مەيىرىمى شەكسىزدىڭ جاراتىلىسىمەن قۇرىلعان بۇل دۇنيەگە كەيدە مەيىرىمدىلىك جەتپەي جاتادى. ادامدار قارا باسىنىڭ قامىمەن كۇندى ۇياسىنان اتىرىپ تا، باتىرىپ تا جاتىر. ءومىر دەگەننىڭ جالعان ەكەنىن كەيبىرى كەش تۇسىنسە، كەيبىرەۋ ەرتە تۇسىنەدى، بازبىرەۋلەر ءومىر باقي تۇسىنبەي وتەدى.  ساداقا بەرۋگە 10 تەڭگەسىن قيماعاندار، اراق-شاراپقا اقشاسىن ايامايدى. وسىلاي جەر ءوز ءوسىن دە، كۇندى دە اينالىپ، ۋاقىت وتۋدە.  مەن دە سونداي جانداردىڭ ءبىرى ەدىم. الايدا ءومىرىمدى تۇبەگەيلى وزگەرتكەن ءبىر جان، ءبىر وقيعا بار. سول وقيعانى مەن ولە ولگەنشە ۇمىتپايتىن دا شىعارمىن... ءومىرىمدى 180 گرادۋس تۇگىلى، 360 گرادۋسقا وزگەرتكەن سول ءبىر جاننىڭ كۇلىمدەگەن بەينەسىن دە، ايتقان عيبراتتى وقيعاسىن دا ماڭگىلىككە جادىمدا ساقتايمىن. مەنىڭ ءپاني مەن باقي دۇنيەدە دە باقىتتى بولۋىما كەپىل بولاتىن امالدار جاساۋىما سەبەپكەر بولعان دا سول جان، سول ءبىر كەش...

جەر شارىنىڭ كىشكەنە ءبىر بولشەگى ىسپەتتى ادامداردىڭ ورتاسىندا ايشا دەگەن قىزبەن وتە جاقسى ارالاسامىز دەمەسەم دە، تانىس ەدىك. ونىڭ ىس-ارەكەتى مەن ءجۇرىس-تۇرىسى دا وزگەلەردەن ەرەكشەلەنىپ، دارالانىپ تۇراتىن. جۇمىسىنا دا، وتباسىنا دا ادال ەكەنى كورىنىپ تۇر. ۇنەمى كۇلىپ، بال-بۇل جايناپ جۇرەتىن. وعان سۇيسىنە دە، قىزىعا دا، قىزعانا دا قارايتىنىمدى مويىندايمىن. ونىڭ بىردە-بىر رەت قاباق شىتىپ اشۋلانعانىن نەمەسە جابىرقاعان ءساتىن كورمەپپىن. ۋاقىت وتە كەلە مەن ايشانى وزىمە جاقىن تارتا باستادىم، ونىمەن ارالاسىپ، سىرلاسقىم كەلدى.

ول باي-باقۋاتتى ادامعا كۇيەۋگە شىققان شىعار دەدىم ىشتەي. الايدا ايشامەن جاقسى ارالاسقاننان كەيىن مەنىڭ پىكىرىم قاتە ەكەنىن ۇقتىم، وز-وزىمنەن، ايشادان ۇيالدىم. ونىڭ كۇيەۋى مەن ويلاعانداي باي ەمەس،  قاراپايىم جىگىت بولىپ شىقتى. ايشانىڭ كۇيەۋگە شىققانىنا 5 جىل بولسا دا، ءالى كۇنگە دەيىن بالا سۇيە الماي ءجۇر ەكەن. ءبىراق، قالايشا؟! ايشا نە ءۇشىن ۇنەمى كۇلىپ جۇرەدى؟ وسى سۇراق مەنى ۇنەمى مازالايتىن... ءبىر  كۇنى جۇمىستان كەيىن ايشا كۇيەۋىنىڭ جۇمىس بارىسىمەن باسقا قالاعا كەتكەنىن، ۇيدە جالعىز قالاتىنىن ايتىپ، مەنى ۇيىنە قوناققا شاقىردى. مەن ءبىر جاعىنان ۇيالسام، ءبىر جاعىنان قۋانعان ەدىم.  سەبەبى، سول كەشتە ول مەنىڭ سۇراعىما دا جاۋاپ بەردى...

ايشا ەكەۋمىز تاماقتانىپ بولعان سوڭ، ول قۇپتان نامازىن وقىدى. مەن ناماز تۋرالى ەستىگەنىم بولماسا، ناماز وقىپ جاتقان ادامدى العاش كورۋىم ەدى. ناماز وقىعان ادامدى عانا ەمەس، ۇنەمى كۇلىمدەپ جۇرەتىن ايشانىڭ ناماز كەزىندە ەڭكىلدەپ جىلاعانىن كوردىم... ءيا، مەن تانيتىن، مەن بىلەتىن ايشانىڭ كوزىنەن مونشاقتاپ جاستار اقتى. الايدا نامازىن اياقتاپ، كوز جاسىن كورسەتكىسى كەلمەگەندەي ءسۇرتىپ، ماعان قاراپ قايتادان كۇلىمدەدى. الايدا بۇل كۇلكى مەن بۇرىندارى كورگەن كۇلكىدەن بولەك. جۇرەگىندە جاراسى بار ادامنىڭ ەرىكسىز كۇلكىسى...  ول كورسەتكىسى كەلمەدى، مەن كورمەگەندەي كەيىپ تانىتتىم...

ءبىر كەزدە مەن ءوزىمنىڭ ومىرىمدە بولعان جاۋاپسىز ماحابباتتىم جايىندا ايتىپ بەردىم، ال ول بولسا مەنى ۇيىپ تىڭدادى. اراسىندا اقىلىن ايتىپ، قولداپ قويدى... ءبىرازدان سوڭ مەن ايشادان كۇيەۋىمەن قالاي تانىسقانى تۋرالى سۇرادىم. ول كۇلىمدەپ، سول ءبىر ساتتەردى ساعىنىشپەن ەسكە الىپ ايتىپ بەردى.

«ول كەزدە مەن ستۋدەنت ەدىم. وقۋ وقىپ، قوسىمشا جۇمىس جاساپ ءجۇردىم. كەيىن قاسىمداعى قۇربىمنان ناماز وقۋدى ۇيرەنىپ، ءدىني ءبىلىمىمدى نىعايتۋعا تىرىستىم. ارمانداپ، اڭساپ ءجۇرىپ ورامالىمدى دا تاقتىم. ءبارى ءوز رەتىمەن، ويداعىداي بولىپ جاتتى. ۇنەمى كوشەدە جۇرگەن كەزدە اۋىر سومكە كوتەرگەن ايەلدى كورسەم، مىندەتتى تۇردە كومەكتەسەتىنمىن. سەبەبى، مەنىڭ انام اۋىلدا جالعىز تۇراتىن. كومەك كورسەتىپ بارا جاتقاندا، ۇنەمى «يا، اللام مەنىڭ انام اۋىر سومكە كوتەرىپ بارا جاتقاندا وعان دا ءبىر جاقسى ادام كومەك كورسەتسىنشى، قول ۇشىن سوزسىنشى»، — دەپ ىشتەي جالبارىناتىنمىن. اكەمنەن ەرتە ايىرىلعالى، انامنىڭ مەن ءۇشىن قانداي قيىندىققا توتەپ بەرگەنىن كورەتىنمىن، كومەكتەسكىم كەلەتىن، اتتەڭ، قولىمنان كەلمەيتىن.
ۋاقىت وتە كەلە جاقسى جۇمىس تاۋىپ، اناما العان سىيلىقتارىمدى قۇشاقتاپ، اۋىلعا باردىم. ول كەزدە ۋنيۆەرسيتەت اياقتاپ، بىر-ەكى جىل جۇمىس جاساپ، ۇلكەن قالادا كۇن كورىپ جۇرگەنمىن. ءبىراز قاراجات جيناپ العاسىن انامدى دا قالاعا الىپ كەتۋگە كەلگەم. كەلسەم ۇيدەگى جارىقتى جاسى مەنىمەن شامالاس ءبىر جىگىت جوندەپ جاتىر ەكەن. باسەڭ داۋىسپەن امانداسىپ، انامنىڭ ىستىق قۇشاعىنا تىعىلدىم، جۇپار ءيىسىن يىسكەپ، ماۋقىمدى باستىم. الگى جىگىت جارىقتى جوندەپ بولعان سوڭ، انام تىلەگى مەن العىسىن ايتىپ شىعارىپ سالدى. انام مەنىڭ قالاداعى بارلىق جاڭالىعىمدى تىڭداپ بولعان سوڭ، الگى جىگىت تۋرالى ايتا باستادى. ول ۇنەمى مەنىڭ اناما كومەكتەسىپ جۇرەتىن، نامازىن قازا قىلمايتىن جىگىت ەكەن. ەسىمى راسۋل. بىردەن ءوزىمنىڭ انام ءۇشىن جاساعان دۇعامنىڭ قابىل بولعانىن ءتۇسىنىپ، شۇكىر ەتتىم. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن سوسىن،اللا ەرلى-زايىپتىلاردى  تەڭ-تەڭىمەن قوساتىنى تۋرالى سوزدەر ەسىمە ءتۇستى. نەگە ەكەنىن ول كەزدە تۇسىنبەدىم. ءبىراز ۋاقىت وتكەسىن راسۋل اناما مەنى ۇناتاتىنىن ايتقان ەكەن. بىرنەشە كۇن قىرسىعىپ جۇرگەنىممەن، راسۋلدى ءوزىمنىڭ دە ۇناتاتىنىمدى ءتۇسىندىم. كوپ ۋاقىت وتپەي دۇركىرەتىپ توي جاساماساق تا، سالت-داستۇرگە ساي شاعىن توي جاسادىق. راسۋلدىڭ اتا-اناسى ەرتە قايتىس بولىپ كەتكەندىكتەن، تويعا تەك الىس-جاقىن تۋىستارى كەلدى. انامىز بىزگە پايعامبارىمىز (س.ع.س.) بەن ايشا انامىزدىڭ (ر.ا.) كىرشىكسىز سەزىمىن تىلەدى.وسىلاي ءبىز ءوزىمىزدىڭ جاساعان جاقسىلىعىمىزدىڭ سەبەبىمەن وتباسىن قۇردىق. انامدى قالادا بىزبەن بىرگە تۇرادى دەپ ويلاعانبىز. الايدا مەن تۇرمىسقا شىققان سوڭ ءوز شاڭىراعىندا قايتىس بولدى. مەنى سەنىمدى ادامعا تاپسىردى دا، و دۇنيەگە اتتاندى»، - دەدى ول كوزىنە جاس الىپ. «الايدا بۇل تاعدىر»، — دەدى دە قايتا كۇلىمسىرەدى.  

ەرتەگى تىڭداعانداي بولدى، كوز الدىما ەلەستەتتىم... نە دەگەن ەرەكشە تانىسۋ، كەرەمەت، كىرشىكسىز سەزىم مەن سەنىم... قىزىقتىم، قىزعاندىم... اناسىنىڭ قايتىس بولعانىنا ىشتەي قىنجىلدىم. الايدا ءار ادامنىڭ ولشەۋلى ۋاقىتى بار ەكەنىن بەلگىلى ەدى...

ءبىرازدان كەيىن مەن تاعى سۇراق قويدىم. «سەنىڭ وتاۋ قۇرعانىڭا ءبىراز جىل بولسا دا ناعىز باقىتتى سەزىنە الماي ءجۇرسىن، ءبىراق نەگە ۇنەمى كۇلىپ جۇرەسىڭ؟»،- دەدىم مەن. سۇراقتى قالاي قويعانىمدى ءوزىم دە بايقاماي قالدىم... ءبىراق مەنىڭ سۇراعىم ونىڭ جۇزىندەگى كۇلكىنى وشىرمەدى. ويلانباستان، بۇنىڭ جاي عانا سىناق ەكەنىن ايتتى. سوسىن ءسوزىن بىلاي جالعادى: «مۇسىلماننىڭ وزگە مۇسىلمانعا كۇلىمسىرەپ قاراۋى ساداقا  دەگەن ماعىناداعى ءسوزدى وقىعاننان باستاپ كۇلىمسىرەپ جۇرەتىن بولدىم. ەڭ بولماسا وسىلاي جاقسىلىق جاسايىن دەدىم. ۇنەمى جابىرقاپ جۇرگەننەن ەشتەڭە ۇتپاسىم انىق قوي. كەرىسىنشە ۇتىلعانىم كوپ بولار ەدى. ال كۇلىمسىرەپ جۇرۋدەن ەش زيان كورمەدىم. مەنىڭ كۇلىمسىرەگەنىم ەڭ بولماسا ءبىر ادامنىڭ كوڭىلىن كوتەرسە، ونىڭ ءوزى جاقسىلىق ەمەس پە؟!».

وسى سوزىنەن كەيىن مەن دە ويلانا باستادىم. كۇلىمسىرەپ ءجۇرۋ سونشالىقتى قيىن ەمەس. جاقسىلىق جاساۋدىڭ ەڭ وڭاي ءتاسىلى دە وسى سەكىلدى. وسىنداي ويمەن ۇيقىعا كەتتىم...

تاڭەرتەڭ تۇرا سالا ايناعا قاراپ كۇلىمسىرەدىم... ەشقانداي قيىندىق جوق ەكەن. مەنىڭ دە قولىمنان كەلەدى. تاڭەرتەڭگى استى ايشامەن بىرگە ءىشىپ، جۇمىسقا كەرەمەت كوڭىل-كۇيمەن باردىم. جۇمىس كۇنىم كەرەمەت وتكەنىن بايقادىم. وسىلاي كۇنىم زۋىلداپ ءوتىپ جاتتى. كوشەدە دە، جۇمىستا دا جاقسىلىق جاساۋعا اسىقتىم. العاشىندا ايشادان ءدىني كىتاپتاردى الىپ وقىدىم. كەيىن ناماز وقىپ تا ۇيرەندىم، العاش رەت ايشانىڭ انا اتانسا دەپ دۇعا جاسادىم. ءومىرىم گۇلگە اينالعانداي بولدى. باسىمىزدى اۋىرتىپ جۇرگەن ماسەلەنىڭ جاقسىلىق پەن دۇعا جاساعان كەزدە جوق بولاتىنىنا كوزىم انىق جەتتى. مەن دە وتباسى قۇردىم، ايشا ەكەۋمىز دە انا باقىتىنا يە بولدىق. قاراپايىم تىرشىلىك بولسا دا،ەڭ باستىسى باقىتتىمىز!

جاقسىلىق جاساۋ سونشالىقتى قيىن ەمەس. جاي عانا نيەت بولسا بولعانى. وسىنداي جاقسىلىق جاساۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىق ارقىلى جەر عالامشارىنداعى كوزگە كورىنبەيتىن، تانىمال ەمەس ادامنىڭ ءومىرى وسىلاي وزگەردى. سول ءبىر كەش، سول ءبىر جان وزگەرتتى...

اسەل بولات قىزى