ءقازىر ەلىمىزدەگى ساۋدا نۇكتەلەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى جاڭا جىلدىق جەڭىلدىكتەردى ۇسىنىپ جۇرتتى قىزىقتىرۋدا. ارالارىندا ءتىپتى تاۋارلارىنىڭ باعاسىن 70-80 پايىزعا دەيىن ءتۇسىرىپ جىبەرگەندەر دە بار. ءبىر تاۋاردى ساتىپ الساڭ، ەكىنشىسىن تەگىن سىيلىققا بەرەتىندەرى دە بارشىلىق. ءبىز "وسى جەڭىلدىكتەر راسىمەن دە حالىققا پايداسى بار جەڭىلدىكتەر مە" دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ كوردىك. بايىپتاساق، مۇنداي جەڭىلدىكتەردىڭ استارىندا ۇلكەن مەنەدجەرلىك قۋلىق جاتادى ەكەن.
«ادال» تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىن قورعاۋ بىرلەستىگى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، حالىقتىڭ باسىم بولىگى سول جەڭىلدىكتەردەن ۇتپايدى، كەرىسىنشە، ۇتىلادى. بۇل رەتتە بىرلەستىكتىڭ ساراپشىسى ايمارا تىلەكينانىڭ ايتۋىنشا، جەڭىلدىك دەگەن ءسوز ادامعا ايرىقشا اسەر ەتەتىنىن زەرتتەپ العان ساۋدا نۇكتەلەرى زاتتىڭ باعاسىن قولدان ەكى ەسەگە ءوسىرىپ الىپ، ارتىنان باستاپقى باعاسىنا تومەندەتەدى.
«ءسىز ءبىر جەيدەنى 5500 مىڭ تەڭگەگە قۋانا ساتىپ الدىڭىز دەلىك، ال كەلەسى دۇكەنگە بارساڭىز، سول جەيدە جەڭىلدىكسىز 4500 مىڭ تەڭگە بولىپ تۇرادى. ال وسىدان سوڭ قالايشا جەڭىلدىكتەن ۇتتىم دەي الامىز؟! بۇدان سوڭ بىزدە بۇقارانى ەلەڭ ەتكىزەتىن تاعى ءبىر دۇنيە بۇل ءبىر زاتتى ساتىپ الساڭىز، ەكىنشى زاتتى تەگىن ۇسىناتىن جومارتتىق بار. مۇنى 1+1 اكسياسى دەيمىز. ارينە، تاۋاردى ءتيىمدى وتكىزۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى – 1+1. ياعني ءبىر زاتتى قىمباتقا ساتىپ السا، ەكىنشىسى سىيلىققا بەرىلەدى. ءبىراق بۇل جەردە ەسكەرەتىن دۇنيە، تەگىن زات العاشقىسىنان 80 پايىز ارزان بولۋى كەرەك. ماسەلەن، سىرتقى كيىمگە – بەلبەۋ، تاعى باسقا دۇنيەلەر. ءتىپتى ءقايسىبىر تۇتىنۋشىلارىمىز وسىنداي جەڭىلدىككە ۇرىنىپ، ەكىنشى زاتتىڭ تىم ەسكى، كيىلگەن زات ەكەنىن ايتىپ شاعىمدانعان كەزدەر دە بولادى. جاقىنداپ قالعان جاڭا جىل مەيرامى تۇسىندا كاسىپكەرلەر شىعىنعا ۇشىراعىسى كەلمەيدى. سول سەبەپتەن تاۋار قانداي كۇيدە بولسا دا، ءوتىپ كەتكەنىن ولار وڭ كورەدى. سوندىقتان كەز كەلگەن جەڭىلدىكپەن تاۋار الاردا اباي بولعان ءجون»، - دەيدى ايمارا تىلەكينا.
جالپى، ناق وسى جاڭا جىلدىق جەڭىلدىكتەرگە قاتىستى ەلىمىزدە تۇتىنۋشىلاردىڭ 73 پايىزى وتاندىق ساۋدا-ساتتىق سالاسىنىڭ جۇمىسىنا رازى ەمەس كورىنەدى. تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىن قورعاۋ بىرلەستىكتەرىنىڭ جۇرگىزگەن ساۋالناماسى وسىنى ايقىندايدى. ءبىر قىزىعى، تۇتىنۋشىلاردىڭ دەنى قارا بازارداعى ساۋداعا ەمەس، قالاداعى ءىرى سۋپەرماركەتتەر مەن دۇكەندەردىڭ ساۋدا-ساتتىق جۇرگىزۋ جۇمىستارىنا قاناعاتتانباي وتىر. «جەڭىلدىكپەن باۋراپ الۋ، ادامداردى وزىنە تارتۋدى ءقازىر سۋپەرماركەتتەر جاقسى مەڭگەردى. ءتىپتى سۋپەرماركەتتەر تاۋارلاردىڭ باعاسى جازىلعان شتريحكودتاردى وزگەرتۋ ارقىلى پايدا تابۋعا كوشكەن. مىسالى، تۇتىنۋشى ءبىر قوراپ شوكولاد العىسى كەلدى دەلىك، سورەدە الگى شوكولادتىڭ باعاسى 220 تەڭگە دەپ كورسەتىلگەن بولسا، كاسساعا ساتۋشى شوكولادتىڭ شتريحكودىن ساپ كەپ جىبەرگەندە تاۋار باعاسى ەكراننان قىمبات بولىپ شىعا كەلۋى مۇمكىن. مىسالى، مەن وتكەندە 1500 مىڭ تەڭگەگە جەڭىلدىكپەن شاينەك الماق بولدىم. كاسساعا بارعاندا ول باعا 2200 بولىپ شىعا كەلدى. مۇنداي جاعدايعا تاپ بولسا، تۇتىنۋشىلاردىڭ كوبى «باعا سورەدە قاتە جازىلعان بولدى عوي» دەپ الگى تاۋاردى قىمبات باعاسىنا الا سالادى. اينالىپ كەلگەندە بۇل سۋپەرماركەتتەردىڭ تاعى ءبىر قۋلىعى بولۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان بۇل ارادا دەرەۋ ۋاقىتىڭىزدى قيىپ، سۋپەرماركەتتىڭ اكىمشگىلىگىنە شاعىم جاساۋ كەرەك»، - دەيدى ماركەتولوگ-ساراپشى ايمارا تىلەكينا.
جالپى، مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، سوۆەتتىك كەزەڭدە ارنايى وقۋ ورنىن بىتىرگەن، ساۋدا-ساتتىق مادەنيەتىنەن حابار-وشارى بار ماماندار عانا ارنايى ەڭبەك كىتاپشاسىن الىپ دۇكەنگە ساتۋشى بولىپ قىزمەتكە ورنالاساتىن. ول كەزدەردە ساتۋشىلىق تا بىلدەي ءبىر قىزمەتتەن كەم ەمەس-تىن. «ءقازىر كەرىسىنشە، ساتىپ تۇرعان تاۋارىنىڭ ساپاسىنان، قايدا وندىرىلگەنىنەن، قانداي تاۋار ەكەنىنەن، ءتىپتى تاۋار باعامىنان مۇلدە بەيحابار ساتۋشىلار جەتىپ-ارتىلادى. سوندىقتان تۇتىنۋشى رەتىندە ءبىز مىنا جايتتاردى ەستەن شىعارماعانىمىز ابزال. اسىرەسە جاڭا جىلدىڭ كەزىندە بۇل سىزگە كەرەك بولارى انىق»، - دەيدى ماماندار. سوندىقتان مەيرام كۇندەرى جەڭىلدىكتەرگە الدانىپ قالماۋىڭىز ءۇشىن ماركەتولوگتار ۇسىنىپ وتىرعان مىنا ەسكەرتپەلەرگە نازار اۋدارعانىڭىز دا ءجون:
- ەگەر ءسىزدىڭ قاپشىققا سالىنعان زاتىڭىزدى ساتۋشى ەلەكتروندى تارازىعا ەپپەن قويماي، ەكپىنمەن لاقتىرىپ قوسا، بۇدان كۇدىكتەگەنگەن ابزال. سەبەبى ەلەكتروندى تارازىعا زات ەكپىنمەن تۇسسە، وندا زاتتىڭ سالماعى تىم ارتىق بولىپ كورىنەدى. بۇدان ءسىز بىرنەشە ەسە جەلىنەسىز.
- ەكىنشى، 1+1 اكسياسىن زەرتتەپ بارىپ قانا ساۋدا جاساۋعا تىرىسىڭىز. ويتكەنى ەكىنشى سىيعا بەرىلەتىن تاۋار تۇككە تۇرعىسىز، ساپاسىز بولۋى دا مۇمكىن. وسىنى زەرتتەۋگە تىرىسىڭىز. كيىم-كەشەك الساڭىز دا، ازىق-تۇلىك الساڭىز دا چەك تالاپ ەتىڭىز جانە كاسسادان ۇزاماي العان زاتىڭىزدى چەكتىڭ باعاسىمەن سالىستىرىڭىز. ءقايسىبىر ساتۋشىلار چەكتىڭ ىشىنە الماعان تاۋارىڭىزدى باسىپ جىبەرۋى دە عاجاپ ەمەس.
- تاۋاردىڭ سەرتيفيكاتىن سۇراۋدى دا جادىڭىزدا ۇستاڭىز. ساتۋشىنىڭ ءسوزۋارلىعىنان ساقتانىڭىز، ءقايسىبىر ساتۋشىلار ءوزارا اڭگىمەلەسۋ ارقىلى جارامسىز تاۋاردى سىزگە توعىتىپ جىبەرۋى مۇمكىن.
مىنە، ساتۋشىلاردىڭ وسىنداي ارەكەتتەرى دە تۇتىنۋشىنى ۇنەمى سان سوقتىرىپ جاتاتىنىن العا تارتقان ماماندار، سونداي-اق مۇنداي جاعدايعا تاپ بولعاندا ماسەلەنى سول جەردە ۋشىقتىرماي شەشۋ قاجەتتىگىن العا تارتادى. بۇعان قوسا جالپى اكسيا اتاۋلىعا الدانباۋ ءۇشىن ساۋدا جاسايتىن ساتتە جوسپارلى ساۋداعا باسا نازار اۋدارعان ءجون. جاسايتىن ساۋداڭىز جوسپارلى بولسا، ساۋدا-ساتتىق جاساردا «شىنىمەن دە وسى زات ماعان قاجەت پە» دەگەندى وي تارازىسىنا سالا بىلسەڭىز، ءاميانىڭىز دا، ءوزىڭىز دە قارجىدان تارىقپاسىڭىز انىق.
قارلىعاش زارىققان قىزى
