سوڭعى ۋاقىتتا، «WhatsApp» جانە Facebook Messengerء-ىن قولدانۋشى قازاقستاندىقتار بەلسەندى تۇردە Telegram جەلىسىنە وتۋدە. Telegram Messengerء-ى وتە ىڭعايلى، تەز، سەنىمدى ءارى كەز-كەلگەن قۇرىلعى ارقىلى جۇمىس ىستەي بەرەتىن، 100 ميلليون-عا جۋىق بەلسەندى قولدانۋشى بار الەۋمەتتىك جەلى. قازىرگى تاڭدا Telegram-دا 170 ميلليون قولدانۋشى تىركەلگەن. Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى اتالمىش جەلىنىڭ قازاقستاندا قانشالىقتى قولدانىس تاپقانىن جانە نەسىمەن ءتيىمدى ەكەندىگىن انىقتاپ كوردى.
Telegram قالاي دۇنيەگە كەلدى؟
ايگىلى ۆكونتاكتە الەۋمەتتىك جەلىسىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، ورىستىڭ سۋكەربەرگى اتانعان پاۆەل دۋروۆتىڭ Telegram Messengerء-ىن قالاي ويلاپ تاپقانىنا كەلەر بولساق، بۇل ءبىر دەتەكتيۆتىك ءفيلمنىڭ سيۋجەتى ىسپەتتى.
2011 جىلى پاۆەلدىڭ ۇيىنە رەسەي سپەسنازى كىرىپ كەلگەندە، ول ىنىسىنە قۇپيا حابارلاماسىن قانداي الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى جىبەرۋگە بولاتىندىعىن بىلمەگەن. سول سەبەپتى ول جەكە اڭگىمەنىڭ وزگەلەردەن قۇپيا، سەنىمدى جەلى ارقىلى الماسۋ يدەياسىن ويلاپ تاپقان. العاشىندا Telegram تەك پاۆەلدىڭ باۋىرى نيكولايمەن سىرت كوزسىز، حابارلاسۋى ءۇشىن ويلاپ تابىلعان بولسا، كەيىننەن جالپىعا ورتاق بولىپ كەتتى.
پاۆەل دۋروۆتىڭ ءوزى جەلىنىڭ نەگىزگى كودىن، ال ونىڭ اعاسى نيكولاي جەلىدەگى حات الماسۋدىڭ قورعالۋىن قامتاماسىز ەتەتىن MTProto كودىن جاساپ شىعاردى. اعالى ءىنىلى دۋروۆتار وسىلايشا، Telegram-دى دۇنيەگە اكەلدى جانە ولار جەلىنى كەڭ اۋديتورياعا تاراتۋدى ماقسات تۇتتى.
الايدا، ولاردىڭ ويى تەك ەكى جىلدان كەيىن عانا، 2013 جىلى جۇزەگە استى. العاشقىدا Telegram iOS پلاتفورماسىندا ىسكە قوسىلىپ، ودان كەيىنگى ۋاقىتتا اندرويدتا پايدا بولىپ، دەربەس كومپيۋتەردە دە قولدانىسقا ەنىپ، بارا-بارا جاڭا مۇمكىندىكتەرگە يە بولا باستادى. ماسەلەن:
-تەك جازبالاردى عانا ەمەس، گرافيكالىق فايلداردى جىبەرۋ مۇمكىندىگى
ء-بىر جارىم گيگوبايتقا دەيىنگى فايلداردى جىبەرۋ ارتىقشىلىعى
-قولدانىسى تەگىن قىزىقتى جاپسىرمالار بار، ونىڭ ۇستىنە كەز كەلگەن قولدانۋشى ءوزىنىڭ جەكە جاپسىرماسىن قۇراستىرىپ، قولدانىسقا ەنگىزە الادى
-جەلىدە كۇندەلىكتى قايتالاناتىن ارەكەتتەردى ورىندايتىن ارناي باعدارلامالىق روبوتتارى دا بار.
كەيبىر مەملەكەتتەر نەلىكتەن Telegram-عا قارسى؟
دۋروۆ كوپتەگەن باسىلىمدارعا بەرگەن سۇحباتىندا Telegram-نىڭ باستى ارتىقشىلىعى ونىڭ سەنىمدىلىگى جانە قورعالعاندىعى ەكەندىگىن العا تارتادى. شىندىعىندا دا، جەلىنىڭ سۇرانىسقا يە بولۋىنا دا ءدال وسى «قورعالعاندىعى» سەپتىگىن تيگىزگەنى انىق. ءبىراق بۇل قاسيەتى ءۇشىن Telegram جاساۋشىسى رەسەي مەن يراندا تالاي رەت قۋدالاۋعا ۇشىرادى.
وتكەن جىلى قىركۇيەكتە دۋروۆ: «بىزدەن قولدانۋشىلاردىڭ جەكە مالىمەتتەرىن سۇراپ، كاسىپكە قىسىم كورسەتكەن ەلدەردە «Telegram»-دى جاۋىپ، ولاردىڭ بۇدان بىلايعى قارسىلىعىن توقتاتا الامىز»،- دەپ جازدى ءوزىنىڭ تەلەگرام جەلىسىندە.
2014 جىلدىڭ وزىندە-اق دۋروۆ رەسەيدە كاسىبىن جۇرگىزۋ مۇمكىن ەمەستىگىن العا تارتىپ، كەتىپ قالعان. رف سوتى 2017 جىلى قازاندا Telegram-ڭ فەدەرالدى قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنە سانكت-پەتەربۋرگتە بولعان تەراكت ايىپتالۋشىلارىنىڭ جەكە جازباسىنان مالىمەت بەرمەگەنى ءۇشىن 800 مىڭ رۋبل سالىق سالعان. جەلى يراندا بۇعاتتالعانمەن، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قاڭتارىندا قايتا اشىلدى.
پاۆەل دۋروۆ Telegram-دى رەسەيلىك جەلى دەپ اتاۋعا قارسى ەكەندىگىن ايتتى. ول تۆيتتەردەگى مالىمدەمەسىندە «رەسەيدە جەلىنى قۇراستىرۋشىلار دا، زاڭدى تۇلعاسى دا، بانك ەسەبى جوق»،-دەدى.
Not sure why some media would refer to @telegram as “Russia-based”. We have no servers، developers، companies، bank accounts or offices in that country.
— Pavel Durov (@durov) January 11، 2018
وتكەن جىلى قىركۇيەكتە رەسەيدىڭ اقپارات جانە كوممۋنيكاسيا ءمينيسترى نيكولاي نيكيفوروۆ «ينتەرفاكس» جۋرناليستەرىنە بەرگەن پىكىرىندە قوعامنىڭ نەلىكتەن Telegram-عا سونشالىقتى قىزىعۋشىلىق تانىتقانىن تۇسىنبەيتىندىگىن ايتقان. ول: «حات الماسۋعا ودان دا تانىمال شەتەلدىك پلاتفورمالار بار، ماسەلەن، Viber جانە WhatsApp. ال Telegram، مەنىڭ ويىمشا، رەسەيدە كەرەمەت سۇرانىسقا يە ەمەس»،- دەدى.
ەگەر، Telegram رەسەيلىك زاڭنامالاردى ورىندامايتىن بولسا، بۇعاتتالۋى مۇمكىن ەكەندىگىتاعى بار.
قازاقستاندا Telegram جەلىسىنىڭ قولدانىسى قانداي؟
كوپشىلىككە بەلگىلى قوعاممەن بايلانىس مامانى الىشەر ەلىكبايەۆ Tengrinews-كە بەرگەن پىكىرىندە، «Telegram-دى، Facebook پەن Instagram اۋديتورياسىنىڭ ءبىر بولىگىن تارتىپ العىسى كەلگەن الەۋمەتتىك جەلى» دەپ اتادى. ەلىكبايەۆتىڭ ويىنشا، ەگەر Facebook قىزمەتى وزگەرسە، قازاق اۋديتورياسى Telegram-عا ءوتۋى مۇمكىن.
«سوڭعى ۋاقىتتا، Facebook-تە قالدىرعان جازبالارىمىز بۇرىنعىداي كوپ ۇناتۋلار مەن بولىسۋلەرگە يە بولا الماي قالدى جانە كەز كەلگەن ۋاقىتتا الەكساندر سويدىڭ پاراقشاسى سياقتى ءبىزدى دە بۇعاتتاپ تاستاۋى مۇمكىن. ەگەر Facebook پاراقشامدى ۇگىتتەپ، بەلسەندى تۇردە جۇرگىزۋىمە كەدەرگى كەلتىرىپ، اقى تالاپ ەتسە، ونى تاستاپ كەتەمىن. پاراقشام بولماسا دا قورىقپايمىن، الەۋمەتتىك جەلى داۋىرىنە دەيىن PR مامانى بولدىم، كەيىن دە سولاي قالا بەرەمىن»،-دەپ مالىمدەدى.
الايدا، الىشەر ەلىكبايەۆ ۇيىمدار مەن مەملەكەتتىك ورگاندارعا Telegram-عا كوشۋ ءالى ەرتە ەكەندىگىن ەسكەرتتى. «ۋاقىتىنان بۇرىن اربانى اتتىڭ الدىنا قويماس ەدىم، سەبەبى Telegram-دا ءالى كەڭ اۋديتوريا جوق. تەك باقىلاپ وتىرۋ كەرەك، بۇگىنگىنىڭ مىقتىسى Instagram مەن YouTube بولىپ تۇر»، دەگەن ەلىكبايەۆ Telegram-نان شارشاعان قولدانۋشىلار دا بار ەكەندىگىن ايتتى. ولاردىڭ «ءبىرازى قاجەتسىز توپتارعا جازىلىپ الىپ، قانشاما اقپارات قابىلدايدى دا، ءسىڭىرىپ ۇلگەرە المايدى» دەيدى. Telegram پايدا بولعان كەزدەن باستاپ، وعان تىركەلگەن بەلسەندىنىڭ - 14716 جازىلۋشىسى بار.
قوعاممەن بايلانىس سالاسىنىڭ تاعى ءبىر بەلگىلى مامانى رينات بالعابايەۆ Telegram-نىڭ جازىلۋشىلاردى جيناۋ ارەكەتى وڭاي بولعاندىعى ءۇشىن ۇناتاتىنىن ايتتى. Telegram-دا ونىڭ 4130 جازىلۋشىسى بار، ال Twitter-دە جازىلۋشىلاردى جيناۋ بۇل سياقتى وڭاي بولماعانىن ەسىنە الادى.
قازاققا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان - قايراتكەر، تەلەجۇرگىزۋشى ءلايلا سۇلتان قىزى Telegram ارناسىنىڭ اقپاراتتىق باسىلىمدارعا قولايلى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. Telegram-دا ونىڭ 4400 قاتىسۋشىسى بار جانە وندا ول ءوزىن ەركىن سەزىنەدى ەكەن. ءلايلا حانىمنىڭ ويىنشا، مۇندا ساۋالناما جولداۋ ارقىلى جاعىمسىز پىكىرلەردەن ارىلىپ، جازىلۋشىلاردىڭ وبەكتيۆتى كوزقاراسىن انىقتاۋعا بولادى. Telegram-داعى اۋديتوريانىڭ قىزىعۋشىلىعىن زەرتتەگەن، ءليايلا سۇلتان قىزى جەكە ءومىرى جانە سۇلۋلىق تۋرالى كەڭەستەرى سۇرانىسقا يە ەكەنىن ايتتى.
تورەعالي تورەالى مەن شىمكەنتتەگى تورت تۋرالى جازبالارى ارقىلى Telegram-عا تانىمال، پروديۋسەر جانە قويۋشى رەجيسسەر جان مۇقانوۆ ءلايلا سۇلتان قىزىنىڭ پىكىرىمەن كەلىسەدى. سەبەبى، Telegram-دا پىكىر قالدىرۋ دەگەن جوق جانە سىن كوتەرە المايتىن ادامدار ءۇشىن قولايلى. جان مۇقانوۆ سوڭعى ۋاقىتتا Instagram-داعى جاعىمسىز پىكىرلەر جۇيكەسىنە ءتيىپ، شارشاعانىن ايتتى.
ال ەرلان كارين بۇگىنگى تاڭدا حات الماساتىن الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ ىشىندەگى WhatsApp، WeChat جانە Telegram ۇشەۋىن دە قولداناتىندىعىن ايتتى. ونىڭ ىشىندە قىتايلىق WeChat جەلىسىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى، سەبەبى وندا Facebook، Instagram سىندى جەلىلەردىڭ قىزمەتى بىرىكتىرىلگەن.
Khalykbergen Strategic Communications كوممۋنيكاتيۆتىك اگەنتتىگىنىڭ اتقارۋشى سەرىكتەسى نۇركەن حالىقبەرگەن Telegram-نىڭ قولدانىسقا ەنىپ كەتۋىنە باسەكەلeستەرىنىڭ ءوزى كومەكتەسكەنىن ايتادى. مىسالى، 2014، 2016 جانە 2017 جىلدارى WhatsApp جەلىسى الەم بويىنشا بىرنەشە رەت ىستەن شىعىپ، قولدانۋشىلارى باسقا جەلى ىزدەپ، Telegram-عا ەنتىگە باستاعان.
كۇن ساناپ Telegram باسقا جەلىلەردەن وزگەشە فۋنكسيالاردى قوسىپ، دامىپ كەلەدى. ماسەلەن، WeChat جەلىسى ارقىلى اقشا اۋدارۋعا بولاتىنى سياقتى Telegram-عا دا بۇل قىزمەت قوسىلاتىندىعى تۋرالى اقپارات تاراعان بولاتىن.
قاڭتاردىڭ باسىندا Gram TechCrunch پورتالى Telegram مامىردا وزىندىك Gram كريپتوۆاليۋتاسىن قولدانىسقا ەنگىزەدى دەپ حابارلاعان ەدى. الايدا بۇل مالىمەتتى پاۆەل دۋروۆ ءوزىنىڭ Twitter-دەگى جازباسىندا كەز كەلگەن وزگەرىستەر telegram.org رەسمي سايتىندا جاريالانادى دەپ جوققا شىعاردى.
بلوگەرلەر: وركەن كەنجەبەك، سامات نۇرتازا جانە جاندوس ءبايدىلدالار دا الىشەر ەلىكبايەۆ ايتقان Facebookء-تىڭ اقىلى بولىپ كەتۋى سەبەپتى تانىمال ادامداردىڭ Telegram-عا كوشۋى مۇمكىن ەكەنىن Tengrinews-كە ايتقان بولاتىن. سامات نۇرتازا ايتپاقشى، بەلگىلى بلوگەرلەر «قارابايىر بۇرىنعى سول ءبىر توبىردى Facebook-تە قالدىرىپ»، Telegram-دا ەليتا قۇرعىسى كەلەدى ەكەن.
قاراپايىم قولدانۋشىلار اراسىنداعى ساۋالناما قورىتىندىسى
Facebook-تە جانە WhatsApp-تا جۇرگىزىلگەن 20 ادام اراسىنداعى ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا، الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ 30 %-ى Telegram-دى «ترەند»، ياعني جاڭاشىل جەلى بولعانى ءۇشىن قولداناتىنىن ايتادى. 40% ونى مۇلدەم قولدانبايدى ەكەن. 15%-ى Telegram-دى باسقا جەلىلەرمەن سالىستىرعاندا سەنىمدى ەكەنىن ايتسا، قالعان بولىگى ونىڭ سىيىمدىلىعى از جانە قىزمەتى كوپ، ىڭعايلى ەكەنىن ايتتى. ولاردىڭ اراسىندا Telegram-نىڭ ۆكونتاكتەگە ۇقسايتىنىن جانە ونىڭ Facebook، WhatsApp جەلىلەرىنىڭ ورنىن باسا المايتىنىن ايتقاندار دا بولدى.
قورىتا ايتساق، تانىمال PR مامانى الىشەر ەلىكبايەۆ ايتقانداي، Telegram-دا ءالى دە اۋديتوريا از. ارينە، Telegram جەلىسى قورعالعان ءارى سەنىمدى بولۋى وتە جاقسى قاسيەتى، دەگەنمەن «تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار» دەگەندەي، بۇل ارتىقشىلىعى قىلمىسكەرلەردىڭ سەنىمدى قۇرالىنا اينالماسىنا كىم كەپىل؟ قالاي دەسەك تە، جەلىنىڭ قانشالىقتى قولدانىسقا ەنەتىندىگى مەن جاڭالىعىن بولاشاقتا ءبىلىپ وتىراتىن بولامىز.
پىكىر قالدىرۋ