قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىگىن توقتاتۋعا شەشىم قابىلدادى دەپ حابارلايدى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى.
سايلاۋعا دەيىن قاسىمجومارت توقايەۆ ۋاقىتشا پرەزيدەنت مىندەتىن اتقارادى.
قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ (17.05.1953، الماتى) - قازاقستاننىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ساياسي عىلىمدار دوكتورى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇرىنعى پرەمەر-مينيسترى (1999-2002)، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى (2013 جىلدىڭ 16 قازانىنان باستاپ).
اكەسى توقايەۆ كەمەل توقا ۇلى (1923-1986)، ۇلى وتان سوعىسىندا ارداگەرى، بەلگىلى قازاق جازۋشىسى بولعان. اناسى تۇرار شاباربايەۆا (1931-2000)، الماتى شەت تىلدەر پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا جۇمىس ىستەگەن.
1970 جىلى ق-ج. توقايەۆ كسرو سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ماسكەۋ مەملەكەتتىك حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتىنا ءتۇستى. 5-كۋرستا كسرو-نىڭ قحر-داعى ەلشىلىگىنە ديپلوم الدىنداعى جارتىجىلدىق ماشىقتاماعا جىبەرىلدى.
1975 جىلى كسرو سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە جۇمىسقا كىرىسىپ، سينگاپۋر رەسپۋبليكاسىنداعى كەڭەستىك ەلشىلىككە جولداندى. 1979 جىلى كسرو سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ اپپاراتىنا قايتا ورالدى. 1983 جىلى پەكين لينگۆيستيكالىق ينستيتۋتىنداعى 10 ايلىق ءتىل كۋرستارىنا قاتىسۋ ءۇشىن جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنا اتتاندى. 1984-1985 جىلدارى كسرو سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە قىزمەتتە بولدى. ودان كەيىن پەكيندەگى كەڭەستىك ەلشىلىككە جولدانىپ، وندا 1991 جىلعا دەيىن ەكىنشى حاتشى، ءبىرىنشى حاتشى جانە كەڭەسشى لاۋازىمدارىن اتقاردى. 1991 جىلى ماسكەۋدەگى كسرو سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ديپلوماتيالىق اكادەمياسىنىڭ ديپلوماتيالىق باسشى كادرلاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرستارىنا ءتۇستى.
1992 جىلى ق-ج.توقايەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالدى. ول 1993 جىلى سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى جانە 1994 جىلى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالدى. 1999 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى بولدى. 1999 جىلدىڭ قازان ايىندا پارلامەنتتىڭ كەلىسىمىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىنا سايكەس پرەمەر-مينيستر لاۋازىمىنا تاعايىندالدى. 2002 جىلدىڭ قاڭتارىندا وتستاۆكاعا كەتىپ، كەيىن مەملەكەتتىك حاتشى – سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالدى. 2007 جىلدىڭ قاڭتارىنا دەيىن سىرتقى ىستەر ءمينيسترى رەتىندە جۇمىس ىستەپ، كەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ سايلاندى.
سىرتقى ىستەر ءمينيسترى لاۋازىمىندا ق-ج. توقايەۆ، تۇتاستاي العاندا، 10 جىل ەڭبەك ەتتى (1994-1999، 2002-2007).
سىرتقى ىستەر ءمينيسترى رەتىندە توقايەۆ يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ ىسىنە بەلسەنە اتسالىستى. يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ تۋرالى شارتتىڭ 1995 جانە 2005 جىلدارداعى شولۋ كونفەرەنسيالارىنا قاتىسقان. ول 1996 جىلى نيۋ-يوركتە يادرولىق سىناقتارعا جالپىعا بىردەي تىيىم سالۋ تۋرالى شارتقا (ياسجتش)، ال 2005 جىلى سەمەيدە – ورتالىق ازياداعى يادرولىق قارۋدان ازات ايماق قۇرۋ تۋرالى شارتقا (واياقااش) قول قويدى.
2003 جىلى تەڭىزگە شىعۋ مۇمكىندىكتەرى جوق دامۋشى ەلدەر مينيسترلەرىنىڭ حالىقارالىق كونفەرەنسياسىنا ءتوراعالىق ەتتى. كونفەرەنسيادا الماتى ءىس-قيمىلدار باعدارلاماسى ازىرلەندى جانە تەڭىزگە شىعۋ مۇمكىندىكتەرى جوق دامۋشى ەلدەردىڭ الماتى دەكلاراسياسى قابىلداندى.
ق-ج.توقايەۆ بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ ون سەسسياسىنىڭ جۇمىسىنا بەلسەنە اتسالىسقان، تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى جانە شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەڭەستەرىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ سايلانعان، توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشى ديپلوماتيالىق رانگىنە يە.
قازاقستان پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى رەتىندە 2008 جىلى ەقىۇ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى بولىپ سايلانعان.
2011 جىلعى ناۋرىزدا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى توقايەۆتى باس حاتشىنىڭ ورىنباسارى، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ جەنيەۆاداعى بولىمشەسىنىڭ باس ديرەكتورى جانە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس حاتشىسىنىڭ قارۋسىزداندىرۋ جونىندەگى كونفەرەنسياداعى جەكە وكىلى ەتىپ تاعايىنداۋ تۋرالى شەشىمىن جاريا ەتتى. سونىمەن قاتار، ول قارۋسىزداندىرۋ جونىندەگى كونفەرەنسيانىڭ باس حاتشىسى لاۋازىمىن يەلەنەدى. ول بۇۇ-نىڭ شۆەيسارياداعى قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە جاۋاپتى لاۋازىمدى تۇلعا بولىپ تابىلادى. 2013 جىلدىڭ 16 قازانىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتى ءتوراعاسى بولىپ سايلاندى. قازاق، ورىس، اعىلشىن جانە جۇڭگو تىلدەرىن ەركىن مەڭگەرگەن، فرانسۋز ءتىلىن بىلەدى. ۇيلەنگەن، ۇلى بار.
قاسىم-جومارت توقايەۆ - ساياسي عىلىمدار دوكتورى. حالىقارالىق قاتىناستار ماسەلەلەرى بويىنشا توعىز كىتاپ پەن ءبىرقاتار ماقالالاردىڭ اۆتورى. ول بۇكىالەمدىك گۋمانيتارلىق جانە جاراتىلىس عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ مۇشەسى، ميۋنحەن قاۋىپسىزدىك كونفەرەنسياسى «دانالار» كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. سونداي-اق، شەنچجەن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى (قحر)، رەسەي فەدەراسياسىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ديپلوماتيالىق اكادەمياسىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى جانە دوكتورى ءارى ونىڭ قامقورلىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، حالىقارالىق قاتىناستار جونىندەگى قازاقستان كەڭەسىنىڭ قۇرمەتتى پرەزيدەنتى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزى حاتشىلىعىنىڭ باسشىسى، جەنيەۆا ديپلوماتيا جانە حالىقارالىق قاتىناستار مەكتەبىنىڭ قۇرمەتتى دەكانى. ول ق ر ءسىم ءنازىر تورەقۇلوۆ جانە رف ءسىم ا.گورچاكوۆ اتىنداعى ەستەلىك مەدالدارىمەن، جەنيەۆا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «اكادەميكۋس» گراموتاسىمەن، سونداي-اق، س.ن.رەريح اتىنداعى ەستەلىك مەدالىمەن ماراپاتتالعان. ورىس بيوگرافيالىق قوعامى ق. توقايەۆتى "جىل ادامى - 2018" لاۋرەاتتارىنىڭ تىزىمىنە ەنگىزگەن.
قازاقستاننىڭ ساياسي قۇرىلىمىنا قاتىستى كوزقاراسى: «كۇشتى پرەزيدەنت، ىقپالدى پارلامەنت، ەسەپ بەرۋشى ۇكىمەت» (2014 جىلعى 24 قاراشادا استانادا وتكەن پارلامەنتتىك كونفەرەنسيادا مالىمدەگەن).
2016 جىلعى 29 ساۋىردە سەناتتا وتكەن تىڭداۋلاردا قازاقستانداعى جەردى جالعا بەرۋ مەن ساتۋ جونىندە جەر كودەكسىنە ەنگىزىلگەن داۋلى تۇزەتۋلەرگە قاتىستى مالىمدەمەسىنەن: «بۇل ورايدا، جەردىڭ شەتەلدىكتەرگە ساتىلمايتىندىعى تۋرالى ايتىپ قانا قويماي، اتالعان تالاپتى ءتۇرلى قيتۇرقى جولدارمەن «اينالىپ وتكىسى كەلەتىندەرگە» توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن زاڭنىڭ وسى ەرەجەسىن قۇقىقتىق تاسىلدەرمەن ىسكە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. ەڭ باستىسى، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جەردىڭ ۇلتتىق يۋريسديكسياسى مەن جەردى ءتيىمدى ءارى ۇتىمدى پايدالانۋ تۋرالى تالابىن مىندەتتى تۇردە ورىنداۋ قاجەت». قازاق ءتىلىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ ماسەلەسىنە قاتىستى 2017 جىلعى 22 قىركۇيەكتە وتكەن پارلامەنتتىك تىڭداۋلاردا بىلاي دەگەن بولاتىن: «ءبىزدىڭ الدىمىزدا ستراتەگيالىق ماڭىزى جوعارى مىندەت - لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسى تۇر. مەملەكەت باسشىسى اتاپ كورسەتكەندەي، قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ – بۇل جاھاندىق عىلىم مەن ءبىلىم جۇيەسىنە ىقپالداسۋ ءۇشىن جاسالعان قادام ءارى رۋحاني تۇتاستىعىمىزدىڭ كەپىلى بولىپ تابىلادى. بۇل جۇمىستى ءبىز ويلاستىرا وتىرىپ، ساتىلى جانە جيناقى تۇردە جاساۋىمىز كەرەك. ءبىراق ۇزاققا سوزۋدىڭ دا قاجەتى جوق. ەڭ باستىسى – ءبىزدىڭ قاتەلەسۋگە قۇقىعىمىز جوق».
ق-ج. توقايەۆ قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن ءالىپبيىنىڭ العاشقى نۇسقاسىنا بايلانىستى سىني كوزقاراسىن ءبىلدىردى: "ۇلتتىق كوميسسيا لاتىن ءالىپبيى بويىنشا تولىققاندى سوڭعى شەشىمىن شىعارعان جوق، سوندىقتان گازەت بەتتەرىندە جانە باسقا دا جەرلەردە اپوستروفتاردى قولدانۋعا ءالى ەرتە". اتالعان مالىمدەمەدەن سوڭ جاڭا ءالىپبيدى ەنگىزۋ بويىنشا قارقىندى جۇمىس باستالىپ كەتتى، ناتيجەسىندە ق-ج. توقايەۆ 19 اقپاندا بارلىعىن "تاريحي وقيعانىڭ" ورىن الۋىمەن قۇتتىقتادى.
2018 جىلدىڭ 19 جەلتوقسانىندا سەناتتىڭ وتىرىسىندا توقايەۆ ەسىرتكى بيزنەسىمەن اينالىساتىن قىلمىسكەرلەرگە قاتىستى سوت تەرگەۋىن ءومىر بويى تۇرمەگە قاماۋ جانە ءولىم جازاسىنا كەسۋگە دەيىن قاتاڭداتۋدى ۇسىندى، سەبەبى ولاردىڭ ىس-ارەكەتىن مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن تەرروريزمگە تەڭەستىرۋگە بولادى.
2019 جىلدىڭ 8 اقپانىندا وتكەن ەاەو-نىڭ ساۋدا ساياساتى تۋرالى ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ تىڭداۋىندا توقايەۆ: "ينتەگراسيا - بۇل، شىن مانىندە، ءوزارا تەڭ مۇددەلەردى تابۋ دەگەن ءسوز. ينتەگراسيادا اۋتسايدەرلەر مەن ەسە جىبەرگەندەر بولماۋى ءتيىس، كەرىسىنشە، بارلىق قاتىسۋشىلار ۇتىسقا كەنەلۋى كەرەك" دەپ اتاپ كورسەتتى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ 13 جىل بويى قازاقستاننىڭ ۇستەل تەننيسى فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە باسقا دا ەلدەردىڭ بىرنەشە مەملەكەتتىك ناگرادالارىمەن ماراپاتتالعان.
ماراپاتتارى:
- وتان وردەنى (2014)
- وردەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ» وردەنى (2004)
- پاراسات وردەنى (1996)
- استانا مەدالى
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە 25 جىل» مەدالى
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە 10 جىل» مەدالى
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنە 10 جىل» مەدالى
- قۇرمەتى وردەنى (رەسەي فەدەراسياسى، 2017 جىلعى 1 ناۋرىز) — رەسەي فەدەراسياسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالىقتارىنىڭ اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا قوسقان مول ۇلەسى ءۇشىن
- دوستىق وردەنى (رەسەي فەدەراسياسى، 2004 جىلعى 12 جەلتوقسان) — رەسەي فەدەراسياسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا قوسقان مول ۇلەسى ءۇشىن
- ءىىى دارەجەلى ياروسلاۆ مۋدرىي كنياز وردەنى (ۋكراينا، 2008)
- «دوستاستىق» وردەنى (تمد پاا، 2007)
- 1 ساناتتى سەرب تۋى وردەنى (2016)
- "قوعامدىق بەدەل" قۇرمەتتى الماز وردەنى (رف)
- «فەدەراسيا كەڭەسى. 20 جىل» مەمرەيتويلىق مەدالى
- «دوستىق اعاشى» مەدالى (تمد پاا، 2003)[13]
- تمد گراموتاسى
- «استاناعا 20 جىل» مەرەيتويلىق مەدالى (2018) (دەرەككوز: ۋيكيپەديا)
پىكىر قالدىرۋ