Qamshy.kz ءجۋرناليسى قىتايدان كەلگەن قازاق جىگىتىمەن قازاقستانداعى جاعدايعا كوزقاراسى جايىندا اڭگىمەلەستى.
نازار گىمىش – بەيجىڭدەگى ورتالىق ۇلتتار ۋنيۆەرسيتەتىنەن ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە ءبىر جىلعا ءبىلىم الماسۋ ءۇشىن كەلگەن ستۋدەنت.
– قازاقستانعا بىلتىر قىركۇيەكتە كەلدىك. انە-مىنە دەگەنشە التى ايدان استام ۋاقىت ءوتتى. الماتىدا بولدىم، اراسىندا استانا، سەمەي، وسكەمەن قالالارىن ارالادىم. قازاقستانعا كەلۋدەگى باستى ماقساتىم – وقۋ. سونىمەن قاتار ەل كورىپ، جەر كورىپ، اتاجۇرتىمنىڭ مادەنيەتىمەن جاقىن تانىسۋدى ويلادىم، – دەيدى نازار.
ول قازاقستانعا العاش كەلگەندە كوپ دۇنيەگە كوڭىلى تولماعان. بارلىعىنا سىني كوزبەن قاراپ جۇرگەن.
– بەس-التى ايدىڭ ىشىندە مەن بايقاعان كەمشىلىك از ەمەس. تايعا تاڭبا باسقانداي انىق كورىنەتىن تۇستارى دا كوپ بولدى. اسىرەسە، قازاقستانعا العاش كەلگەندە ءبىزدى ورنالاستىرۋ جۇمىستارىمەن اعايىمىز ءبىراز اۋرە-سارساڭعا ءتۇستى. قۇجات قابىلدايتىن، ءمور باساتىن ورىنداردا «شەتتەن كەلگەن» دەپ بىزگە ونشا ءمان بەرمەيتىندەر دە كەزدەستى. ول كىسىلەرگە قاراپ، «امالسىزدان جۇمىس ىستەپ وتىر ما؟» دەگەن وي تۋادى، – دەيدى گىمىش.
«سىرت كوز – سىنشى» ەكەنىن ەسكەرسەك، قانداسىمىزدىڭ پىكىرى دە ورىندى. «سەن دە ءبىر قازاقتىڭ بالاسىسىڭ عوي» دەپ ەشكىم قۇشاق جايىپ كۇتىپ الماسا دا، ول بۇگىندە ءوز ورتاسىن كەڭەيتىپ، دوستارىن كوبەيتكەن.
– مەنىڭشە، قازاقستاندا تەڭسىزدىك ماسەلەسى وزەكتى بولىپ تۇر. كوپ جاعدايدا ماسەلەنى اقشا شەشىپ كەتەدى. قولىڭنان كەلمەسە دە، اقشاڭ بولسا جەتكىلىكتى. وزبىرلاردىڭ اتى وزىپ، جاقسى مەن جاماننىڭ ورنى اۋىسىپ بارا جاتقان سياقتى. بۇل بارلىق ەلدە بولۋى مۇمكىن، دەي تۇرعانمەن قازاقستانعا كەلگەلى اتالمىش ماسەلە الدىمنان بىرنەشە رەت شىقتى. ال ەلىمىزدەگى وزىق مادەنيەت قوعامدىق ورىنداردا ءجيى كورىنەدى ەكەن. ۇلكەنگە ورىن بەرۋ، قىز بالاعا جول بەرۋ – بارلىعى قازاقى مادەنيەتتىڭ كورىنىسى، - دەپ باعالادى نازار.
«جۇڭگو قازاعى» دەگەن اتاۋىڭ كەڭ قولدانىستا ەكەنى بەلگىلى. شەتتەگى كەي قانداسىمىزدىڭ جولى بولىپ ەلگە ورالىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ جاتسا، ەندى ءبىرى ءالى دە اتاجۇرتتان تىس ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. دەگەنمەن جۇرەگى «قازاق» دەپ سوعاتىن ازاماتتاردىڭ قاراسى قالىڭ.
– مۇنداعىلار قىتايدان كەلگەنىمىزدى بىردەن ءبىلىپ جاتادى. ونىڭ باستى سەبەبى – تىلدەگى ەرەكشەلىك. سىرت كەلبەت بارلىعىمىزدا بىردەي. مەن قازاق تىلىندە ديالەكت جوق دەپ قارايمىن. رەسەيدىڭ سىبىرىندەگى قازاق پەن قىتايدىڭ قازاعىن بىر-بىرىمەن جولىقتىرساق، وزىندىك ءتىل ەرەكشەلىكتەرى بايقالادى، الايدا ءبىر-بىرىن ءتۇسىنىپ، اڭگىمە وربىتە الارى حاق.
كوپشىلىگى «قازاقتىڭ قايماعى بۇزىلماعان ءتول سوزدەرىن ساقتاپ قالعانسىڭدار»، «تازا قازاقشا سويلەيسىڭدەر» دەپ تاڭىرقايدى. قىتايدا جۇرگەندە اڭگىمە اراسىندا جۇڭگو ءتىلىن قولداناتىنىمىز جاسىرىن ەمەس. ال قازاقستانعا كەلگەلى ەش قوسپاسىز قازاقشا سويلەپ ءجۇرمىن. مۇمكىن مەنىڭ ەرەكشەلىگىم وسىندا، - دەپ اعىنان جارىلدى نازار.
نازار شەتەلدە تۋىپ-وسسە دە، قازاقى مادەنيەتپەن تىعىز بايلانىستا ەكەنىن ايتادى. قازاق اقىن-جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىمەن دە ەتەنە تانىس.
– «ءاۋ» دەمەيتىن قازاق جوق. كوپشىلىك ورىندا ابايدىڭ «كوزىمنىڭ قاراسىنان» باستاپ، باسقا دا ەلگە ءمالىم اندەردى ورىنداپ جۇرەمىز. «شەتتە ءجۇرىپ بۇل اندەردى قايدان بىلەسىڭدەر؟» دەپ تاڭدانا قارايتىندار دا كەزدەستى. ءبىز قازاقتىڭ انى-كۇيىن، ەرتەگىلەرى مەن جىر-داستاندارىن جادىمىزعا توقىعانبىز. قازاقىلىقتان شەت قالىپ قويعان جوقپىز، - دەيدى نازار گىمىش.
ەلىمىزدە ءبىلىم گرانتتارىنا قاتىستى ماسەلەدەن نازار دا حاباردار بولىپ شىقتى. ونىڭ ويىنشا، ەلدەگى وقۋ اقىسى قىمبات.
– قازاقستاندا قانشاما جاستىڭ وقۋعا تۇسە الماي جۇرگەنىن بايقادىم. بارلىعى قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. گرانت ۇتىپ الا الماعان سوڭ ءوزى قالاعان ماماندىققا تۇسە المايدى نەمەسە قارجى تولەپ وقۋعا جاعدايى بولمايدى. جوو-لاردا وقۋ باعاسى جوعارى. ول مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسىنا دا كەلىپ تىرەلۋى مۇمكىن. مەن ۇسىنىس جاساعانىمەن، بۇل شەشىلە سالاتىن نارسە ەمەس، دەگەنمەن وقيمىن دەگەن جاستارعا قول ۇشىن بەرىپ، سولاردىڭ ارمانىن جولدان كەسىپ تاستاماۋعا جاعداي جاسالسا ەكەن. ال قىتايدا ستۋدەنتتەردى مەملەكەت ءوز قامقورلىعىنا الادى، – دەيدى نازار.
ول شەتەلدە ءجۇرىپ-اق ۇلت مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋگە بولادى دەپ سانايدى. سەبەبى ءقازىر زامان وزگەرگەن، قاتىناس وڭايلاعان، ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار العىزاتىن قۇرالدار بار.
– جولىمىزدا كەزدەسكەن ەكى ادامنىڭ ءبىرى: «ەلگە ورالاسىڭ با؟»، - دەپ سۇرايدى. بىرەۋىنە: «ءيا، كەلەمىن»، - دەپ جاۋاپ بەرسەم، ەندى بىردە: «جوق»، - دەيمىن. «كەلەمىن» دەسەم، قولداۋشىلار تابىلا كەتەدى. ەلگە ءبىرجولا تۇراقتاپ، اتا-بابانىڭ جولىن جالعاعانىڭ دۇرىس دەپ ايتادى. ەندى بىرەۋلەر: «نە ءۇشىن كەلەسىڭ؟ بۇل ەلدى جان-جاقتان جەپ جاتىر»، - دەپ ناقتى مىسالدارىن توگە كەتەدى. ءوزىم قاي جەردە بولسىن قازاق ءۇشىن قىزمەت ەتكىم كەلەدى. وعان مەنىڭ قايدا تۇرعانىم جانە قۇجاتىمدا قاي ەلدىڭ ءمورى باسىلعانى ماڭىزدى ەمەس، - دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن نازار گىمىش.
