قازاقستان ومبى وبلىسىنان شوشقا ەتىن يمپورتتاۋدى توقتاتتى. ق ر اۋىلشارۋاشىلىق مينيسترلىگى ومبى وبلىسىنان كەلەتىن شوشقا ەتىنە تىيىم سالدى. نەگىزگى سەبەپ: جانۋارلاردىڭ افريكالىق وبا دەرتىنە شالدىعۋى. اتالمىش وقيعاعا بايلانىستى، ەلىمىزدە شوشقا ەتىن ءوندىرۋ ۇدەرىسى ءبىرشاما تومەندەگەنى بەلگىلى. الايدا، بۇل وقيعا ق ر اۋىلشارۋاشىلىعىنا قانداي زيانىن تيگىزدى؟ جالپى، ەلىمىزدە شوشقا ەتىنە دەگەن سۇرانىس قانشالىقتى كوپ؟

وسى جايتقا بايلانىستى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە حات جولداپ، ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن بىلۋگە تىرىستى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا شوشقا ەتىنە دەگەن قاجەتتىلىك قانداي جانە وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا شوشقا ەتىنە دەگەن سۇرانىس ارتتى ما الدە كەمىدى مە دەگەن ماسەلەلەر كوتەرىلدى.

ايتا كەتەيىك، 2000 جىلدىقتاعى شوشقا ەتىن تۇتىنۋ ستاتيستيكاسىنا كوز جۇگىرتەيىك. قازاقستاندا شوشقا ەتىنە دەگەن سۇرانىس 2000 جىلداردىڭ باستاپقى كەزەڭىندە كوپ ەدى. الايدا، جىل وتكەن سايىن حالىق سۇرانىسى كەمىپ، شوشقا ەتىن يمپورتتاۋ ءبىراز باسەڭدەگەن. مىسالى، 2003 جىلى 1368،8 مىڭ جانۋار باسى اكەلىنگەن. ال 2016 جىلعى ستاتيستيكاعا قارايتىن بولساق، شوشقا ەتىنىڭ ۇلەس سالماعى ەداۋىر تومەندەگەنىن بايقايمىز. 2016 جىلى بۇل كورسەتكىش 37،1%-عا دەيىن تومەندەگەن.

الايدا، 2015 جىلعى كورسەتكىش جايىندا بۇلاي دەپ ايتا المايمىز. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنەر بولساق، 2015 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا ق ر اۋىل شارۋاشىلىعىندا 884،7 مىڭ شوشقا وسىرىلگەن بولسا، تامىز ايىنا قاراي كورسەتكىش 1 ملن 40 مىڭ باسقا دەيىن جەتكەن. ال 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا شوشقانىڭ كورسەتكىشى 861 مىڭ باس بولدى. ياعني، 2015 جىلعا قاراعاندا 23،7 مىڭعا نەمەسە 2،7%-عا تومەندەگەن. ال 2017 جىلدىڭ كورسەتكىشى سوڭعى وقيعالاردىڭ سالدارىنان تىپتەن دە تومەن بولۋى ابدەن مۇمكىن.

اشم مالىمەتىنە سايكەس، 2017 جىلى رەسپۋبليكادا حالىق سانى 18 111،9 مىڭ ادام بولعان جاعدايدا  شوشقا ەتىنە دەگەن قاجەتتىلىك 162 مىڭ توننانى قۇراپ، شوشقا ەتىنىڭ ناقتى تۇتىنۋى 110 مىڭ تونناعا جەتكەن.

سونىمەن قاتار، 2016 جىلمەن سالىستىرعاندا شوشقا ەتىنە دەگەن سۇرانىس 2،3%-عا نەمەسە جىلىنا حالىقتىڭ سانىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى 3،6 مىڭ تونناعا ارتقاندىعى بەلگىلى بولدى.

وسى ورايدا، «ق ر بولاشاقتا شوشقا ەتىنەن باس تارتادى ما الدە كەرىسىنشە شوشقا مالىن ءوسىرۋ ۇدەرىسى دامي تۇسەدى مە؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

بۇل ماسەلەگە بايلانىستى مينيسترلىكتىڭ مالىمەتىندە بىلاي دەلىنگەن: «2017-2021 جىلدارعا ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اگروونەركاسىپتىك كەشەنىن دامىتۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا ەت ءوندىرۋ سالاسىن دامىتۋ – ەكسپورتتىق پوتەنسيالى بار باسىم باعىت رەتىندە ايقىندالدى.  بۇل رەتتە 2021 جىلعا قاراي شوشقا ەتىن ءوندىرۋ كولەمىن 133 مىڭ تونناعا دەيىن جەتكىزۋ ايقىندالعان. باعدارلامانىڭ ماقساتتارىن ءساتتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءتۇيىن فاكتورلارى ايقىندالدى:

• ۇزاق جىلدارعا مەملەكەتتىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ؛
• رەسپۋبليكادا اسىل تۇقىمدى شوشقانىڭ باسىن جاقسارتۋ، سالىستىرمالى تۇردە تيىمدىلىگى جاعىنان ەۋروپالىق دەڭگەيمەن، ياعني انالىق باستى سەلەكسيالىق-گيبريدتىك ءونىمدى تۇقىممەن الماستىرۋ؛
• اسىل تۇقىمدى باس يمپورتىن الماستىرۋ؛
• ەكسپورتقا شوشقا ەتىن تاسىمالداۋدى ارتتىرۋ؛
• ساپالى ازىق-تۇلىك ونىمدەرىمەن ءوڭىر حالقىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا تاۋارلى شارۋاشىلىقتار ءۇشىن اسىل تۇقىمدى گيبريدتىك باستى ساتۋ.

وسىعان بايلانىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگىمەن شوشقا شارۋاشىلىعىن دامىتۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە».

ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، سايتىمىزدىڭ بەتىندە ءوزىمىزدىڭ كورشىلەس قىرعىز باۋىرلارىمىز جايلى «قىرعىزدار ورىستىڭ اسىنان، تىلىنەن باس تارتتى. ءبىز شە؟» دەگەن تاقىرىپتا ماقالا جارىق كورگەن بولاتىن. ماقالاعا نەگىزگى ارقاۋ بولعان ماسەلە – بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە كوتەرىلىپ وتىرعان شوشقا ەتىنە قاتىستى بولعان ەدى. حالىق سۇرانىسىنىڭ تومەندەۋىنىڭ ناتيجەسىندە قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىرشاما وبلىستارى شوشقا ەتىنەن باس تارتىپ، اتالمىش جانۋاردىڭ ەتىن يمپورتتاۋ ءىسىن اقىرىنداپ دوعارعان بولاتىن.

الايدا، جوعارىداعى مالىمەتتەرگە سۇيەنەر بولساق، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە اتالمىش جانۋار ەتىنە دەگەن سۇرانىس جىلدان-جىلعا ارتپاسا، كەمىگەن ەمەس. دەمەك، ەلىمىزدە مۇنداي جاعىمدى جاڭالىقتاردىڭ اۋىلى ءالى دە الىس.

ەلىمىزگە شوشقا جانۋارى، نەگىزىنەن، رەسەيدەن جەتكىزىلەدى. قازاقستانعا 2016 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، 147،9 مىڭ اقش دوللار سوماسىنا 31 توننا مولشەرىندە رەسەيدەن شوشقا ەتى يمپورتتالعان.

قازاقستان رسەپۋبليكاسى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، 2017 جىلعى 1 شىلدەگە دەيىنگى جاعداي بويىنشا، شوشقانىڭ نەگىزگى باستارى رەسپۋبليكاداعى شوشقانىڭ جالپى 958،7 مىڭ باسىنىڭ 60،9 %-ى (374،8 مىڭ باس) اۋىل شارۋاشىلىعى قۇرىلىمدارىندا ۇستالىنادى، سايكەسىنشە، حالىقتىڭ شارۋاشىلىقتارىندا 39،1% شوشقا جانۋارى  (583،8 مىڭ باس) وسىرىلەدى.

اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنە سايكەس، وتكەن جىلدىڭ ۇقساس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا مەملەكەتتە جالپى شوشقانىڭ باسى 5،8%-عا تومەندەگەنى بايقالادى. بۇل وتاندىق اسىل تۇقىمدى ماتەريالداردىڭ سەبەبىمەن بايلانىستى. قازاقستانعا شوشقانىڭ اسىل تۇقىمدى ءونىمىن اكەلۋدىڭ نەگىزگى كوزى رەسەي بولىپ تابىلادى، ءبىراق، قولايسىز ۆەتەرەناريالىق جاعدايعا بايلانىستى (افريكالىق شوشقا وباسى) قازىرگى ۋاقىتتا ءتولدى اكەلۋ قيىنعا سوعىپ وتىر.

شوشقانىڭ ءتيىمدى ءوندىرىسى ورنىقتى گەنەتيكالىق پوتەنسيالىمەن ونىمدىلىگى جوعارى جانە وندىرىستىك تەحنولوگياعا جاقسى بەيىمدەلگەن مالدىڭ تۇقىمىن ونىڭ ءوندىرىسى ءۇشىن كەڭ قولدانعان جاعدايدا مۇمكىن بولادى ەكەن.

مال شارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋ تيىمدىلىگىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن رەسپۋبليكادا شوشقا شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن اگروونەركاسىپتىك كەشەن سۋبەكتىلەرىنە مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتىلەدى.

2017 جىلعى 27 قاڭتارداعى  قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-مينيسترىنىڭ ورىنباسارى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترىنىڭ № 30 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى، مال شارۋاشىلىعى ءونىمىنىڭ ونىمدىلىگىن جانە ساپاسىن جوعارىلاتۋدى سۋبسيديالاۋ قاعيدالارىنىڭ (بۇدان ءارى - قاعيدا) 3 تارماعىنا سايكەس تاۋار وندىرۋشىلەرگە سۋبسيديا بەرىلەدى:

• 1 باسقا 75 000 تەڭگە كولەمىندەگى سۋبسيديا نورماتيۆىمەن وتاندىق جانە شەتەلدىك شارۋاشىلىقتاردان اسىل تۇقىمدى شوشقا باسىن ساتىپ الۋعا كەتكەن شىعىندى ارزانداتۋعا؛
• ناقتى بورداعىلانعان باستان كيلوگراممىنا 55-تەن 100-گە دەيىن شوشقا ەتىن ءوندىرۋ قۇنىن ارزانداتۋعا بەرىلەدى.

ومبى وبلىسىنداعى شوشقا جانۋارىنىڭ افريكالىق وبا دەرتىنە شالدىعۋى – ق ر اۋىلشارۋاشىلىعىنداعى شوشقا جانۋارىن ءوسىرۋ ۇدەرىسىنە ەداۋىر كەرى اسەرىن تيگىزگەندىگى بەلگىلى.

الايدا، جوعارىدا اتاپ وتكەندەي ق ر اۋىلشارۋاشىلىعىندا بۇل سالاعا بولاشاقتا ءبىرشاما كۇش جۇمىلدىرىلماق. سونىمەن قاتار، قاڭتارداعى  قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-مينيسترىنىڭ ورىنباسارى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترىنىڭ 2017 جىلدىڭ 1 اقپانىنداعى №48 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن ينۆەستيسيالىق سالىمدار كەزىندە اگروونەركاسىپتىك كەشەن سۋبەكتىسى شەككەن شىعىستاردىڭ ءبىر بولىگىن وتەۋ بويىنشا سۋبسيديالاۋ قاعيدالارىنىڭ شەڭبەرىندە – شوشقانى وسىرۋگە ارنالعان تەحنيكا جانە جابدىق ساتىپ الۋ ءۇشىن ينۆەستيسيالىق سۋبسيديانى ەسەپتەۋ ءۇشىن 20% كولەمىندە وتەۋ ءنورماتيۆى قاراستىرىلعان ( 7 ءبولىمنىڭ جوبا پاسپورتى «قۋاتى شوشقا انالىعى 1200 باستان باستاپ شوشقانى وسىرۋگە ارنالعان تەحنيكا جانە جابدىق ساتىپ الۋ»).

قورىتا كەلە، ومبى وبلىسىنان ەلىمىزگە جەتكىزىلۋى ءتيىس شوشقا جانۋارلارىنىڭ افريكالىق وبا دەرتىنە شالدىعۋى – ق ر اۋىلشارۋاشىلىعىندا شوشقا جانۋارىن ءوسىرۋ سالاسىندا كەرى اسەر ەتكەنىمەن، ايتارلىقتاي زيانىن تيگىزە قويعان جوق. سونىمەن قاتار، 2017 جىلعى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سايكەس، شوشقا ەتىنە قاجەتتىلىكتىڭ ارتۋىنا بايلانىستى، بولاشاقتا شوشقا مالىن وسىرۋگە ءبىرشاما جاعدايلار جاسالماق.

قازاقستان – يسلام مەملەكەتى رەتىندە شوشقا ەتىن قاشان دا حارام دەپ ءبىلىپ، مۇسىلماندارعا جات تاعام رەتىندە قاراعان. الايدا، بۇل فاكتى ازىرگە شەتتە قالىپ وتىرعان سەكىلدى...

قامشىگەر: نازەركە لابيحان