستيتۋسيا مەن اردى ساتۋ ءورشىپ تۇر. سۇمدىق ەمەس پە. اسىرەسە، شەت ەلدىكتەر جۇمىس ىستەيتىن ايماقتاردا جەڭىل جۇرىستىلەر كوپ.قازاق ۇلتى قايدا بارادى؟ ءدال ءقازىر ەلىمىزدە 25 جاستان اسقان، تۇرمىس  قۇرماعان 300 مىڭداي «كارى قىزدار»، 200 مىڭداي  «ءسۇر بويداقتار» ومىرسۇرەدى. ونىڭ ۇستىنە  جەسىر قالعان مەن اجىراسقانداردى  قوسساڭ، بۇل  سيفرلار   ەكى-ۇش  ەسەگە  كوبەيەدى.  بۇگىنگى  كۇنى  ءاربىر  10  نەكەنىڭ 5-ەۋى  اجىراسىپ  وتىر. تاعى  ءبىر  سۇمدىق  قازاقتىڭ جاستارىن  بەدەۋلىك  كەسەپاتى  جايلاپ  بارادى.

سوندىقتان  ايتارىم،  ار-نامىسقا  جەتە كوڭىل ءبولىپ، يدەولوگيالىق     جۇمىستارعا   بەلسەنە     ارالاسۋىمىز   قاجەت.   ماڭىزدى ماقالاسىندا   ەل پرەزيدەنتى   وسىنى   دۇرىس   مەڭزەپ  وتىر.

اۆتورى: سادىبەك تۇگەل – ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «ۇلى دالا قىراندارى» حالىقتىق قوزعالىستىڭ تەڭ ءتوراعاسى، جازۋشى.