Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ پوشتاسىنا  دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارىنا قىتايداعى قازاقتار ماسەلەسىن كوتەرگەن اشىق حات كەلىپ ءتۇستى. Qamshy.kz پورتالى ەركىن اقپارات الاڭى ەكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، اۆتوردىڭ ءستيلى مەن ەموسياسىن قاقپاي حاتتى قاز-قالپىندا جاريالاۋدى ءجون سانادىق.  قادىرمەندى وقىرمان، قارسى پىكىر، قوسار ويىڭىز، ايتار ءۋاجىڭىز بولسا مارحابات!

زاۋىتبەك مىرزا! جاۋابى مەن ساۋابى مول جۇمىستى نە ءۇشىن قولعا الدىڭىز؟ قۇرىعاندا ءبىر جول بولسا دا قورلانىپ جاتقان جۇڭگو قازاقتارى تۋرالى اقپارات الىپ، ءبىر سۇحبات بەرۋگە دە جارامادىڭىز عوي.. نەگە؟  ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆ قۇرىلتايدا دالاعا ايتتى ما؟ ازاپقا ۇشىراعان قانداستاردىڭ جان ايقايى ءدال سول قۇرىلتايدا نە ءۇشىن ايتىلىپ وتىر؟ سوزدەن گورى، ءىستىڭ ادامىمىن دەگەن سەرتىڭىز قايدا؟ سەگىز اي بويى قانداستاردىڭ باسىنا كەلگەن اقىرزامانعا، سوعان قاتىستى مەكمەنىڭ باسشىسى رەتىن دە قالاي تىنىش ۇيقتادىڭىز؟ جوعالعان مالدى ىزدەمەسەڭ ونىڭدا وبالى بار ەمەس پە؟ مال عۇرلى قۇنى بولماعانى ما؟  بۇل  بۇكىل ورالماننىڭ ىشقىنعان جان ايقايى دەپ بىلىڭىزدەر..

باسىنا قارا بۇلت ءۇيىرىلىپ، سورى ارىلماعان جۇڭگو قازاعىنىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە، باسىنا زاماناقىر ءتونىپ تۇر.. ءدىنسىزدىڭ قولىندا قور بولعان حالىقتىڭ ەش كۇناسى جوق، ولار بەيبىتشىلىك پەن بەرەكەنىڭ ۇيتقىسى دەپ تانىلعان، جۇڭگو باسشىلىعى دا سولاي باعا بەرگەن. بۇگىنگە كەلگەندە قاراڭعىلىق بۇركەگەن بىتىك ورمانداعى ءتۇز تاعىسى سپەتتى تۇتقيىل شابۋىل جاساپ، ءىزىم-عايىم ءولتىرىپ جاتىر.. ودان قالعانىن اباقتىلاپ، الاپات ازاپپەن قيناۋدا.. جاسىرىن تاماققا قوسىلعان ءداىرى ارقىلى وز-وزىنەن ولەتىن، اقىل –ەسىن جوعالتاتىن دەرتكە شالدىعۋدا. بەيرەسمي مالىمەتتەردە 500 ءجۇز مىڭ ادام ءىستى بولعان. ولاردىڭ ولگەنىنىڭ اقپاراتىدا جابىق ساقتالىپ وتىر.. وكەن باستاتقان تانىمالى يمامدار تۇگەلىمەن جوق، ءولى ءتىرىسى بەلگىسىز..

زاڭنان، ساياساتتان حابارى جوق اۋىل قازاعىن جاڭا جاساق ورنالاستىرىپ، بەيۋاز ەلدىڭ تاعدىرىن شەشەتىن كۇشتى قۇرىلىمعا اينالدىرعان. ول جەردە ىشەتىن-شەگەتىن، بۇزاقىلاردىڭ قولىنا بيلىك بەرىپ، اۋىل مەن قىستاقتىڭ قازاعىنا بىلگەنىن ىستەۋدە.. بۇكىل شىڭجاڭ ولكەسىن دە 1960 جىلدارداعى «مادەنيەت توڭكەرىسىمەن» جىلاپ كورىسەرلىك شەككە جەتكەن.. ون مىڭداعان مەشىتتەردى قيراتىپ، «اسسالاۋماعالايكۋم» دەگەن ادام سوتتالىپ كەتىپ جاتىر.. قىتايدىڭ «كوكتەم مەرەكەسى» باستالعالى بەرى بارلىق قازاقتاردىڭ ۇيىنە قىزىل-جاسىل جىن شاقىراتىن، «بۇديستىك» بۇتقا تابىناتىنداردىڭ جورالعىسى رەتىندەگى قاعاز جالاۋلاردى زورلىقپەن ىلگىزىپ، باقا، شايان، شوشقانىڭ ەتىن سول مەرەكە قارساڭىندا كۇشتەپ جەگىزگەن.. سونىمەن بىرگە مۇنى ادەمى، زىميان اتاۋمەن «تۋىسقان ۇلتتار دوستىعى» دەپ قان شىعارماي ولتىرۋدە.. اقپاراتتاردا قىسىم دەپ ايتىلىپ ءجۇر، قىسىم ەمەس تىرىدەي رۋحىن ءولتىرىپ، ءتانىن مۇگەدەك ەتۋدە.. ون كۇننەن اسىپ بارادى، ءار اۋىلدان 200 قازاقتى ەش سەبەپسىز ءتۇتقىنداپ، قىتايدىڭ قاراڭعى زىنداندارىنا تاستاۋدى بۇيىرعان... بۇعان جالعان ىلىك تاۋىپ، باس كوتەرەر ازاماتتاردى قۇرتىپ، قورعانسىز قالعان، ايەلدەردى مەنشىك ەتۋ سۇمدىق جوسپارى تۇر.. مۇنداعى «قىلمىسى» قازاقستانمەن بايلانىسى، بۇرىن جۇماعا بارعان، اكىمشىلىك جازاعا تارتىلعان بولسا دەگەن جەلەۋمەن ايپتى دەپ ساناپ دەگەنىنە جەتپەك.

جارقىن ( سەرىكجان ءبىلاش) مەن ءقىدرالى وراز قىتايداعى قازاقتارىنىڭ وڭباي ازاپتالىپ جاتقانىن جانىمەن سەزگەن ازاماتتار.. قانداس تۋىستارىڭ، سولاي ازاپتالىپ جاتسا، شىنىمەن قالاي تىنىش جاتا الاسىڭ؟ بۇلار حالقارالىق ءۇيىمداردىڭ اتقارا الماعان جۇمىسىن اتقارىپ ءجۇر(قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ).. قازاق قالامگەرلەرى اۋزىنا مارجان سالىپ وتىرا بەرسىن، ءبىز اللانىڭقازاق قالامگەرلەرى اۋزىنا مارجان سالىپ وتىرا بەرسىن، ءبىز اللانىڭ ريزالىعىن كوزدەيمىز قاشاندا. ءجادي شاكەن، قۇلكەرىم ەلمەس،  ءتوقتارالى، سەرىك قاتارلى قالامگەرلەر  ازاماتتىق اتىن ساقتاپ قالدى.. ولار بىرەۋ بولسا دا قانداستارىنا اراشا سۇراپ ماقالا جازدى.. وسىنداي كەزدە قازاققا بىرلىك كەرەك، «سىرتتان ءبورى كەلسە، اۋىل يتتەرى بىرىگەدى» ءبىز وسىنى ويلاۋىمىز كەرەك.. ەڭ كەمىندە جۇمىس ىستەپ جاتقان ازاماتتارعا كەدەرگى جاساماۋىمىز ءتيىس. ويتكەنى قازاق تاعدىرى سىن ساعاتتا تۇر. ولاردىڭ ءسۇمدىقتارىن بىلەتىن جۇڭگو قازاقتارى قۇرىپ جوعالسا، قازاقستاندى «سوياتىن سيىرى، اتاتىن اڭى قىلماق»..

جۇڭگو تۇرمەسىندە 8 اي جاتىپ ارەڭ ورالعان قازاقستان ازاماتى ءومارالىنىڭ ايتۋىنشا جۇڭگو تۇرمەسىندە ازاپتالىپ جاتقانداردىڭ ۇشتەن ءبىرى – قازاقتار ەكەن. ول جاقتا ازاپتالىپ جاتقان ادامدار ەش دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيدى.. سەبەبى اقپارات اعىنىندا كۇن سايىن جاڭالانىپ، الاپات ۇرەيمەن ورنەكتەلىپ جاتىر.. نامىستى ازاماتتاردىڭ ايتۋىنشا، ارعا داق سالعانشا قىرىپ تاستاسا تىنىش ەدى دەپتە ايتىلىپ ءجۇر..  قىتايدىڭ اسقان ايار ساياساتى تاريح بەتتەرىندە سويلەپ تۇر.. وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا موڭعول ۇلتىنىڭ جارامدى ازاماتتارى وتاندى قورعاۋ ءۇشىن سوعىسقا جىبەرەمىز دەگەن جەلەۋمەن بەلگىسىز يەنگە اكەلىپ قىرىپ سالىپ، ەركەك كىندىكتىنى جوق ەتكەن.. ىزىمەن «وتان ءۇشىن قۇربان بولعاندارعا قامقورلىق» دەپ قىز-كەلىنشەكتەردىڭ وتىن-سۋىنا كومەكتەسەدى دەپ 18 بەن 40 جاستىڭ ارالىعىنداعى جۇڭگو جىگىتتەرىن جىبەرىپ، 95 پايىزىن كۇشتەپ ۇيلەندىرىپ ۇرپاق ءوربىتىپ، جۇڭگو ۇلتىنا ءسىڭدىرىپ اكەتكەن..وىسنداي زۇلىم قايدا بار؟  مىنە وسى جوسپارىڭ ەكىنشى ءبىر سۇمدىق تاكتيكامەن قازاققا جۇرگىزۋگە كىرىسىپ كەتتى.. قىتايدا جاپپاي تۇرمە سالىنىپ، «ساياسي ۇيرەنۋ» دەگەن اباقىسىنا ادام سيماي جاتىر..ەركەگى اباقتىعا نە ساياسي تۇرمەگە كەتكەن ءۇيدىڭ ايەلىنە قوقان-لوقى كورسەتىپ، بىلگەنىن ىستەپ وتىرعانىن «ەركىن ازيا» راديوسى راستاپ وتىر.. الەمدە جوق زۇلىمدىق باستالىپ كەتتى

قىتايداعى ءۇش ميلليون قازاقتىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇر. پالە قايدان دەيتىن ەمەس، بۇكىل شىڭجاڭ ولكەسى توبەسى اشىق تۇرمەگە اينالعان.. ءۇيعۇر، دۇڭگەن، قازاق ايماقتارى ايداعاردىڭ اۋزىندا تۇر.. تۇرعىن ۇيلەردىڭ ءبارى تەگىس تار ەسىكتەن شىعاتىن اپانعا اينالدىرۋ مەن بىرگە جوسپارلى تۇردە قالانىڭ ءوزىن تۇرمە نەگىزىندە سالىنعان. «جۇڭگو قورعانىن» سالىپ مەملەكەتتى تىرپ ەتكىزبەي، اقپاراتتى ءۇزىپ، قازاق باستاعان از ۇلتتاردى گەنوسيدكە ۇشىراتىپ جوق ەتۋ.. بۇل كۇندە قانداستارىمىز دەمىن ىشىنە تارتىپ، جوتەلسە ۇستاپ كەتە مە دەپ ۇرەيى ۇشاتىن بولعان..باسقىنشىلىعى شەكتەن اسقان جۇڭگو بيلىگىنەن اراشا سۇراپ، قۇتقارماساق كەش قالامىز..ىرگەمىزدە قانداسىمىز اتىلىپ، اسىلىپ جاتسا قالاي شىداس بەرىپ وتىرا الامىز؟ سوندىقتان ويلانۋىمىز ماڭىزدى..

جاقىندا ۇلتكوشباسشىسى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ پارمەنىمەن، ول جاقتا قىسىم كورگەن قازاقتاردىڭ ماسەلەسى راستالىپ، ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترى قايرات ءابدىراحمانوۆ    دەپلوماتيالىق نوتا جىبەرىپ، سەگىز ايدان بەرگى كۇيزەلىسىمىزدى سالدە بولسا سەرگىتكەندەي بولدى، مىنە ەلدىكتىڭ بەلگىسى دەدى ءبىراز ازاماتتار.. ايتايىن دەگەنىم وسى قازاقتىڭ باسىنا كەلگەن قاۋىپتى  امەريكادا، ەۋروپادا ەمەس، بۇيىرسا ءبىراق ادام شەشە الادى، ول  – ن.ءا.نازاربايەۆ! الەمدە يادرولق قارۋدان باس تارتۋدىڭ ۇلگىسى بولعان، سيرياداعى سوعىستىڭ توقتاۋىنا سەبەپ بولعان تۇلعا رەتىندە، كورشىگە ءسوزى وتەتىنى ءسوزسىز..مۇمكىن سونىڭ جوسپارىن جاساعاندا بولار، ويتكەنى دەپلوماتيالىق قادامدارىن جاساپ ۇلگىردى..

قازاق بەيبىتشىلىكتىڭ ۇلگىسى بولىپ تانىلعان حالىق. عاسىرلاپ قىرىلۋمەن كەلە جاتقان قاۋىم. جۇڭگو بيلىگىنىڭ وزىدە بەيجىڭدەگى قۇرلىتايدا كەزىندە «مومىن حىلىق قازاق دەگەن» دەپ اتاپ كورسەتىپ، مويىنداعان. دەمەك وسىنداي جوعارى باعاعا سەنىپ قالىپ «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمە بادىراڭ كوز» دەپ جۇرە بەرگەن. قازاقتا ەش تەريتوريالىق تالاپ جوق، قازاق ەلىنە كوشۋ مۇراتىنان باسقا نە جازىعى بار ەدى؟

ايتاتىن وزەكتى تاقىرىپ،  جىلى استانادا وتكەن «دۇنيە جۇزىلىك قزاقتارىنىڭ 5 قۇرىلتاينادا ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ الدىندا ءسوز سويلەگەن ءومىرحان التىن ۇلى قىتايداعى قازاقتاردىڭ جاپپاي قىسىمعا ۇشىراپ جاتقانىن، تۇڭعىش رەت جاريالاعان ەرجۇرەك ازامات ەدى.. بۇل سىرتتاعى قازاقتىڭ جان ايقايىن، باسقا ەمەس قاۋىمداستىقتىڭ قۇرىلتايىندا كوتەرگەن. ەلباسى بۇل وقيعاعا نازار اۋداراتىن بولامىز دەپ ناقتى ايتقان سول جيىندا..  سوندا باسقا جەردە ايتىلماي قاۋىمداستىق قۇرىلتايىندا ەرىگىپ ايتىپ ءجۇر مە؟ بۇل مەكەمەنىڭ قاتىسى بولماسا توي- تويلاۋ ءۇشىن كەلىپ ءجۇر مە؟ دەمەك بۇل قاۋىمداستىقتىڭ جاۋاپتى بولۋعا ءتيىس وزەكتى ماسەلەسى..بولىنگەن قارجىنى كىتاپ شىعارۋمەن عانا اينالىسسىن دەپ كىم ايتتى؟ سول كىتاپتى جازاتىن ادامدار ءولىپ، زىندانعا ءتۇسىپ جاتسا كىتاپ مۇسىرعا دا جاراي ما؟ 8 اي بولدى اۋزىنا سۋ تولتىرىپ العانداي زاۋىتبەك مىرزادا ءۇن جوق.. ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى جارتاسقا ايتقان جاڭعىرىق بولدى ما؟..

زاۋىتبەك تۇرىسبەك مىرزا ەلباسى الدىندا: «ۇلكەن سەنىمگە كوپ راحمەت. بۇل قىزمەت ءار قازاققا بولەك دۇنيە. مەن كوپ سويلەمەيمىن، بارىنشا ىسپەن دالەلدەيمىن» دەگەن بولاتىن. زاۋىتبەك مىرزا وسى ايتقان سوزدەرىڭىزگە وپا قىلمادىڭىز عوي.. ءبىز بۇل جەردە قانداستىڭ قانى توگىلىپ جاتپاعان بولسا، ءۇنسىز جۇرە بەرەر ەدىك، بىلگەنىن ىستەسىن دەپ.. مۇنداي الماعايىپ ساتتە ءۇنسىز وتىرۋدا حايۋاني سابىرعا جاتادى.. ميلليونداعان حالىقتىڭ ءۇنىن جەتكىزۋ پارىز كەۋدەسىندە وتى بار قالامگەرگە، ولاردىڭ ىشقىنعان، بۇلقىنعان، شىڭعىرعان جان ايقايىن اقپارات الاڭىنا شىعارۋ.. ول جاقتاعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ  كوزى،  قان مەن جاسقا شىلانىپ 2018 جىلدىڭ جاڭا ءبىر كوكتەمىنە كىرىپ كەلدى.. سىزدەر دە جىل بويى ءۇن جوق.. قۇزىرلى قاۋىمداستىق سەن نەگە وتىرسىڭ اقىلى كىناشقا تاراتۋمەن مارقايىپ؟ ول قۇنسىز قاعازىڭ كىمگە كەرەك ەدى؟ سول سورلى قازاقتار بولماسا سەن اشىلار ما ەدىڭ قاۋىمداستىق؟ زاۋىتبەك مىرزا سول قانداستاردىڭ ىسىمەن جۇڭگو كونسولىنا بارىپ سۇراۋعا شاماڭ كەلمەدى مە؟ سولارمەن سەلبەسىپ ۇرىمجىگە بارۋعا نە كەدەرگى بولدى؟ بارماي –اق قوي، سولاردىڭ ءولى-تىرىسىن ەسەبىن الۋدان نە توستى؟ ءتىپتى ونىدا قوي، سولار ءۇشىن ءبىر سۇحبات بەرسەڭىز، تونىڭىزدى بىرەۋ شەشىپ الار ما ەدى؟ ءتىپتى مال ەكەش مالدىڭ ءوزى، جازىقسىز ءولتىرىلىپ جاتسا سۇرايمىز عوي.. بۇراتانا حالىقتاردىڭ ءيتى جوعالسادا ىزدەيدى عوي...سول يت قۇرلى بولماعانى ما؟  ءسوزىم جوق امان بولىڭىز...

سەرجان اسەت