بۇگىنگى تاڭدا كوپشىلىكتىڭ مازاسىن الىپ وتىرعان ءبىر سۇراق بار: ەكسپو ءوتتى، ەندى تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى بولا ما؟ وسى ماسەلەنىڭ جاۋابىن بەلگىلى ەكونوميكا ماماندارىنىڭ پىكىرىمەن جانە بۇگىنگى تاڭداعى دەرەكتەرمەن قوسا قاراستىرىپ كورەلىك.

ەكونوميكا ساراپشىلارىنىڭ بولجامدارى

ساراپشىلار استانادا ەكسپو كورمەسى اياقتالىسىمەن ۇلتتىق ۆاليۋتا قۇنىن جوعالتۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار ايتقان بولاتىن.  جىل اياعىندا كۋرس $1 ءۇشىن 420-450 تەڭگەنى قۇراۋى ىقتيمال دەلىنگەن ەدى. مۇنداي بولجامدى وسىدان ءۇش اي بۇرىن الماتىدا وتكەن «ورتا ازيانىڭ 25 جىل ىشىندەگى جالپى ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايىنا قورىتىندى جانە قازاقستان مەن رەسەيدىڭ دامۋ پەرسپەكتيۆالارى» اتتى كونفەرەنسيادا Tele Trade Central Asia اناليتيكتەر توبىنىڭ جەتەكشىسى سەرگەي پولىگالوۆ ايتىپ ەدى.

سول سياقتى قولدانبالى ەكونوميكانى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى جانىبەك ايعازين ەڭ ءقاۋىپتى جاعدايدا ءبىر دوللار 363-370 تەڭگەگە دەيىن ءوسۋى مۇمكىن دەگەن بولاتىن.

سەرگەي پولىگالوۆ جوعارىدا جاساعان بولجامىن ساياسي-ەكونوميكالىق فاكتورلارمەن بايلانىستىردى. ول تەڭگەنىڭ قۇلدىراۋىنا قاتىستى نەگىزگى ءۇش سەبەپتى اتاپ وتكەن: مۇناي باعاسىنىڭ $50-دان تومەندەۋى، ەكسپو كورمەسىنە كەتكەن قاراجاتتىڭ ءوزىن-وزى اقتاماۋى جانە حالىق بانكتىڭ ەكىنشى دارەجەدەگى بانكتەرگە قارجىلاي كومەك كورسەتۋى. Forbes قازاقستاننىڭ ەسەبى بويىنشا، 2014 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان 2017 جىلعا دەيىن ەكسپو-عا كەتكەن قاراجات جالپى ەسەپپەن 543،53 ملرد تەڭگەنى قۇراعان.  

ال حالىق بانكىنىڭ ەلىمىزدەگى باسقا بانكتەرگە قولداۋ كورسەتۋى جونىندەگى ماسەلە بويىنشا ەكونوميست، عالىم قۇسايىنوۆ ءوز ويىن ءبىلدىردى: «بانكتەرگە قازىرگى ۋاقىتتا اقشا ەمەس كاپيتال كەرەك، سەبەبى بانكتەردە ايتارلىقتاي ۇلكەن سوما بار. ءبىراق ول سومانى حالىق بانكى تەز ارادا قايتا پايدالانىسقا ەنگىزىپ جىبەرەدى».

سونىمەن قاتار، عالىم قۇسايىنوۆتىڭ پىكىرىنشە، تەڭگەنىڭ السىرەۋى مىناداي ءۇش فاكتورعا تاۋەلدى: بىرىنشىدەن، رەسەي ءرۋبلىنىڭ احۋالى جانە مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى. ەكىنشىدەن، تولەم بالانسى، ينفلياسيا جانە اقشا ۇسىنىسى دا ەسەپكە الىنۋى ءتيىس. ۇشىنشىدەن، ۇزاق ۋاقىتقا جوسپارلاعاندا ەڭبەك ونىمدىلىگىن جانە ونىڭ ءوسۋ قارقىنىن اقش جانە باسقا دا دامىعان مەملەكەتتەرمەن سالىستىرۋ كەرەك.

الماتى مەنەدجمەنت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوسەنتى، ىسكەرلىك اكىمشىلىكتەندىرۋدىڭ دوكتورى ەرلان يبراگيم قازاقستان شىندىعىندا سىرتقى فاكتورلارعا «وتە قاتتى باعىنىشتى» دەدى. ەگەر شيكىزات سالاسىندا قانداي دا ءبىر كەرى اسەر بولسا نەمەسە كورشىلەس مەملەكەتتەردە كريزيس تۋعان جاعدايدا ول تەڭگەنىڭ قۇلدىراۋنا نەگىزگى سەبەپ بولۋى مۇمكىن.

بۇگىنگى كۇنگى جاعداي نەمەسە دەرەكتەر نە دەيدى؟

بۇگىندە ەكسپو-نىڭ اياقتالعانىنا ون كۇننەن اسقان ۋاقىتتا حالىق بانكىندە دوللاردىڭ ساتىلىمى جالپى 341، 32 تەڭگەنى قۇراپ وتىر. ازىرشە دوللارعا قاتىستى كۋرس 341 تەڭگەنىڭ اياسىندا قۇبىلىپ تۇر. ياندەكسكە سۇيەنسەك، مۇناي باعاسى قايتادان جوعارىلاپ كەلەدى. سوڭعى مالىمەت بويىنشا مۇنايدىڭ ءبىر باررەلى $56، 20 قۇرايدى. اقش-تىڭ ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنە سۇيەنسەك، 2017 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن مۇناي باعاسى ورتا ەسەپپەن $51،7 كولەمىندە تۇراقتالماق.

AlmaU ىسكەرلىك باسشىلىعىنىڭ ەكونوميستى ەرلان يبراگيم: «ەگەر مەنەن بىرەۋ اقشامدى قاي ۆاليۋتادا ساقتايمىن دەپ سۇراسا، مەن شەتەلدىك ۆاليۋتادا ساقتاڭىز دەگەن اقىل ايتار ەدىم». دەگەنمەن، قازىرگى تاڭدا قازاقستاندىقتارعا الاڭدايتىن سەبەپ جوق. ويتكەنى، ماماندار مۇناي نارىعىندا ايتارلىقتاي قاتتى قۇلدىراۋلار بولمايدى جانە ونىڭ باعاسى $60-عا دەيىن ءوسۋى مۇمكىن دەپ وتىر.

زاميرا پۋلاتوۆا