جاقىندا «ەل بىرلىگى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ باستاماسىمەن اتالعان قوعامنىڭ ءتورالقاسىنا كىرەتىن اقساقالدارى ناۋان حازىرەت مەشىتىندە يمامدارمەن كەزدەسۋ وتكىزگەن ەدى. وندا نەگىزگى ماسەلە جانازا كەزىندە بەلەڭ الاتىن ىسىراپشىلدىق جايى كەڭىنەن تالقىعا ءتۇستى. ەل اقساقالدارىمەن بولعان بۇل كەزدەسۋدە وبلىس يمامى قانات قىدىرمين ءمۇفتياتتىڭ بۇعان ەرەكشە نازار اۋدارىپ وتىرعانىن اتاپ كورسەتتى. جانازا جايلى ءپاتۋادا دا ىسىراپقا جول بەرمەۋ باسا ايتىلادى. ءبىراق، ءبىزدىڭ قازاق قوعامى بۇل جايعا ءات-ۇستى قارايتىنى وكىنىشتى.
مەن وسىعان دەيىن «ءمايىتتى ۇرلاعان كىم؟» دەگەن ماقالامدى جازىپ، وندا جەرلەۋ كەزىندە ءوربيتىن كەلەڭسىز كورىنىستەردى كەڭىنەن ءسوز ەتكەن ەدىم. جانازا كەزىندە اس بەرۋدەگى استامشىلىق قانا ەمەس، ءقابىرستانداعى مازار سالىپ جارىسقانداردىڭ دا جاي-كۇيى تىلگە تيەك ەتىلگەن-دى. قاراپ وتىرساق، قازاق تويدا دا، جانازا ىسىرابىنان دا الدىنا جان سالمايدى.
سوڭعى كەزدەرى تويعا عانا ەمەس، جەرلەۋ كەزىندە اس بەرۋ ءۇشىن دە بانكىدەن نەسيە الۋ وقيعالارى ايتىلا باستادى. قالتالى ازاماتتارعا بۇل تيىندى جەلگە شاشۋ سياقتى كورىنگەنىمەن، قاراپايىم ادامدارعا وڭايعا سوقپايتىنىن نەسىنە جاسىرامىز.
دەمەك، ءبىز شاريعاتتان دا الشاقتاپ بارا جاتقان جوقپىز با؟ اسىل دىنىمىزدە ادامى قايتىس بولعان ۇيگە سالماق سالۋعا بولمايتىنى باسا ايتىلماۋشى ما ەدى. ءۇش كۇنگە دەيىن ول شاڭىراقتان اس ىشىلمەسىن دەپ تە مىندەت قويادى عوي. ەندەشە بىزدىكى قاي شاريعات، سوندا؟!
جاقىن ادامى قايتىس بولعان كىسى ءمايىت جۋىندىرىپ، كەبىندەپ، تەزىرەك جەرلەۋگە ەمەس، اس-سۋدىڭ قاراكەتىمەن كەتىپ جاتادى. مايىتكە، باقيعا وزعان ادامعا دەگەن قۇرمەت قايدا قالدى. ءتىپتى، اۋىلدى جەردە وسىنداي قاراكەتتىڭ سالدارىنان ءمايىتتىڭ ۇيدە جالعىز قالاتىن كەزدەرى دە كەزدەسەدى. ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى تايلى-تۇياعى قالماي، ءبىرى اسقا سويىلاتىن مالدى ىزدەپ، ەكىنشىسى تاراتاتىن شۇبەرەك پەن اس-سۋدىڭ جايىمەن قالاعا شۇبىرادى.
الەمدە جاھاندىق داعدارىستار ەتەكتەن تارتىپ تۇر. اينالاعا قاراساڭ، بارلىعى ۇنەمگە كوشىپ، قولىن دا تارتىپ ۇستايتىن جاعدايعا بەت بۇردى. وسىناي داعدارىسدارعا مۇرنىن ءشۇيىرىپ قاراعان قازاق پا دەپ قالاسىڭ. بۇدان دا قيىن زاماندار بولعان، قازاق ودان دا مويىماي وتكەن. ول شىندىق. ءبىراق، ءار زاماننىڭ ءوز تەپەرىشى بار ەمەس پە؟!
نەگە قازاق وسى ەلدەگى باسقا ۇلىستاردان كەدەيلەۋ تۇرادى. ۇي-كۇيى جوقتاردىڭ دەنى ءوز قازاعىمىز دەسەك ەش قاتەلەسپەيمىز. ءبىراق، توي جاساۋعا، جانازانى الگىندەي ىسىراپپەن وتكىزۋگە كەلگەندە الدىمىزعا جان سالمايمىز. مۇنداي داراقىلىق كەرەك پە، بىزگە.
جانازالاردا ءجۇرىپ كوپ ەستيتىنىڭ: «تىرىسىندە جاقسىلىق كورە المادى، ەندى ول دۇنيەگە دۇرىستاپ شىعارىپ سالايىق!» دەگەن پەنشەلىك ءسوز. ولگەن ادامنىڭ جەرلەۋ ءراسىمىن وسىلاي استا-توك توي قىلىپ وتكىزگەننەن وعان پايداسى بار ما؟! احيرەت كۇنگە ودان مول ساۋاپ جازىلسا عوي. ودان دا ولگەن ادامعا ساۋاپ جازىلاتىن ىستەردى كوبىرەك جاساعانىمىز ابزال ەمەس پە.
جانازا كەزىندە نە دارەتى جوق، نە باسقا سىلتاۋدى جەلەۋ ەتكەندەر نامازعا تۇرماعانىن ءجيى بايقايسىڭ. ەسەسىنە، اسقا بارۋعا قۇلشىنىپ تۇرادى. ءبىر تاباق ەتتى جۇعىن دا قالدىرماي، قالسا، مۇشەلەپ ءبولىپ الۋ ناعىز ناداندىق ەمەس نەمەنە.
كوكشەتاۋدا جانازا داستارحانىنا ەتتى تۋراپ اكەلۋ جونىندە ۇسىنىس ايتىلعالى بەرى ونى قولداعاندار دا، قارسى داۋ ايتۋشىلار دا بار. العاشقىلارى شاريعات ءتارتىبىن تۇسىنەتىندەر، ال، ەكىنشى توپتاعىلار: «كوكشەتاۋ ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرىنە قاراعاندا باستى اسىمىز قازاقى ەتتى مۇشە-مۇشەسىمەن ۇسىناتىنىمەن ەرەكشەلەنەدى. ەندى بۇل داستۇرىمىزدەن دە ايىرعىلارىڭ كەلە مە؟» دەپ وزدەرىنشە كوسەمسيدى.
نەگىزى، سىي تاباقتى ۇسىنۋ جانازا كەزىندە عانا بولماسا ەكەن دەپ وتىرمىز عوي. قازاقتىڭ باسقا تويلارىندا شارۋامىز جوق. ءبىراق، زامانىمىزعا قاراي كوسىلۋ ءۇشىن توي كەزىندە دە داراقىلىقتان بويدى اۋلاق سالعانىمىز ءجون بولار ەدى.
كەيدە وسىنداي ىسىراپ بولاتىن جانازا داستارحانىن جايدى كوبىرەك قالايتىندار قالتالارىندا اقشاسى بار، مۇرتى مايلانعان جاندار ەكەنىن كورەسىڭ. ازداپ شىر ءبىتتى ەكەن دەپ بارلىعىمىز بىردەي پاڭ نۇرماعامبەت بولىپ ساعىنايدىڭ اسىن ۇيىمداستىرا بەرسەك ودان ۇتاتىن كىم، ۇتىلاتىن كىم. ءقابىرستانداعى ءزاۋلىم-زاۋلىم مازارلاردى سالىپ جاتقاندار دا سولار. بۇرىنعى وتكەن بابالاردان ۇلگى-ونەگە الۋ كەرەك بولسا، اسىل پايعامبارىمىزدىڭ ونەگەلى ومىرىنە نەگە ۇڭىلمەسكە.
ءمايىتتى جۋىندىرۋ، كەبىندەۋ، جانازاسىن شىعارۋ جانە جەرلەۋ عانا نەگىزگى ءدىني ءراسىم بولىپ تابىلادى. قالعانى قوسىمشا امالدار. ەندەشە ءبىز قايتىس بولعان ادامعا ساۋاپ بولاتىن جاڭاعى ءتورت امالدى ەمەس، جاناما ىستەرگە كوبىرەك كوڭىل بولەدى ەكەنبىز. ەلىمىزدە جانازا ءپاتۋاسى دا بار. قاسيەتتى قۇراندا اللا تاعالا پارىز ەتكەن مىندەتتەردى دە بىلەمىز. الدىمەن وسى پارىز ىستەرگە نازار اۋدارساق، جاناما قاراكەتتەردىڭ كەرىسىنشە ىسىراپسىز جاعىنا دەن قويساق.
باقىت سماعۇل
پىكىر قالدىرۋ