كەزىندە تاعدىر تاۋقىمەتىمەن شەتەل اسقان قازاق قانداستارىمىز ۇلتىمىزدىڭ ۇلى تاۋەلسىزدىگىنىڭ ارقاسىندا اتامەكەنگە ات باسىن بۇرىپ، تۇعىرلى تۋعان جەرگە ورالىپ جاتىر. ەلگە ورالعان قانداستارىمىز قۇر الاقان كەلىپ جاتقان جوق. ولار وزدەرىمەن بىرگە قانشاما قۇندى جادىگەرلەر مەن اسىل قازىنالار الا كەلدى. مەن سولاردىڭ ءبىرى دەپ مۇقاش تاڭعىتۇلىن ايتار ەدىم. مۇقاش اتامەكەنىنە ءوزى تۋعان التىن التاي، تارباعاتاي، ىلە وڭىرلەرىنىڭ اسا قۇندى كۇي قازىناسىن الا كەلدى.

ەۋروپانىڭ داڭعازا مۋزىكاسى جاقىندى جايلاپ، ءوز ۋىتىن كەڭ جايىپ، ۇرپاق ساناسىن ۋلاپ، داعدىلى، ءداستۇرلى حالىقتىق ونەرىمىزدىڭ داڭعىل جولىنان ازدىرۋعا شاق قالدىرىپ ءتۇرعان بۇگىنگى كۇندە ۇلتتىق قۇندلىعىمىزدى ساقتاپ، كۇيشىلىك ونەردىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ، اتادان قالعان قاسيەتتى كۇي ونەرىنىڭ قايماعىن قالىڭداتۋعا تەر توگىپ جۇرگەن ازاماتتار ساۋساقپەن سانارلىق. سولاردىڭ ءبىرى - كۇيشى مۇقاش  تاڭعىت ۇلى. وعان دالەل، قولدارىڭىزداعى كۇيشىنىڭ ءوزى شىعارعان كۇيلەرىنىڭ توپتاماسى وسى «جايساڭ» اتتى كۇي كىتابى. بۇل كىتاپقا كۇيشىنىڭ ءوزى شىعارعان كۇيلەرى مەن اندەرى ەنگىزىلگەن.

ءسوزدى باسىنان باستار بولسام، مەن مۇقاش  جايلى ەڭ العاش جۇڭگو راديوسى جانە گەرمانيادان تارقاتىلاتىن «ازاتتىق» راديوسىنان ەستىپ، شەرتكەن كۇيلەرىن تىڭداۋشى ەدىم. بۇل كۇندە كوزبەن كورىپ، كوزايىم بولدىم. التىن التاي، تارباعاتاي، ىلە وڭىرلەرىنىڭ ءدانى مەن ءدامى بولەك، تۇلعالى، تۇعىرلى كۇيلەرىنىڭ تۇنىعىن لايلاماي، تۇمادان شىققان قالپىمەن قاپىسىز تارتاتىن مۇقاش  ەكەنىنە ءوز باسىم سەنىمدىمىن.

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان سوڭ 20 عاسىردىڭ 90 جىلدارىنان بەرى قاراي شەتەلدەگى قانداستارىمىزدان ءبىراز كۇيشىلەر ەلىمىزگە كەلدى. ولار ۇلتتىعىمىزدى تانىتاتىن كۇيلەر دە الا كەلدى. كوبىن تىندادىم، بىرەۋى ءۇزىپ شەرتتى، بىرەۋى بۇزىپ شەرتتى. ال مۇقاش  مارجانداي ءتىزىپ شەرتتى. مەنىڭ ريزا بولاتىنىم، مۇقاش سول قوڭىر كۇيلەردى جۇرەگىمەن، ءوزىنىڭ قوڭىرقاي مىنەزىمەن قوڭىرلاتا تارتادى. مىنە، بۇل كۇي مەن كۇيشى مىنەزىنىڭ ۇيلەسىم تابۋى. مۇقاش  الىپ كەلگەن شەرتپە كۇيلەر عاسىرلىق شەجىرەدەن سىر شەرتەدى. ول كۇيلەردە سول ءداۋىردىڭ تۇتاس ءبىتىم-بولمىسى بەينەلەنگەن اتامەكەننەن الىستا جۇرگەن اعايىننىڭ ەلگە، جەرگە دەگەن ساعىنىشى ورنەكتەلگەن. وسىنداي كۇيلەردى قالپىمەن نارقىن ساقتاپ، ەلگە جەتكىزگەن مۇقاش  تاڭعىتۇلىنا ايتار العىسىمىز از ەمەس.

مۇقاش كۇي زەرتتەۋشى، شەبەر ورىنداۋشى بولا ءجۇرىپ، ءوز جانىنان كوپتەگەن كۇيلەر مەن اندەر شىعارعان كومپوزيتور. مۇقاش  شىعارعان كۇيلەر مەن اندەر سول ءوزى تۋىپ-وسكەن ورتانىڭ قوڭىر سارىنىنان الىستاپ كەتپەيدى. دەسەك تە مۇقاش كۇيلەرىنىڭ وزىنە ءتان بولەكشە يىرىمدەرى مەن قۇرىلىمدارى، قاعىستارى باسقادان دارالاپ تۇرادى. وعان دالەل، كۇيشىنىڭ «مۇقاشتىڭ شالقىماسى»، «جايساڭ»، «ەل-تۇتقا» كۇيلەرى. مۇقاش  ءوز كۇيلەرىن دالانىڭ دارقاندىعىن، تۇلپاردىڭ تارپاڭدىعىن، قازاقتىڭ ەلدىگىن، باتىرلارىنىڭ ەرلىگىن، قازاق دالاسىنىڭ كەڭدىگىن ارقاۋ ەتسەم دەپ تالپىنادى. مىنە، بۇل  ناعىز ىزدەنىس تالپىنىس. تالپىنعان جەتەر مۇراتقا دەيدى حالىق. مۇقاش  ءۇشىن تالپىنىپ تاۋعا، ءقۇلشىنىپ ءقۇزعا شىعار ونەر ساپارىنىڭ جولى ءالى الىس. الىس جولدا ارماننىڭ ارعىماعىن ارىقتاتپاۋ كۇيشىگە سىن.

مەنىڭ پايىمداۋىمشا، مۇقاش  جات توپىراقتا جاساعان وتكەن عاسىرداعى كۇيشىلەردىڭ كۇيلەرىن حالىققا ناسيحاتتاۋمەن قاتار ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق جولىن تەڭ ۇستانىپ كەلەدى. ونەر ساپارىنداعى وسى ەكى سارا جول - تۇلپاردىڭ قوس تىزگىنى سياقتى. بىرەۋى ءسال بوساسا، ءتۇلپار جۇرىسىنەن جاڭىلادى. مىنە، بۇل  ونەر جولىندا جۇرگەن ونەر ادامىنىڭ ادىمدى اڭداپ باساتىن تۇستارى. بۇل مەنىڭ ونەر ادامى رەتىندە ءبىر مۇقاشقا عانا ەمەس، ونەردە سوڭىمىزدان ىلەسىپ كەلە جاتقان بارلىق باۋىر-قارىنداستارعا ايتار اعالىق اقىلىم.

ەلگە كەلگەلى از جىلدار بولعانىنا قاراماستان مۇقاش ونەر ادامدارىمەن ارالاسا، سىيلاسا ءبىلدى. ءوزىنىڭ كۇيشىلىك ونەرىن قازاقستان حالقىنا كەڭىنەن ناسيحاتتاي الدى. ول بۇل كۇندە تانىمال كۇيشىگە اينالدى. كۇيشىلىك اتاعى جەتىسۋعا، ارقاعا، اتىراۋ مەن ماڭعىستاۋعا، ەسىل، توبىل، نارىنعا دەيىن جەتتى. كۇيلەرى باعدارلامالى وقىتۋ قۇرالدارىنا ەندى. شاكىرتتەرى كوبەيدى. الدى مۇقاش  كۇيلەرىن ورىنداپ، رەسپۋبليكالىق كونكۋرستاردا جۇلدەلى بولدى. مەن مۇنى بىرىنشىدەن كۇيشىنىڭ دارىندىلىعى دەسەم، ەكىنشىدەن، ەڭبەكقورلىعى دەر ەدىم. مۇقاش  قازاقستانداعى تانىمال كۇيشىلەرمەن بىرگە بىرنەشە رەت رەسپۋبليكالىق فەستيۆالدارعا قاتىناسىپ، كۇي تارتىپ، حالىقتىڭ ۇلكەن اڭىسىن قوزعادى. مۇقاشتى تەك حالقى عانا قولداپ قويماي ءۇلتجاندى، ءوز ءۇلتىنىڭ ونەرىن سۇيەتىن، ەلدىڭ ۇلكەن باسشى ادامدارى دا وعان كوپ قولداۋ كورسەتتى.

ق ر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى ءۋاليحان قاليجان، بەكبولات تىلەۋحان، الدان سمايىل، ج.سۇيلەيمەن قاتارلى حالىق قالاۋلىلارى قول قويىپ، استانا پرەزيدەنت مادەنيەت ورتالىعىندا مۇقاشتىڭ كۇي كەشىن وتكىزۋدى ق ر مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ءمۇحتار قۇل-مۇحاممەد مىرزاعا ءوتىنىش جولدادى. ءمينيستردىڭ بەكىمىمەن 2009 جىلدىڭ 19-شى مامىرىندا استانادا پرەزيدەنت مادەنيەت ورتالىعىندا مۇقاشتىڭ «التايدىڭ ار جاعىنان كەلگەن شەرتپە كۇيلەر» اتتى كۇي كەشى ءوتتى. كەشكە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ العىس حات جازىپ، كۇيشىگە ۇلكەن قولداۋ كورسەتتى. 2009-شى جىلى 9-شى قىركۇيەك كۇنى الماتى وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسى مەن الماتى وبلىسى بويىنشا كوشى-قون دەپارتامەنتى بىرلەسىپ، الماتى وبلىسى، تالدىقورعان قالاسى ءىلياس جانسۇگىروۆ اتىنداعى مادەنيەت سارايىندا مۇقاشتىڭ «شىعىستىڭ شىڭىراۋ كۇيلەرى» اتتى كۇي كەشىن وتكىزىپ بەردى. كەشتى الماتى وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى ەلەۋسىز جانپەيىسوۆ مىرزا باسقاردى.

الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى، ءۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ جاناشىرى سەرىك ۇمبەتوۆ مىرزا ارنايى قارجى ءبولىپ «جايساڭ» اتتى مۇقاشتىڭ وسى كۇي كىتابىنىڭ باسپادان شىعۋىنا دەمەۋشىلىك ەتىپ وتىر.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى جانە دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى بىرلەسىپ ارنايى قارجى ءبولىپ، 2009-شى جىلى جەلتوقسان ايىندا «قىتايداعى قازاقتاردىڭ شەرتپە كۇيلەرى» اتتى مۇقاشتىڭ كۇيتاباعىن شىعاردى. كۇيتاباقتىڭ ءالعىسوزىن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتورالقا ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قۇرمەتتى تالعات ماماشيەۆ مىرزا جازدى. بۇل كۇيتاباق 2010 جىلى اشىلاتىن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ 4ء-شى قۇرىلتايى قارساڭىندا ارنايى شىعارىلىپ، ءقۇرىلتايعا كەلگەن بارلىق مارتەبەلى مەيماندارعا سالەمدەمە رەتىندە ءۇسىنىلاتىن بولدى.

2009-شى جىلى 25ء-شى جەلتوقساندا استانا قالاسىندا قازاقتىڭ ءبىرتۋار اقىن قىزى فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ 70 جاسقا تولعان مەرەيتويى ءوتتى. وسى مەرەيتويعا مۇقاش  تاڭعىت ۇلى الماتىدان ارنايى شاقىرىلىپ، سول مەرەيتويدا مارتەبەلى مەيماندار الدىندا كۇي تارتتى. بۇل كۇيشىنىڭ قازاقتىڭ اقىن قىزىنا دەگەن ۇلكەن قۇرمەتى ەدى.

كۇيشىنىڭ كۇيلەرىن وتاندىق تەلەارنالار مەن «قازاق راديوسى»، «شالقار راديوسى» قاتارلى ورىندار ۇزبەي ناسيحاتتاپ كەلەدى. سونداي-اق «ەل» پروديۋسسەرلىك ورتالىعىنىڭ باسشىسى عالىم دوسكەنوۆ مىرزانىڭ قولداۋىمەن مۇقاشتىڭ كۇيلەرى «ماڭگىلىك سارىن»، «قازاقتىڭ مىڭ كۇيى» قاتارلى رەسپۋبليكالىق كۇي توپتامالارىنا ەندى.

مەن جوعارىدا كورسەتىلگەن قولداۋلاردى تەك مۇقاشقا جاسالعان يگىلىك دەپ قارامايمىن. مۇنى قازاقتىڭ قاسيەتتى كۇيشىلىك ونەرىنە جاسالعان ۇلكەن قولداۋ، دەمەۋ، قۇرمەت دەپ بىلەمىن. سوندىقتان مەن دە ونەر ادامى رەتىندە ەلباسىمىزبەن ونەردى قولداپ قۋاتتاعان، جوعارىنا اتتارى اتالعان بارلىق مەملەكەت قايراتكەرلەرىنە شىن كوڭىلىمنەن شىققان العىسىمدى ايتقىم كەلەدى.

مۇقاش  تاڭعىت ۇلىنىڭ «جايساڭ» اتتى وسى كۇي كىتابى قازاقتىڭ كۇي دارياسىنا قوسىلعان ءمولدىر بۇلاق بولىپ، ۇرپاق يگىلىگىنە جاراسىن.

ءشامىل ابىلتايەۆ،

قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، كۇيشى-كومپوزيتور، تولعاۋشى