قوعام قايراتكەرى ورازگۇل اسانعازى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنە سۇحبات بەردى. ول كىسى قازاق ءتىلىنىڭ بۇگىنگى حالىنە بيلىكتەن بۇرىن قاراپايىم حالىقتى كىنالادى. اشىق اڭگىمەدە ءدىن مەن ۇلتتىق قۇندىلىق ماسەلەلەرى دە بۇكپەسىز ايتىلدى.

– قازاق ءتىلى شىن مانىندەگى مەملەكەتتىك مارتەبەسىنە قاشان يە بولادى؟

– قازاق ءتىلى ەل كونستيتۋسياسىندا ايقىندالعان مەملەكەتتىك مارتەبەسىنە جەتۋى ءۇشىن قازىرگىدەن دە پارمەندى شارالار قاجەت دەپ ويلايمىن. بۇل – ءبىر.  ەكىنشىدەن، بار جۇكتى بيلىككە ارتا سالماي، قاراپايىم ازاماتتار دا بەلسەندى بولۋعا ءتيىس. نەگە دەسەڭىز، قازاقتاردىڭ بىر-بىرىمەن قازاقشا سويلەسۋىنە ەشكىم شەك قويىپ، تىيىم سالىپ وتىرعان جوق. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا شيرەك عاسىردان اسسا دا، ءوز بالالارىن وزگە تىلدە وقىتاتىن كىم؟ سوندىقتان ۇلتتىق سانا مەن نامىس كەرەك. كەشەگى كەڭەستىك داۋىردە ءبىلىم العان ادامداردىڭ ورىسشا سويلەۋىن كەڭەستىك جۇيەدەن كورەمىز، ال ەندى قازىرگى جاستاردىڭ انا تىلىندە سويلەمەۋىن اتا-اناسىنان باسقا كىمنەن كورۋگە بولادى؟! جوعارىدا ايتىلعان پارمەندى شارالار دەگەنىم: بىرىنشىدەن، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ارنايى زاڭ قاجەت، بۇل بارلىق وركەنيەتتى مەملەكەتتە بار. 1997 جىلى قابىلدانعان قازىرگى زاڭ ءوزىنىڭ كەزەڭدىك ماقساتىن ورىندادى دەپ ويلايمىن. ەندى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ارنايى زاڭ قابىلدايتىن ۋاقىت كەلدى. ونى ءتىل جاناشىرلارى كوپتەن بەرى ايتىپ ءجۇر. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءوز مارتەبەسىنە ساي باسىمدىعى جۇزەگە اسىرىلۋ ءۇشىن ول ەڭ الدىمەن ءۇش سالادا باسىمدىققا يە بولۋى ءتيىس. ولار – بيلىك، اقپارات جانە بيزنەس سالاسى. وسى سالالاردا ۇستەمدىككە جەتكەن ءتىل قالعان بارلىق سالاعا ىقپال ەتەدى.

– بيلىك قاشان تولىعىمەن مەملەكەتتىك تىلگە كوشەدى؟

– بيلىكتىڭ تولىعىمەن مەملەكەتتىك تىلگە كوشۋى ءۇشىن كادر تاڭداۋدا مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ قازاق ءتىلىن ءبىلۋى مىندەتتەلگەنى دۇرىس. مەملەكەتكە قىزمەت ەتەتىن ادامنىڭ سول مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەۋى – مەنىڭ ويىمشا، پارادوكس، ءتىپتى، نونسەنس. ەگەر وسىنداي كادرلاردىڭ قاتارى ۇنەمى ارتىپ وتىرسا، مەملەكەتتىك مەكەمەلەر تولىق قازاق تىلىندە قىزمەت ەتەر ەدى. مەن بۇل رەتتە سونداي شاقتىڭ كەلەرىنە سەنەمىن. بالكىم بۇعان بەلگىلى ءبىر ۋاقىت قاجەت بولار. ءقازىر قازاق مەكتەپتەرىنىڭ سانى ءابسوليۋتتى كوپشىلىككە جەتتى. جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى قازاق توپتارىنىڭ سانى دا ەداۋىر ارتتى. ياعني قاجەتتى العىشارتتار بار. مەنىڭشە، باعىت دۇرىس، دەگەنمەن قارقىن باياۋ. قارقىندى ۇدەتۋ ءۇشىن حالىقتىڭ ساناسى، رۋحى ويانىپ، قازاق ءتىلىن بارلىق سالادا قولدانىسقا ەنگىزۋىمىز كەرەك. «حالىق قالاسا، حان تۇيەسىن سويادى» دەگەن. قازاق ءتىلىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزى بار، لينگۆيستيكالىق بازاسى جەتكىلىكتى. قۇدايعا مىڭ قايتارا شۇكىر، دەموگرافيالىق جاعداي دا تۇزەلدى. تەك جەتپەي تۇرعانى – قازاقستاندىق پاتريوتيزم.

– لاتىن الىپبيىنە كوشۋ قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرەدى دەپ ويلايسىز با؟

– ەگەر ولاي بولماسا، جالپى جاڭا ءالىپبيىدىڭ قاجەتى شامالى دەر ەدىم. البەتتە، كوتەرەدى. الدىمەن ءالىپبي ارقىلى، ونىڭ ەملە-ەرەجەلەرى ارقىلى كەزىندە بۇرمالانعان ءتىل تابيعاتىنا ءتان قاجەتتىلىكتەر قالپىنا كەلتىرىلەدى. ياعني الىپبيمەن بىرگە جازۋ رەفورماسى جاسالادى. ول مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ ءۇشىنشى باعىتىندا «قازاق جازۋىن جەتىلدىرۋ» دەپ كورسەتىلگەن. ەكىنشىدەن، ءبىز باسىندا پاتشالىق، كەيىن كەڭەستىك يمپەريانىڭ قالاۋىمەن كيريلل تاڭباسىنا كوشتىك. ول ءبىزدىڭ تىلىمىزگە باسقا ءتىلدىڭ ىقپالىن كۇشەيتتى. لاتىن تاڭباسى – بۇگىن بىزگە ۇستەمدىك ەتىپ تۇرعان ەشقانداي يمپەريانىڭ ءالىپبيى ەمەس، حالىقارالىق ءالىپبي. قازاقستان – بەلگىلى ءبىر ايماقتىڭ نەمەسە كۇشتىڭ قۇرامداس بولىگى ەمەس، الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ تولىق قۇقىلى سۋبەكتىسى. سوندىقتان دا حالىقارالىق ءالىپبي جۇيەسى – مەملەكەتتىڭ جاڭا كەزەڭدەگى وبەكتيۆتى تاڭداۋى. لاتىن الىپبيىنە بارلىق سالا كوشكەندە كەشەگى وتارشىلدىق سانا مەن ستەرەوتيپتىڭ قوعامعا ىقپالى ازايادى. ياعني ەگەر دۇنيەنى، قورشاعان ورتانى ءبىز الۋان ءتۇرلى اقپارات بەرەتىن تاڭبالار ارقىلى قابىلدايتىن بولساق، قازاق ەندى ونى جاڭاشا قابىلداماق. بۇل ساناعا سەرپىلىس بەرەدى. وسىنداي سەرپىلىس قازاقتاردىڭ انا تىلىنە دەگەن قاجەتتىگىن ارتتىرادى. جاڭا ءالىپبي تاڭبالاردىڭ جاي جيىنتىعى ەمەس، ءومىردى تانۋدىڭ ءھام ونى باعالاۋدىڭ جاڭاشا قاتىناسى دەپ ۇعىنامىن.

– بىرنەشە جىل بۇرىن ءورىستىلدى ەلدىمەكەندەردىڭ اتاۋىن قازاقشالاۋعا زور ۇلەس قوستىڭىز. الايدا قانشا تالقىعا سالىنسا دا، پاۆلودار، پەتروپاۆل قالالارىنىڭ اتى وزگەرمەي تۇر.

– بۇل – قوعامدا ابدەن ايتىلعان، ءتىپتى، ولاردىڭ قازاقشالانۋىنا جۇرتتىڭ سەنىمى ازايا باستاعان تاقىرىپ. ءبىراق سەنىم ازايماۋى كەرەك. ول ءۇشىن نە ىستەمەك قاجەت؟! ءقازىر ونوماستيكالىق اتاۋلاردى وزگەرتۋ جەرگىلىكتى حالىق پەن بيلىكتىڭ قولىندا. سول پاۆلوداردا، پەتروپاۆلدا جەرگىلىكتى ازاماتتار بەلسەندىلىك تانىتۋعا ءتيىس. ويتكەنى سونداعى ءماسليحات دەپۋتاتتارىن ولاردىڭ وزدەرى سايلاعان. بۇل ارادا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى مەن تالاپ قويۋ بىردەي جاسالۋى كەرەك. ءبىزدىڭ تاريحي جادىمىز جانە تاۋەلسىزدىك قۇندىلىقتارى تۋرالى ناسيحات جۇمىسى ءوز دەڭگەيىندە ەمەس، سوندىقتان سالعىرتتىق باسىم. بۇعان قوسا، جەرگىلىكتى ءتىل جاناشىرلارى، جالپى زيالى قاۋىم ورتاق ۇستانىمعا كەلگەنى ءجون. ونى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، مىسالى، پاۆلودار دەگەندى قازاقشالاۋعا كەلگەندە، سول قالادا تۇراتىن قازاقتاردىڭ پىكىرى ءارتۇرلى. ءبىر توبى ەرتىس دەسە، كەلەسى توبى سارىارقا دەيدى، باعى بىرەۋلەرى كىسى ەسىمدەرىن ۇسىنىپ ءجۇر. ەگەر تاريحي دەرەكتەرگە تارتاتىن بولساق، وسى وڭىردە قيماق مەملەكەتى، ونىڭ استاناسى تۇرعان. قيماق اتاۋى قازاقتىڭ تاريحىنا تىكەلەي قاتىستى. وعان باسقاشا ات ىزدەپ، اۋرە بولۋدىڭ قاجەتى شامالى. نەگە قيماق قالاسى، قيماق وبلىسى دەمەسكە؟! نەمەسە الدىمەن قالاعا قاراعاندا قازاق كوبىرەك تۇراتىن وبلىستىڭ اتىن وزگەرتىپ، سودان كەيىن قالانىڭ اتىن وزگەرتۋدى جوسپارلاماسقا. ال پەتروپاۆل، ارينە، ول – قىزىلجار. ياعني بۇل ەكى قالانىڭ دا تاريحي اتاۋى دايىن. ەشقانداي جاساندىلىق جوق.  تەك تاريحي ادىلدىك قالپىنا كەلتىرىلەدى. ماسەلە جەرگىلىكتى زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ بەلسەندىلىگى مەن حالىققا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن ناتيجەلى جۇرگىزۋدە. ونىڭ جارقىن مىسالى – اقمولا باستاعان تالاي قالانىڭ، ەلدى مەكەندەردىڭ اۋىسۋى. ايتالىق، كەڭەستىك قايتا قۇرۋ زامانىندا سەلينوگراد اتاۋى ءوزىنىڭ تاريحي اقمولا اتۋىنا يە بولدى. ال سوندا سول قالاڭىزدا قازاقتاردىڭ ۇلەسى 15-18 پايىز عانا ەدى. سول ازعانتاي قازاقتىڭ ىشىندە رۋحى بيىك، ناعىز ۇلتتىق زيالى ازاماتتار بولدى. سول ۇركەردەي توپ ءارتۇرلى ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، سول كەزدەگى پارتيالىق بيلىككە تالاپ قويىپ، قاسيەتتى اتاۋدى قايتاردى. بۇگىن،  مەنىڭ ويىمشا، وسىنداي رۋح، وسىنداي نامىس جەتپەيتىن سياقتى. دۇنيەدەگى ۇلكەن باستامالاردىڭ باسىندا ميلليوندار تۇرمايدى، وسىنداي نامىسقوي، باستاماشىل ازاماتتار تۇرادى. بۇگىن سونداي ازاماتتاردىڭ شوعىرى كەرەك. ول ونوماستيكادا عانا ەمەس، ۇلتتى تانۋ، ونىڭ ابىرويى مەن بەدەلىن ساقتاۋ سياقتى ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ بارشاسىندا قاجەت.

– قازىرگى ءدىني احۋالعا، ورامال تاعاتىن قىزدار مەن كەلىنشەكتەرگە قالاي قارايسىز؟

– ءتىل ماسەلەسىنىڭ جانىندا ورامال ماسەلەسى تۇك ەمەس. ەلىمىزدە ءدىني اعىمدار كوبەيگەنىن بارشامىز بىلەمىز. ءدىن – اركىمنىڭ وجدان ماسەلەسى. وجدان بوستاندىعىنا ەل ازاماتتارى قۇقىلى. ورامال تاعاتىندار نەمەسە تاقپايتىندار جونىندە ناقتى كەسىپ-پىشىپ، كەيدە، ءتىپتى، بايىبىنا بارماي، ءبىرجاقتى پىكىر ايتۋ دۇرىس ەمەس. اركىم – ءوز ارى مەن ۇياتىنىڭ كۇزەتشىسى. قاي اعىمنىڭ تۋرا جولدا ەكەنىن نەمەسە اداسقانىن ءدىننىڭ تاريحى مەن تەورياسىن جاقسى بىلەتىندەر اجىراتىپ بەرگەنى ءجون. ورامال تاعۋ – ايەلگە ءتان نارسە. قازاقتىڭ كەلىنى، ايەلى قاشان دا ورامال تاققان. ايەلدىڭ شاشىن جاۋىپ ءجۇرۋىنىڭ ەتيكالىق تا، گيگيەنالىق تا سەبەبى بار.

– ايتىسكەر اقىندار مەن ايتىستىڭ اينالاسىندا جۇرگەن ازاماتتار ەكى توپقا ءبولىنىپ الدى، وعان نە دەر ەدىڭىز؟

– ايتىسقا بايلانىستى كەيدە ءارتۇرلى اڭگىمە شىعىپ قالادى. ايتىس – قازاقتىڭ باسقا ونەر تۇرلەرى سياقتى جالپى حالىقتىڭ قازىناسى. ول ايتىستى ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ دا، ونى ەندى ۇيىمداستىرا باستاعان ازاماتتاردىڭ دا مەنشىگى ەمەس. ەڭ باستىسى، ايتىس جانر رەتىندە ءوزىنىڭ باستاپقى سيپاتىن ساقتاۋى كەرەك. ارينە، جاڭا زامانعا لايىق ونىڭ مازمۇنىمەن بىرگە، فورمالىق ىزدەنىستەرى بولۋى مۇمكىن. وعان دا توسىرقاماي قاراۋ قاجەت. وسى ارادا مەن قوعامدىق دامۋعا بايلانىستى ويىمدى ايتا كەتكىم كەلەدى. فيلوسوفتار، قوعامتانۋشىلار، بۇكىل ەستيار قاۋىم دۇنيەدەگى بارلىق قۇبىلىستىڭ قايشىلىق ارقىلى داميتىنىن بىلەدى. سوندىقتان كەيدە ازاماتتاردىڭ ءبىر ماسەلەگە ءارتۇرلى قاراۋىنان، ارەكەت ەتۋىنەن سونشاما قاتتى ۇرەيلەنۋدىڭ قاجەتى جوق سياقتى. بالكىم ونداي پىكىرلەر مەن ارەكەتتەر بۇگىن بولماسا، ەرتەڭگى دامۋعا وڭ ىقپال ەتۋى مۇمكىن.

– 2017 جىلى الاشوردانىڭ 100 جىلدىعى لايىقتى اتاپ ءوتىلدى مە؟

– الاش قوزعالىسى، الاشوردا ۇكىمەتى، الاش اۆتونومياسى سياقتى ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاريحىمىزدا وشپەس ءىز قالدىرعان، ۇلتىمىزدىڭ ساناسىن وسىرگەن، جاڭا داستۇرلەر قالىپتاستىرعان ءىرى وقيعانىڭ لايىقتى اتالعانى دۇرىس. نەگە دەسەڭىز، وسىنداي ءىرى وقيعالاردى تانىتۋ، ونىڭ ميسسياسىن جالپى حالىققا ۇعىندىرۋ ارقىلى ءبىز جاس ۇرپاقتى ەلشىل، وتانشىل ەتىپ تاربيەلەيمىز. بۇل ماڭىزدى ما؟ البەتتە، وتە ماڭىزدى. دەگەنمەن وسى تاريحي قۇبىلىستىڭ عاسىرلىق مەرەيتويىن اتاپ وتۋدە ولقىلىقتار بولدى. بىرىنشىدەن، ونىڭ قايراتكەرلەرى مەن قالامگەرلەرىنىڭ تاريحي ەڭبەكتەرىنە سوعان لايىق تولىق باعا ءالى دە بەرىلمەدى. ونداي باعا وسىنداي مەرەيتوي تۇسىندا بەرىلەتىنى – وركەنيەتتى الەمدەگى وڭ ءۇردىس. ەكىنشىدەن، ەلىمىزدە الاش قوزعالىسىنىڭ بىرنەشە وشاعى بار. ول – سەمەي، تورعاي، قارقارالى، جىمپيتى، جەتىسۋ جانە جالپى حالىق كوپ بىلە بەرمەيتىن ءۇرجار، تارباعاتاي، لەپسى، اياگوز، كوكشەتاۋ، تاعى دا باسقا وڭىرلەر مەن ەلدىمەكەندەر. وسىنداي وڭىرلەردەن الاشتىڭ كوپتەگەن قايراتكەرى، اسكەرى، ولارعا كومەك كورسەتكەن ازاماتتار شىققان. ولاردىڭ ەسىمدەرى وسىنداي كەزدە اتالۋى كەرەك ەدى. ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، بىردى-ەكىلى وڭىردە بولماسا، قالعانى ەلەنبەدى. ءبىز ۇلى وتان سوعىسىنىڭ قاھارماندارى مەن قاتىسۋشىلارىنىڭ ءتىزىمىن كىتاپتارعا جاريالادىق، تەلەراديوحابارلار، ماقالالار دايىندادىق، ەسكەرتكىشتەرگە ەسىمدەرىن جازدىق. الاش قوزعالىسىنا بىرنەشە مىڭداعان ادام قاتىستى. ءبىز سولاردىڭ ىشىندە بىرنەشەۋىنىڭ عانا ەسىمىن بىلەمىز. ال باسقاسىن كىم تۇگەندەيدى، ولارعا ءبىز تاعزىم جاساماساق، سىرتتان كەلىپ بىرەۋ جاساي ما – مىنە، وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابى بەرىلمەدى. ارينە، مامبەت قويگەلدى، تۇرسىن جۇرتباي، ديحان قامزابەك ۇلى جانە باسقا دا عالىمدار زەرتتەۋلەرىن جاريالادى، بىرنەشە كونفەرەنسيا وتكىزىلدى، وزدەرىڭنىڭ وسى «قامشى» سايتتارىڭ دا ۇلكەن ۇلەس قوسقانىن جاقسى بىلەمىز. ءبىراق بۇدان دا اۋقىمدى شارالار قاجەت ەدى. بۇل ماسەلەگە كەڭىنەن كەلەيىك. «الاش قۇبىلىسى بۇگىنگى ءھام ەرتەڭگى قازاققا نە ءۇشىن كەرەك؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەيىك. بۇل جونىندە كورنەكتى الاشتانۋشى مامبەت قويگەلدى: «بىزگە بۇگىن جالپىۇلتتىق دەڭگەيدە قورىتىلىپ، جالپىۇلتتىق دەڭگەيدە يگەرىلگەن، ياعني ۇلتتىق دۇنيەتانىم مەن ۇستانىمنىڭ ىرگەتاسى مىندەتىن اتقارا الاتىن تاريح قاجەت. ال الاش قوزعالىسى – سول دۇنيەتانىمدىق تاريحتىڭ وزەگى. الاش – ۇلتتىڭ اسپان استى، جەر ۇستىندە ءوز ورنى بار ەل رەتىندە ءوز ەنشىسى مەن ۇلەسىن انىقتاۋ قارەكەتى»، – دەپ جازادى. ياعني الاش – ۇلتتىق رۋحتىڭ، نامىستىڭ، جىگەردىڭ تۇعىرى. ولاي بولسا، ءبىز تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە وسى ەلدىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعىنا جانى اشيتىن، قىزمەت ەتەتىن ۇرپاق تاربيەلەگىمىز كەلسە، الاشتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن سولاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن «الاشتانۋ» ءپانى مىندەتتى ءپان رەتىندە ورتا مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلىپ، ادەبيەتتەن ولاردىڭ كوركەم تۋىندىلارى، تاريحتان ولاردىڭ كۇرەسى، قوعامتانۋدان ولاردىڭ قوعامدىق-الەۋمەتتىك كوزقاراستارى جاس ۇرپاققا سىڭىرىلگەنى ابزال. تالشىبىقتاي ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاعىمىزدى الاشتىڭ قاينارىنان سۋسىنداتۋىمىز قاجەت. ەلباسىنىڭ رۋحاني جاڭعىرۋ باستاماسى الاش يدەياسىمەن تىكەلەي بايلانىستى. ءار حالىق، ءار مەملەكەت ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاۋعا، سودان كەيىن بارىپ دامۋعا قادام جاسايدى. وسى قادامنىڭ نەگىزىندە ونىڭ ۇلتتىق كەلبەتى، حالىقتىق ابىرويى مەن بەدەلى تۇرادى. ولاي بولمايىنشا، ەشقانداي ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك رەفورمالار جۇزەگە اسپايدى. جالپى الەم تاريحىنىڭ قاي عاسىرىن الساڭىز دا، وسىنىڭ تالاي جارقىن مىسالىن كورەسىز. الاش ءوز زامانىندا حالىقتى وياتۋدى كوزدەسە، ءدال بۇگىن الاش مۇراسى ويلانۋدى دا، ارەكەت ەتۋدى دە مىندەتتەيدى.

– «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى قازاققا نە بەرەدى؟

– ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى – داۋىرلىك ەڭبەك. ءبىز بۇل ەڭبەكتى تەك ماقتاۋ ىڭعايىندا ەمەس، ونىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرۋ ىڭعايىندا جۇمىس اتقارۋىمىز كەرەك. ماقالانىڭ قازىرگى جاعدايعا تالداۋ جاسايتىن ءبىرىنشى ءبولىمى دە، ودان تۋىندايتىن مىندەتتەردى ايقىنداعان ەكىنشى ءبولىمى دە بارشامىزدان مۇقيات زەردەلەۋدى قاجەت ەتەدى. ۇعىنعان ادامعا، تۇسىنۋگە شىن نيەتتەنگەن كىسىگە وندا قازاقتىڭ قازىرگى الەمدى جاڭا كوزقاراسقا ساي قابىلداۋدىڭ تاسىلدەرى جانە ونى ۇلت بولاشاعى ءۇشىن ورىنداۋدىڭ باعىتتارى كەڭىنەن كورسەتىلگەن. بۇل – ۇلتتىڭ ەرتەڭىن ۇلتجاندى ازامات رەتىندە، مەملەكەتتىڭ كوشباسشىسى رەتىندە تولىق پاش ەتكەن ەڭبەك. سوندىقتان ونىڭ قازاققا بەرەرى كوپ.

– قازاق قانداي بولسا ەكەن دەپ ارماندايسىز؟

– وسىناۋ ەكى گەوساياسي دۇنيەنىڭ اراسىندا ۇلان-بايتاق جەردى الىپ جاتقان قازاق ۇلانىنىڭ مۇراتى مەن رۋحى الاتاۋداي بيىك، ءبىلىمى مەن بىلىگى كاسپيي مەن بالقاشتاي شالقار، رۋحاني بايلىعى التايداي قازىنالى، ەرتەڭى سارىارقاداي بايتاق بولۋى ءۇشىن ءدىنى مەن تىلىنە بەرىك، داستۇرىنە ادال قازاقتى اڭسايمىن ءھام سونداي ۇرپاقتىڭ كەلەرىنە بەك سەنىم ارتامىن. ەگەر سەنبەسەك، كىم بولعانىمىز؟ بۇدان دا قيىن زاماندا قازاق ۇرپاق تاربيەلەپ، وسى جەر ءۇشىن سان كۇرەسكە شىققان، بۇگىن ەگەمەن ەل بولعاندا قول قۋسىرىپ وتىرۋدىڭ جايى دا، ءجونى دە جوق. سوندىقتان بارشا قانداسقا «ۇمتىل!» دەگىم كەلەدى.

– بۇگىنگى قوعامدى قالاي سيپاتتار ەدىڭىز؟

– بۇگىنگى قوعامعا جالپىلاي سيپاتتاما بەرۋ جاراي قويماس. قازىرگى قوعام ءار الۋان، سان سالالى، سوعان وراي، سان سيپاتتى. ەگەر قازاقتى ايتساق، سول سان تاراۋدان، سان باعىتتان ءوزىنىڭ مۇددەسىنە ساي سارالى باعىتتى تاڭداۋى ءتيىس. ول جوعارىدا ايتىلعان ەلباسى ەڭبەگىندە بار. دەگەنمەن ايتەۋىر ەكونوميكالىق پايداعا كەنەلەمىز دەپ رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى ۇمىتپاعانىمىز ءجون. ادامنىڭ تۇرمىسى زامانمەن بىرگە جوندەلەدى. ەڭ ماڭىزدىسى، بۇگىنگى قازاققا كەرەگى – ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ۇمىتپاۋ. جاھاندانۋ ءداۋىرى بۇگىن بىزگە دامۋدىڭ سان ۇلگىسىن ۇسىنىپ جاتىر. سوعان وراي، قوعامدا ەلىكتەۋ دە ەرەكشە بايقالادى. جاقسىدان ونەگە العان ءجون. دەسەك تە وزىمىزگە لايىقتىسىن، قاجەتتىسىن ىرىكتەگەن دۇرىس. بۇل قازاق سياقتى وركەنيەت كوشىنە ەندى ازات ەل بولىپ قوسىلعان حالىق ءۇشىن اسا ماڭىزدى.

– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان: گۇلىم جاقان