قازىرگى كەزدەگى قازاق قوعامىندا لاتىن ءالىپبيى قىزۋ تالقىلانىپ، باستى تاقىرىپتاردىڭ بىرىنە اينالدى، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى. لاتىن الىپبيىنە قاتىستى وسىعان دەيىن ەڭ نەگىزگى 3 نۇسقا ۇسىنىلعان بولاتىن. بۇگىن ەلباسى لاتىن الىپبيىنە قاتىستى جارلىققا قول قويدى.
سونىمەن بىرگە لاتىن الىپبيىنە قاتىستى قازاقستاندىق ازاماتتار ءوز پىكىرىن ءبىلدىرۋدى ءالى توقتاتقان جوق.
«ەڭ باسىنان باستاپ لاتىن الىپبيىنە ءوتۋدى قولدادىم. الايدا ءبىر ۇرەي بولدى، بۇل پروسەسس كوپكە سوزىلىپ كەتپەي مە دەگەن. بۇگىن الداعى ۋاقىتتا ءبىز جۇمىس ىستەپ، ءبىلىم الاتىن ءالىپبيدىڭ نۇسقاسىن بەكىتتى دەگەندە وتە قاتتى قۋاندىم. كوپكە سوزباي، جۇمىستى جيناقىلىقپەن جۇرگىزگەندەرىنە ريزامىن.
الەم ەلدەرىنىڭ 70% لاتىن ءالىپبيىن قولدانىپ، جەتىستىككە جەتىپ جاتىر. ءبىز نەگە كوشتەن قالۋىمىز كەرەك. نەگىزىندە مەنىڭ جانە باسقا دا زامانداستارىمنىڭ تۋۋ تۋرالى كۋالىگى، العاشقى وقىعان كىتاپتارى لاتىن الىپبيىندە جازىلعان بولاتىن. سوندىقتان اعا بۋىن وكىلدەرىنە دە لاتىن قارپىمەن جازىپ، وقۋ قيىندىق تۋدىرماس»، دەپ ءوز ويىمەن ءبولىستى ق ر حالىق ءارتىسى ءسابيت قوڭىرباي ۇلى.
لاتىن الىپبيىنە بايلانىستى سپورتشىلاردىڭ دا ءوز پىكىرىن ءبىلدىرۋى قوعامداعى كەز كەلگەن ادامنىڭ ءوز ويىن اشىق ايتىپ، جەتكىزە الاتىنىن كورسەتەدى.
«ەلباسىنىڭ بۇگىنگى لاتىن قارپىندەگى جاڭا ءالىپبيدى بەكىتۋ تۋرالى جارلىعىن، ونداعى ۇكىمەتكە بەرىلگەن تاپسىرمامەن تانىسىپ، قۋانىپ قالدىم. جالپى بۇل وزگەرىستى تولىعىمەن قولدايمىن. ەلىمىزگە كەرەك نارسە دەپ سانايمىن جانە بۇل باستاما كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن وتە ماڭىزدى. تاريحتى زەرتتەۋ ءۇشىن، عىلىم مەن كوركەم ونەردى دامىتۋ ماقساتىندا كوپ كومەك بولاتىنى انىق. سونىمەن قاتار، ءبىلىم الۋدا دا جەڭىلدىكتەر بولادى دەپ ويلايمىن. مىسالى ءازىربايجان، تۇركيا ەلدەرى ەش قيىندىقسىز وسىعان ءوتتى. شەت ەلدەن كەلگەن قوناقتارعا دا لاتىن الىپبيىندە جازىلعان كوشەلەردى، مەكەن جايلاردى وقۋ، ولارمەن پىكىر الماسۋ وتە وڭاي بولادى»، دەپ پىكىر ءبىلدىردى وليمپيادا ويىندارىنىڭ جۇلدەگەرى يسلام ءىلياس ۇلى.
سونىمەن بىرگە بۇل تاقىرىپ تۋرالى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، اقىن ءشومىشباي سارييەۆ تە ءوز ويىن ايتقان بولاتىن.
«بۇل تاقىرىپقا بايلانىستى ءبىزدىڭ ۇجىمدا، ياعني م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا ميتينگ ۇيىمداستىرىلدى. ينستيتۋت ديرەكتورى ءۋاليحان قاليجان ۇلى ءسوز سويلەدى، مەن ولەڭ وقىدىم، تاعى بىرنەشە عالىمدار، سونىڭ ىشىندە ەركىن عالىموۆ دەگەن جاس عالىم پىكىرىمەن ءبولىستى. لاتىن قارپىنە كوشۋ – بۇل جاڭا قۇبىلىس، جاڭا ءبىر ءداۋىردىڭ باستالعاندىعى. ءبىز لاتىن ءقارپىن بۇرىن دا قولدانعانبىز، ءبىراق سول كەزدەگى يمپەريانىڭ كۇشتەۋىمەن كيريلليساعا وتتىك. ەندى مىنە، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇسىندا الەمدىك تىلمەن ۇندەسۋىمىزدى قولدايمىز. بۇل قازاق حالقىنىڭ ءوز ءۇنى، ءوز داۋىسى، ءوز دىبىسى بار ەكەندىگىن بىلدىرەدى. لاتىن ءالىپبيى بۇل عاسىرلار بويى قالىپتاسقان، ومىرلىك تاجىريبەسى بار ءقارىپ. سوندىقتان، ەلباسىنىڭ بۇل باستاماسىن اقىن رەتىندە، ازامات رەتىندە قولدايمىن»، - دەدى ءشومىشباي سارييەۆ.
لاتىن الىپبيىنە قاتىستى ءالى دە تالاي پىكىر ايتىلىپ، جازىلاتىنى دا بەلگىلى. سەبەبى بۇل قوعامدىق ماسەلە، قوعامدىق تاقىرىپ. بۇل ماسەلەگە ءاربىر قازاقستاندىق ازامات بەي-جاي قاراي المايدى.
ن.نازاربيەۆ لاتىن الىپبيىنە ءوتۋ تۋرالى جارلىققا قول قويعان بولاتىن. سول تۋرالى قوعامنىڭ زيالى وكىلدەرىنىڭ پىكىرىن بىلگەن ەدىك.
ق ر بۇرىنعى ءبىلىم ءمينيسترى بەركىمبايەۆا ءشامشا كوپباي قىزى: لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ۇلكەن دايىندىقتى، جان-جاقتىلىقتى قاجەت ەتەتىن جۇمىس. سول سەبەپتى دە قانشا ۋاقىت بويى حالىقتىڭ تالقىلاۋىنان ءوتىپ، ءتۇرلى عالىمدار مەن ءتىل ماماندارى بۇل جۇمىسقا جۇمىلدىرىلدى. وسى وتكىزىلگەن جۇمىستاردىڭ ناتيجەسى رەتىندە بۇگىن ەلباسىمىز جارلىققا قول قويىپ، حالىق نازارىنا سوڭعى نۇسقانى ۇسىندى. وسىعان وراي ەلباسىمىزدى، ەلىمىزدى وسىناۋ جاڭا قاداممەن قۇتتىقتايمىن. ەندىگى ماسەلە حالىقتى اقپاراتتاندىرۋ، ولاردىڭ اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ بولىپ وتىر.
تاماقتانۋ اكادەمياسىنىڭ ديرەكتورى، الماتى قالاسىنىڭ «قۇرمەتتى ازاماتى» شارمانوۆ تورەگەلدى شارمان ۇلى: مەن ەلباسى لاتىن الىپبيىنە ءوتۋ تۋرالى جارلىققا قول قويا وتىرىپ، بولاشاققا ۇلكەن ءارى ناقتى قادام جاساپ وتىر. بۇل ءبىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني كودەكسى دەسەك تە بولادى. بۇل ەلباسىنىڭ باستاماسى ءمانى زور، كەلەشەكتىڭ باقىتتى كورىنىسى، ماقتاناتىن نارسە. لاتىن ول قازىرگى جاڭا تەحنولوگيانىڭ، عىلىمنىڭ، ءتىپتى ادەبيەتتىڭ ءتىلى. وسى باستامانى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى قولداپ وتىرعانىنا قۋانىشتىمىن.
اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى دارىبايەۆا جادىرا يبراگيموۆنا: بۇگىن قول قويىلعان ەلباسىنىڭ جارلىعىن جانە بۇل شەشىمىن قولدايمىن، تولىق كەلىسەمىن. سەبەبى لاتىن قارپىنە كوشۋدىڭ ۋاقىتى كەلدى. ەل بولىپ، حالىق بولىپ تالقىلاۋعا قاتىستىق. سوندىقتان قازاق ءالىپبيىن لاتىن قارپىنە كوشىرۋ دەر كەزىندە قابىلدانعان شەشىم. ءبىزدىڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان مەملەكەتىمىز ءۇشىن زامان اعىمىمەن قاتار ءجۇرۋ باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. قازاق ءتىلى وتە باي ءتىل، ال لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ارقىلى ءبىز سونى كورسەتە الامىز دەپ ويلايمىن.
سونىمەن قاتار، وزگە حالىقتارمەن، سونىڭ ىشىندە تۋىستاس تۇركى حالىقتارمەن ەتەنە ارالاسۋىمىزعا جول اشىلعان سەكىلدى. وسى جاساعان قادامنان ءبىز جاقسىلىق بولماسا، جاماندىق كورمەيمىز.
قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى ميرازوۆا اياگۇل تورە قىزى: بۇگىن قازاقستان حالقى ءۇشىن ەرەكشە كۇن دەپ سانايمىن. سەبەبى ەلباسىمىز كوپتەن بەرى تالقىعا ءتۇسىپ وتىرعان قازاق ءالىپبيىن لاتىن قارپىنە كوشىرۋگە بايلانىستى شەشىمگە قول قويدى. دۇنيە جۇزىندەگى حالىقتاردىڭ 70 % لاتىن قارپىنە كوشكەنى بەلگىلى. سول سەبەپتەن بۇل بىزگە قاجەت دۇنيە. ەلباسىمىزدىڭ ءوزى بۇكىل قازاق حالقىنىڭ ءتىل بىرلىگىن ساقتاۋىمىز كەرەك دەپ ايتىپ ءجۇر. قازاقتاردىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى شەت ەلدەردە دەيتىن بولساق، ءبارىمىزدىڭ باسىمىزدى تەك ءتىل عانا بىرىكتىرە الادى. تىلدە بىرلىك بولماسا، ۇلتتىق بىرەگەيلىك بولمايدى. وسى تۇرعىدا ءتۇرلى عالىمدارىمىزدىڭ، ءتىل ماماندارىنىڭ، قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ تاعى دا باسقا كوپتەگەن تۇلعالاردىڭ پىكىر ءبىلدىرىپ، قولداۋى ەلىمىزدىڭ كەلەشەگىنە بەي-بەرەكەت قاراماعاندىعى دەپ قۋانامىن. ءقازىردىڭ وزىندە ەلىمىز الەم كوشىمەن قاتار دامۋ ۇستىندە. حالىقارالىق دەڭگەيدە ەكسپو كورمەسىن وتكىزۋىمىزدىڭ ءوزى مەملەكەتىمىزدىڭ قۋاتتىلىعىن كورسەتسە، لاتىن قارپىنە كوشۋىمىز سونى نىعايتا تۇسەدى دەپ ويلايمىن.
كومپوزيتور، قورازبايەۆ التىنبەك قورازباي ۇلى: بۇگىن قول قويىلعان ەلباسىنىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تۋرالى جارلىعى ءبىز ءۇشىن قۋانىشتى جاڭالىق بولىپ وتىر. ءبىز بۇعان دەيىن دە لاتىن قارپىنە كوشۋىمىز كەرەك ەدى، ءالى دە بولسا كەش ەمەس. وسى تۇرعىدا بۇل دەر كەزىندە قابىلدانعان شەشىم. سەبەبى بىزگە بولماسا دا بالالارىمىزعا، كەيىنگى ۇرپاققا لاتىن ءقارپى وتە قاجەت دۇنيە.
سونداي-اق، بىزگە ءتان لاتىن ءالىپبيدىڭ نۇسقاسىن دايىنداۋ جانە بەكىتۋدى كوپ سوزباي، تياناقتى جۇمىس اتقارىلعانى قۋانتارلىق جاعداي.
