«قازاق مەملەكەتىنە – 550 جىل» بايگەسىنە!
قازاق حالقىنىڭ بۇگىنگى قول جەتكىزىپ وتىرعان تاۋەلسىزدىگى بىزگە كوكتەن تۇسە قالعان سىي ەمەس.
تاۋەلسىزدىك دەگەندە ۇلان-بايتاق جەرىمىزدى انتالاعان جاۋلارىنان قىزعىش قۇستاي قورعاپ، ات ۇستىندە ارىستانداي ارپالىسىپ وتكەن اسىل بابالارىمىز ويعا ورالادى. ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالاتىن قازاقتىڭ بايتاق دالاسىن اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن، اق نايزانىڭ ۇشىمەن اتا جاۋلارىنان قورعاپ قالعان ارداقتى بابالارىمىز-اي! سەندەرگە بايتاعىمىزدىڭ تورىندەگى بارلىق قالالاردىڭ ورتالىق الاڭدارىندا التىننان ەڭسەلى ەسكەرتكىش تۇرعىزىپ قويساق تا ارتىق بولماس ەدى.
بۇدان بەس جارىم عاسىر بۇرىن داڭقتى كەرەي مەن جانىبەك بابالارىمىز ىرگەتاسىن قۇرىپ بەرگەن قازاق حاندىعى تالاي تار جول، تايعاق كەشۋلەردى باستان كەشتى. قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى، ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى، ءاز تاۋكەنىڭ جەتى جارعىسى حالقىمىزدىڭ تەمىرقازىعى بولدى.
التى الاشتىڭ ايبىندى ءامىرشىسى ابىلاي حان باستاعان، قابانباي، بوگەنباي، ناۋرىزباي، جانىبەك، بايان، ولجاباي، وتەگەن، اقتانبەردى، بايعوزى، جاناتاي، جاۋعاش، مالايسارى، ەلشىبەك باتىرلار قوستاعان قازاق ساربازدارىنىڭ قولى تالاي مارتە تۋعان جەر توسىندە ات ويناتىپ، اتا جاۋلارىمەن كەسكىلەسكەن شايقاستار وتكىزدى.
قىزىل كۇندى شاڭ جاپتى، قارا جەردى قان جاپتى. اجال وعى قۇلاتتى تالاي باتىر ساڭلاقتى. ءبىراق، ابىلاي حان باستاعان ايبىندى باتىرلار قازاق حاندىعىنىڭ تۋىن قۇلاتقان جوق! بۇل ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن قورعاپ قالۋ جولىنداعى جان الىسىپ، جان بەرىسكەن قيان-كەسكى مايدان بولاتىن.
ابىلاي حاننىڭ جاۋجۇرەك نەمەرەلەرى كەنەسارى مەن ناۋرىزباي تورەلەر باستاعان، اعىباي، جانايدار، يمان، جولامان، بۇعىباي، جاۋكە، سۇرانشى، بايسەيىت، جەكە باتىرلار قوستاعان قازاق ساربازدارى دا رەسەي يمپەرياسىنىڭ بوداندىعىنان باس تارتىپ، تۋعان جەر ءتوسىن تۇلپارلارىنىڭ تۇياقتارىمەن دۇبىرگە بولەدى. ارىستانداي ايبات، جولبارىستاي قايرات كورسەتتى.
قازاقتىڭ ەڭ سوڭعى حانى كەنەسارىنى رەسەي يمپەرياسىنىڭ مۇزداي قارۋلانعان اسكەرى جەڭە الماي دىڭكەلەدى. ەر كەنە سىرتتاعى جاۋدان ەمەس، ىشتەگى جاۋدان قاپىدا كەتتى عوي. ايتپەسە اتا جاۋلارىنا ءالى دە تالاي ويراندى سالار ەدى.
كەنە حاننىڭ تۇسىندا،
قارت بۋراداي جارادىق.
جاۋدى جاسقاپ جاپىرىپ،
جاۋعان قارداي بورادىق.
«ابىلايلاپ» ات قويىپ،
دۇشپاننىڭ الدىن ورادىق.
كەنە حان وپات بولعان سوڭ،
ءشىل بوعىنداي تارادىق.
كەنە مەن ناۋان كەتكەن سوڭ،
زامانىم قالدى تارىلىپ.
سالتاناتتى حانداردان،
جەتىم قالدىم ايىرىلىپ.
ەكى بىردەي قاناتىم،
توپشىدان سىندى مايىرىلىپ.
بالاعى التىن اق بەرەن،
تاسقا ءتيدى قايىرىلىپ،-دەپ اتاقتى نىسانباي جىراۋ كەۋدەسىن كەرنەگەن وكىنىشتەن وزەگى ورتەنە جىرلاعانداي، قازاق حالقى كەنەسارى مەن ناۋرىزباي سىندى ءبىرتۋار باھادۇرلەرىنەن قاپىدا ايىرىلعان سوڭ جاۋدىڭ قۇرساۋىندا قالدى.
تەك اسىلدىڭ سىنىعى سىزدىق سۇلتان عانا ونداعان جىلدار بويى قاسقىرداي قايرات كورسەتىپ بارىپ تىندى. بۇل قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋ جولىنداعى جانكەشتى شايقاستاردىڭ سوڭى بولاتىن.
قازاق حالقىنىڭ ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت بولۋىن، ءوز تاعدىرىنا ءوزى قوجالىق ەتۋىن اڭساپ وتكەن الاشتىڭ ارىستارى ءاليحان بوكەيحانوۆ، ءالىمحان ەرمەكوۆ، جاقىپ اقبايەۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ، ماعجان جۇمابايەۆ، تۇرار رىسقۇلوۆ ءوز باستارىن ولىمگە بايلاپ، ەلىم دەپ ەڭىرەپ وتكەن ەرلەر ەدى. نكۆد تۇرمەسىندە ازاپ شەگىپ، تۋعان حالقىنىڭ ازاتتىعى جولىندا اتىلىپ كەتتى. جاندارى ءجانناتتا، تاندەرى راحاتتا بولىپ، پەيىشتە نۇرى شالقىعاي الاشتىڭ وسى سايدىڭ تاسىنداي اياۋلى ارىستارىنىڭ!
قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن ارپالىسقان سوڭعى ۇرپاق – 1986-جىلدىڭ قارالى دا جارالى جەلتوقسان ايىندا جالاۋداي جەلبىرەگەن قازاقتىڭ ورىمدەي قىزدارى مەن جىگىتتەرى.
مۇزداي قارۋلانعان ومون سولداتتارى قازاقتىڭ قاراكوز قىزدارىن ىشتەن تەۋىپ، شاشىنان سۇيرەدى. كوكورىم جىگىتتەردى تاياققا جىعىپ، قاسقىر يتتەرگە تالاتتى.
الماتىنىڭ الاڭىنداعى اق قار قىزىل قانعا بويالدى. كۇش تەڭ ەمەس ەدى. البىرت جاستار سوندا دا العان بەتتەرىنەن قايتپادى.
مەنىڭ ەلىم، مەنىڭ ەلىم،
گۇلىڭ بولىپ ەگىلەمىن.
جىرىڭ بولىپ توگىلەمىن، ەلىم،
تۋعان جەرىم مەنىڭ، قازاقستانىم!-دەپ ءشامشى اعالارىنىڭ اسقاق ءانىن الاڭعا بەتتەگەن قازاق جاستارىنىڭ ءانۇرانى ەتىپ شىرقاپ، مۇزداي قارۋلانعان سولداتتارعا قاسقايىپ، قارسى شىقتى. «مىزعىماس وداقتىڭ» قابىرعاسىن وسىلايشا تۇڭعىش رەت ءبىزدىڭ قازاق جاستارى قاقىراتقان بولاتىن!
قازاقتىڭ قاھارمان ۇلى قايرات رىسقۇلبەكوۆ قولدان قۇراستىرعان جالانىڭ قۇرباندىعىنا شالىنىپ، اۋەلى اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. كەيىن شەت مەملەكەتتەردىڭ نارازىلىعىنان سەسكەنىپ، كەڭەس سوتى اتۋ جازاسىن 20 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرۋمەن الماستىردى. سويتسەك، بۇل «كەڭەستىك ءادىل سوتتىڭ» سىرت كوزدى الدارقاتقان سايقال ساياساتى ەكەن. اقىرى ولار جارتى جىلعا جەتكىزبەي، سەمەي تۇرمەسىندە قانىشەر قاراقشىنىڭ ارام قولىمەن قايراتتاي ەسىل ەردى ءولتىرىپ تىندى. «سوتتالعان قايرات رىسقۇلبەكوۆ تۇرمە كامەراسىندا ءوزىن ءوزى ءولتىردى» دەپ مالىمدەمە جاسادى. نەتكەن ايارلىق، نەتكەن جىمىسقى قۇيتىرقىلىق!
سەن جالعىز عانا مويىنقۇمنىڭ ۇلى ەمەس، بارشا قازاقتىڭ ارداقتى باتىر پەرزەنتىسىڭ، قايرات باۋىرىم! قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى – سەنىڭ تويىڭ!
ءبىر تويىم بولاتىنى ءسوزسىز مەنىڭ،
ءدال قاي كۇنى ەكەنىن ايتا المايمىن.
ءبىراق، ءبىراق...
وندا ورتاعا تاستالار ۇران سونداي،
قايتا المايدى قارتىڭ دا ءبىر ءان سالماي.
مەن ءوزىم دە ءان سالام ءتۇن اۋعانشا،
مەنىڭ جانىم بۇل كۇنگە قۇمار قانشا.
جىعىلعان پالۋانعا دا بايگە بەرەم،
ادالدىعى سەزىلىپ تۇرار بولسا!-دەپ قازاقتىڭ ايماڭداي اقىنى تولەگەن ايبەرگەنوۆ توگىلە جىرلاعانداي، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك تويى – جەلتوقساندا جەلبىرەگەن ءوت-ورىم قازاق جاستارىنىڭ تويى!
الىپ بايتەرەكتەي تامىرىن تەرەڭگە جايعان قازاق مەملەكەتىنىڭ كەلەشەگى كەمەل، بولاشاعى جارقىن. سەبەبى مەيىرىمدى دە مەيماندوس الاش جۇرتىنا اللانىڭ ءوزى نۇرىن توگىپ كەلەدى.
تولەۋباي ەرمەكبايەۆ
قاراعاندى قالاسى
05.11.14.
پىكىر قالدىرۋ